به اعتقاد کارشناسان در این فاصله لبنانی‌ها باید ضمن استفاده از منابع داخلی، فضا را هر چه سریع‌تر برای جذب و به کارگیری سرمایه و سرمایه‌گذاری خارجی فراهم کنند تا روند بازسازی این بندر تسریع شود. البته احتمالا در کنار آن مردم لبنان باید دست کم در کوتاه‌مدت یک دوره ریاضت اقتصادی را تحمل کنند، چرا که این اتفاق بار مضاعفی را در کنار مشکلات ناشی از ویروس کرونا اضافه خواهد کرد و روند تجارت لبنان را تحت تاثیر قرار خواهد داد.
در این میان فعالان اقتصادی ایران در حوزه‌های ساخت و خدمات فنی و مهندسی هم فرصت مناسبی دارند تا در لبنان حضور یابند و در فرآیند ساخت دوباره بندر بیروت مشارکت کنند. البته به گفته ناظران این اتفاق مستلزم مهیا کردن زیرساخت‌ها و امکانات لازم در حوزه حمل و نقل و کشتیرانی است که البته تاکنون ضعف‌ها و کاستی‌هایی در آن وجود داشته است.
در ادامه این گزارش در گفت‌وگو با کارشنان و صاحب‌نظران اقتصادی در حوزه کشورهای منطقه، تلاش کرده است ابعاد اقتصادی و تجاری این حادثه را بررسی کند و در کنار آن نقش ایران را در آینده این رویداد برای کمک و بازسازی بیروت به‌عنوان یک فرصت اقتصادی برای کشور تبیین کند. پیشنهاد بخش خصوصی این است که در مرحله نخست، ایران وارد کمک‌های انسان‌دوستانه به بیروت شود و بعد از آن شرایط را برای حضور شرکت‌های دولتی و خصوصی در لبنان فراهم کند. البته به گفته کارشناسان فرصت زیادی برای تصمیم‌گیری در مورد این اقدامات وجود ندارد.
جذب سرمایه خارجی ضرورت بازسازی
جهانبخش سنجابی‌شیرازی، تحلیلگر مسائل اقتصادی و تجاری در حوزه کشورهای عربی اظهار کرد: برای اینکه تحلیل درستی از تاثیر، تبعات و حتی دستاوردهای احتمالی این اتفاق برای دوستان و دشمنان لبنان داشته باشیم، باید ابعاد مختلف آن را مورد توجه قرار دهیم. در شبیه‌سازی، می‌توان این اتفاق را به کالبد انسانی تشبیه کرد که سیستم گوارش آن دچار آسیب شده است، اگر کالبدی، ورودی آب و مواد غذایی نداشته باشد، دچار کمبود انرژی می‌شود. معنای این حرف این است که خود لبنان از طرف این اتفاق یا حادثه با چند نتیجه مختلف روبه‌رو خواهد شد. نخستین موضوع این است که این اتفاق وضعیت اقتصادی لبنان را نسبت به قبل بدتر و پیچیده‌تر می‌کند، یعنی تبعات اولیه آن ایجاد نارضایتی مردمی است، به دلیل اینکه وضعیت اقتصادی لبنان با این اتفاق بدتر خواهد شد.
سنجابی‌شیرازی ادامه داد: نکته دوم این است که با توجه به اثرات متقابل اقتصادی و اجتماعی که جوامع عربی با یکدیگر دارند، ممکن است دامنه اعتراض‌ها به برخی کشورهای منطقه تسری پیدا کند. همان طور که نارضایتی‌ها و بروز اعتراض‌ها و اغتشاشات را طی چند روز گذشته در لبنان شاهد بودیم. از سوی دیگر این فاجعه می‌تواند اثرات منفی را در بازار سوریه ایجاد کند. چون یکی از بازارهای پشتیبان برای کشورهای همسایه از جمله سوریه، بندر بیروت بود و بنابراین این اتفاق اثراتی را هم بر سوریه خواهد گذاشت. از همه مهم‌تر اینکه هم واردات و هم صادرات لبنان جدا از اینکه چه اقلامی باشد، کاهش پیدا می‌کند. البته بخشی از این اقلام ترانزینی بود و به بندر بیروت وارد می‌شد و بعد به دیگر کشورهای عربی می‌رفت، بنابراین از این جنبه هم اثرات منفی دارد.
