اقتصادآنلاین-مریم علیزاده؛ در آخرین روزهای سرد زمستان، وین شاهد برگزاری نشست فوق العاده سران اوپک در محل دبیرخانه این اجلاس است اما سرمای این روزهای بازار نفت به دلیل شیوع کرونا ویروس به جلسات اوپک نیز سرایت کرده و دیگر خبری از رفت و آمد های پُر سروصدای هیئت های کارشناسی و وزیران نفت کشورهای عضو و تجمعات خبرنگاران برای پوشش رسانه‌ای نیست.
در این میان وزیر نفت کشورمان نیز با وجود حاشیه های مربوط به کنسلی پروازها از ایران به اتریش، صبح امروز تهران را به مقصد وین ترک کرد تا خود را به این اجلاس برساند. اما سوال اصلی اینجاست:
باتوجه به عدم فروش نفت ایران در بازارهای رسمی بین‌المللی، لزوم حضور ایران در نشست اخیر اوپک چیست؟
در این رابطه فریدون برکشلی رییس پیشین هیئت ایران در امور اوپک به خبرنگار اقتصادآنلاین گفت: ایران یکی از اعضای موسس سازمان اوپک است که در سال ۱۹۶۰ میلادی همراه با چهار کشور عمده تولید کننده و صادر کننده نفت، سازمان اوپک را تاسیس کردند. اولین دبیر کل سازمان اوپک یک ایرانی بود. در واقع سازمان اوپک شکل گیری و سازمان دهی خود را مدیون ایران است. در دهه ۱۹۶۰ ، از میان پنج کشور تاسیس کننده اوپک، تنها ایران قابلیت و توانایی سازمان‌دهی اوپک را داشت.
اوپک در طول شش دهه حیات خود، فراز و نشیب های متعدد و زیادی داشته است. در طول ۶۰ سال از تاسیس اوپک اعضای آن به دلایل مختلف مانند حوادث طبیعی، مشکلات فنی یا جنگ ها برای مدتی از چرخه تولید و بازار خارج شده اند. اما همه می دانیم که وقایع دایمی نیستند و شرایط تغییر می‌کند. با توجه به آنچه بیان شد، توقف تولید یک عضو به معنای لغو عضویت یا عدم حضور در جلسات نیست.
ضرورت و یا الزامی از سوی اوپک برای حضور ایران در این گروه است؟
رئیس گروه مطالعات انرژی وین در پاسخ به این سوال گفت: سازمان اوپک متشکل از کشورهایی است که داوطلبانه عضویت آن را پذیرفته اند. البته کشور عضو مسیولیت هایی در قبال آن دارد که شامل حضور در جلسات نیز هست. گذشته از آن جمهوری اسلامی ایران به عنوان یک عضو موسس، نقش مهم و بلکه تعیین کننده ای در سازمان اوپک دارد. ایران و عربستان دو بازوی اصلی سازمان هستند که طی سالها در تعیین خط مشی اوپک ایفای نقش کرده اند. در عین حال هم‌اکنون هم ایران تولید بالایی دارد. اصول سازمان اوپک، برپایه تولید است و نه صادرات. تولید کنونی ایران از بسیاری از کشورهای عضو بیشتر است.
باتوجه به اینکه دو قدرت بزرگ یعنی روسیه و عربستان در تقابل برای کاهش تولید قرار گرفته اند، نتیجا اوپک باید به تنهایی بار کاهش تولید رو به دوش بکشد؟
برکشلی با اشاره به تاریخچه و اهداف شکل‌گیری اوپک پلاس بیان داشت: این نکته مهمی است. روسیه از اوایل ۱۹۹۰ همکاری اطلاعاتی و تبادل آمار و گزارشات را با اوپک آغاز کرد. البته اوپک علاقمند بود که روسیه و دیگر کشورهای تولید کننده موسوم به غیر اوپک هم به سازمان اوپک بپیوندند. روسیه مخالفت داشت. در اوایل دهه ۲۰۱۰ که حجم تولید کشورهای غیراوپک و به ویژه روسیه رو به افزایش گذارد، نوعی نزاع در مورد سهم بازار به تدریج آشکار شد. شرایط به نحوی پیش رفت که تلاش برای سهم بیشتر از بازار و رقابت در فروش به افت قیمت و بی ثباتی بازار جهانی منجر شد.
در این مقطع اوپک و غیر اوپک، به تدریج به روابط خود شکل همکاری دادند. و اولین جلسه مشترک نمایندگان اوپک و غیر اوپک در ۲۰۰۵ در مسکو تشکیل شد.
البته این بدان معنا نیست که تلاش برای کسب سهم بیشتر از بازار، خاتمه یافته است. بدیهی که در اشکال درون سازمانی و برون سازمانی اوپک و غیراوپک که حالا به اوپک پلاس شهرت پیدا کرده، برای کسب سهم بالاتری از تولید بازار تلاش نداشته باشند. در واقع حضور در سازمان به منظور افزایش درآمد اعضاست. کشورها قرار نیست که با عضویت در اوپک یا اوپک پلاس متضرر شوند.
روسیه دنبال سواری مجانی است
از همین روی مقابله عربستان و اوپک با روسیه هم موضوع دور از انتظاری نیست. روسیه به دنبال این است که سواری مجانی بگیرد. کمتر هزینه بدهد و بیشتر به دست آورد. البته در این میان بده و بستان ها گاه فراتر از نفت هم می رود و به سطوح بالاتر روابط مابین کشورها سرایت می‌کند. اما این مطلب شما درست است که هدف روسیه از نزدیکی با اوپک به دست آوردن موقعیت مستحکم تر در بازار جهانی است.
تاثیر کرونا بر تقاضای جهانی نفت را توضیح دهید؟ تاثیر بلندمدت این ویروس بر بازار نفت را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
رئیس پیشین ایران در امور اوپک با تاکید بر انجام مطالعات گسترده در خصوص بررسی همه جانبه آثار کرونا بر تقاضای نفت، گفت: کرونا اقتصاد جهانی را تحت الشعاع قرار داده است. کرونا رشد اقتصادی چین و در واقع به نحوی تمام اقتصادهای جهانی را متاثر ساخته است. چین در طول دو دهه گذشته، موتور رشد مصرف جهانی نفت بوده است. بیش از ۶۷ درصد از تولید خاورمیانه به بازار چین می رود. افت اقتصاد چین، موجب کاهش مصرف نفت و انرژی شده است. درطی همین چهل روزی که از آغاز ویروس کرونا می گذرد، ۲۹ درصد از فروش نفت عربستان کاهش یافته است. ابعاد بلند مدت ویروس هنوز قابل ارزیابی دقیق نیست. در گروه مطالعات انرژی وین، ما ابعاد بلند مدت تاثیرات منفی ویروس فراگیر کرونا را جدی‌تر و عمیق‌تر از شرایط کوتاه مدت، مورد بررسی قرار داده‌ایم که احتمالا نتایج آن در ماه ژوین منتشر خواهد شد.
باتوجه به اینکه تاثیر اوپک در بازار جهانی نفت کمرنگ شده است، این کاهش تولید اوپک تا چه مدت می تواند قیمت نفت را تقویت کند؟
برکشلی ضمن تاکید بر نقش پشت پرده آمریکا در اهداف تولیدی اوپک گفت: این سوال مهمی است و بحث کلیدی ماست. بازار از یکسو با افزایش بی سابقه عرضه مواجه است. امریکا از ۲۰۱۵ تا دسامبر ۲۰۱۹ معادل ۱۰ میلیون بشکه نفت خام شیل یا نفت خام غیرمتعارف وارد بازار کرده است. چنین حجمی از عرضه اضافی در بازار بی سابقه است. روسیه، مکزیک و نروژ هم تولید خود را بالا برده‌اند. امریکا با اعمال تحریم بر علیه ونزویلا و جمهوری اسلامی ایران در حقیقت مدیریت عرضه جهانی نفت را به عهده گرفته است.
از سوی دیگر در طرف تقاضا، حتی پیش از کرونا هم اقتصاد چین، نشانه های آشکاری از کاهش تقاضا را ظاهر ساخته بود. جنگ تجاری چین و امریکا، اقتصاد هر دو کشور و به ویژه چین را تحت تاثیر قرار داد. در واقع یک علت تاثیرات عمیق کرونا ناشی از بستر مناسبی بود که جنگ تجاری امریکا و چین فراهم ساخته بود.
حال در چنین شرایطی اوپک که در سال ۲۰۱۲ معادل ۳۲/۶ میلیون بشکه در روز تولید می‌کرد، امروز تولید روزانه‌اش به ۲۷/۹ میلیون بشکه در روز رسیده است. قبلا هم عرض کرده بودم، در بازار جهانی نفت قدرت متعلق به بشکه‌هاست. قدرت از چاه‌های نفت به دست می‌آید. کشور و سازمانی که تولید و سهم بازار ندارد، به همان میزان تاثیر‌گذاری خود را از دست می‌دهد. اینکه می‌فرمایید، نقش اوپک کمرنگ شده درست است، اما نقش غیراوپک و روسیه هم در مقایسه با ظهور امریکا به عنوان یک تولیدکننده بزرگ کمرنگ شده است. همین موضوع اساس روابط کنونی اوپک پلاس را رقم می زند.
چنانچه، روسیه نخواهد نقشی متناسب با ظرفیت تولید خود در بازار ایفا کند، به احتمال بالا اوپک و عربستان هم از تولید خود برای بقای قدرت روسیه در بازار از خودگذشتگی نخواهند کرد. در آن صورت وقوع یک جنگ قیمت تمام عیار میان اوپک و اوپک پلاس اجتناب ناپذیر است. وقوع چنین جنگی در یک فرایند ۳-۵ ساله می تواند بخش مهمی از تولید نفت شیل را از چرخه تولید خارج کند. ۷۰ درصد از نفت شیل در قیمت های زیر ۴۰ دلار می توان متوقف شود. البته عربستان برای کمک به حفظ قیمت در بالای ۵۵-۶۰ دلار در بشکه از سوی امریکا تحت فشار است.