این کارشناس اقتصادی تصریح کرد: از نظر سیاسی هم آثار منفی مانند خطر فروپاشی و سقوط دولت را در پی خواهد داشت و از سوی جریانات داخلی لبنان اعمال فشار‌هایی صورت خواهد گرفت و حتی ایجاد موج‌های روانی و سوار شدن بر این موج‌ها احتمالا اتفاق خواهد افتاد که باید منتظر ماند و آنها را مشاهده کرد. بنابراین حتما شاهد تبعات سیاسی و اجتماعی و امنیتی بعدی در لبنان خواهیم بود.
او در بخش دیگری از صحبت‌هایش درباره مدت زمان بازسازی بندر بیروت و راهکارهای جایگزین لبنان برای تجارت و اقتصاد توضیح داد: قبل از اینکه مساله لبنان بازسازی بندر باشد، حفظ وحدت است، اینکه روند بازسازی چقدر به طول می‌انجامد، بستگی به این دارد که بازیگران بازسازی بندر چه کسانی باشند. امروز اروپایی‌ها و آمریکایی‌ها هر یک بازی‌های خودشان را دارند، همین طور رژیم صهیونیستی به دنبال منافع خودش است و جریانات داخلی لبنان هم می‌خواهند از این آب گل‌آلود ماهی خودشان را بگیرند. بنابراین اینکه چقدر زمان می‌برد، بستگی به این دارد که مردم و جریان‌های سیاسی لبنان چقدر هوشیار باشند و به زمینه‌های فروپاشی سیاسی و اقتصادی در نظام حکمرانی‌شان فارغ از اینکه چه ضعف‌ها و کاستی‌هایی وجود دارد، توجه کنند. اما در پاسخ به اینکه لبنان چه کارهایی می‌تواند انجام دهد، باید گفت این کشور حتما یک دوره ریاضت اقتصادی را باید بیش از پیش تحمل کند. یعنی اثراتی که پیش از این بر اثر کرونا، کاهش مراودات و وضعیت سیاسی و امنیتی منطقه حاکم شده، حال باید این ریاضت اقتصادی را هم تحمل کند. سنجابی‌شیرازی ادامه داد: باید مدیریت افکار عمومی به نحوی صورت بگیرد که مردم این دوره را به‌عنوان یک ضرورت اجتناب‌ناپذیر برای آینده کشورشان بپذیرند. لبنانی‌ها باید تمامی توان اقتصادی و حمایتی کشورهای دوست و غیر‌متخاصم را به خدمت بگیرند که هر چه زودتر این بازسازی را آغاز و دوره آن را کوتاه‌تر کنند.
وی تاکید کرد: باید دنبال تامین و جذب منابع خارجی افزون بر منابع داخلی برای بازسازی‌ها باشند و راهکارهایی که منتج به جذب سرمایه و سرمایه‌گذار خارجی می‌شود را در دستور کار قرار دهند. شرط سرمایه‌گذاری هم این است که پیام استقرار امنیت پایدار را به اشخاص حقیقی و حقوقی در دنیا بدهند تا زودتر به آنچه هدف شان یعنی بازسازی لبنان هست دست یابند.
این کارشناس اقتصادی درباره نقش ایران در این تحولات و بازسازی لبنان گفت: ایران می‌تواند به مردم و جریانات سیاسی همسوی خود در لبنان کمک کند، منتها این امر با توجه به شرایط پیش رو مستلزم چند نکته است، یکی اینکه فضای تبلیغات و ضد تبلیغات را در مورد خودمان باید مدیریت کنیم. دوم اینکه حضورمان باید یک حضور حساب شده و هدفمند باشد و همراه با این حضور بتوانیم منابع لازم اعم از منابع اعتباری و فناوری را به خدمت بگیریم. همین‌طور که تا الان پیش رفتیم باید پیام همدردی خود را به لبنان برسانیم و به آسیب دیدگان این اتفاق کمک کنیم.
اهمیت مشارکت بخش خصوصی ایران در لبنان
همچنین کیوان کاشفی، عضو هیات رئیسه اتاق بازرگانی ایران و رئیس اتاق بازرگانی کرمانشاه گفت: در آن منطقه سه بندر وجود دارد که در آنجا به نوعی قطب تجاری محسوب می‌شوند، بندر «مرسین»، بندر«لاذقیه» در سوریه و دیگری هم همین بندر «بیروت» بود. این سه بندر همواره نقش کلیدی در مبادلات تجاری در منطقه ایفا می‌کنند و به نظر می‌رسد با توجه به موقعیتی که ایران در لبنان دارد، این امکان وجود داشت که اگر زیرساخت‌هایی را از قبل تعبیه می‌کردیم، می‌توانستیم امروز نقش بهتری ایفا کنیم. او افزود: در چند روز اخیر هم نظرات و پرسش‌هایی از سوی فعالان حوزه احداث کشورمان مطرح شده که آیا می‌توانند در شرایط فعلی در بازار لبنان ایفای نقش کنند یا خیر. مشکلی که در یک سال گذشته به دفعات آن را بیان کردیم، بحث خط ترانزیت ما به سه بندر مورد اشاره بود، اگر این مشکل حل می‌شد، امروز می‌توانستیم دست بالا را داشته باشیم. اولویت ما در یک سال گذشته بندر لاذقیه بوده است، چرا که سوریه را یکی از اهداف تجاری خودمان می‌دانیم و همه ارکان در کشور به دنبال این هستند که داد و ستد را در سوریه رونق ببخشیم. در این رابطه نخستین و مهم ترین قضیه هم بحث حمل و نقل است. اگر می‌توانستیم در اولویت اول مسیر زمینی‌مان را باز می‌کردیم و از طریق مرز خسروی به دمشق و بعد با لبنان ارتباط پیدا کنیم، اتفاق مثبتی برای ما می‌افتاد، چرا که از تهران تا دمشق حدود ۲۸ ساعت با ماشین راه است و از آنجا هم تا بیروت دو ساعت بیشتر راه نیست. یعنی کالا طی سه روز می‌توانست به آنجا برسد. در واقع مسیر کاملا مناسب است که البته متاسفانه به دلیل مسائل امنیتی داخل عراق و سوریه و مرز ابوکمال این قضیه هنوز حادث نشده است و ما نمی‌توانیم از آن استفاده کنیم. امروز بر اساس مطالعاتی که انجام داده‌ایم، بین ۸ تا ۱۰ درصد صادراتی که به عراق انجام می‌دهیم با واسطه عراق به سوریه می‌رسد.
او ادامه داد: اما مسیر دوم کشتیرانی بندرعباس به لاذقیه است که مدت زیادی روی آن کار شده است، اما متاسفانه حمل کشتیرانی ما حمل دقیقی نیست و حدود یک ماه تا ۴۰ روز طول می‌کشد که یک کشتی حرکت کند. بنابراین در این مدت زمان رسیدن یک کشتی به مقصد و رساندن کالا ممکن است توجیه خود را از دست بدهد. ما به دفعات از کشتیرانی جمهوری اسلامی خواسته‌ایم این مشکل برطرف شود. باید دولت و وزارت خارجه کمک کنند تا این کشتی‌ها بتوانند در زمان کوتاه‌تری به مقصد برسند، امروز کشتی‌های رقبای ما مانند هند و چین به دقیقه کشتی‌های‌شان حرکت می‌کنند و کالاهای‌شان را می‌رسانند، آن هم تقریبا با قیمت‌های ایران، ضمن اینکه مسافت‌شان از ما بسیار طولانی‌تر است. اگر این وضعیت تسهیل می‌شد می‌توانستیم در بیروت هم خودمان را نشان دهیم. البته امروز هم دیر نشده است، اگر تلاش شود به ویژه شرکت‌های بخش خصوصی فعال و همین‌طور شرکت‌های دولتی قوی می‌توانند حضور پیدا کنند، منتها در صورتی که وسیله تردد و حمل و نقل کالایی زیاد شود. اگر این امکانات فراهم شود، می‌توان امید داشت که فعالان ایرانی در بازسازی بیروت نقش موثری داشته باشند.
کاشفی تصریح کرد: لبنان با توجه به بافت اقتصادی و سیاسی که دارد، چندان سطح تولید بالایی ندارد، اما تجار آنها در کشورهای مختلف فعال هستند و بیکار نخواهند نشست. ضمن اینکه نمی‌توان وضعیت اقتصادی لبنان را با سوریه مقایسه کرد. لبنان ارتباطات گسترده‌ای با کشورهای عرب و همین طور کشورهای دنیا دارد و قطعا از طرف کشورهای مختلف برای بازسازی بیروت اعلام حضور خواهد شد. ما وقت زیادی نداریم. در مرحله اول دولت باید برای کمک به لبنان ورود کند، همان‌طور که هواپیمایی را هم ارسال کردیم و بعد بخش خصوصی در آنجا فعال شود. اگر این اتفاق بیفتد، ما مطمئن هستیم شرکت‌های خوبی در ایران داریم که فرصت دارند در لبنان حضور پیدا کنند. اما حداکثر تا یکی، دو ماه آینده باید برای حضور موثر در لبنان برنامه مشخصی داشته باشیم، چون پس از آن دیگر شرایط سخت خواهد شد.
