به گفته محمدرضا شانه‌ساز، ایرانی‌ها با این میزان هزینه کرد برای خرید سالانه لوازم آرایشی و بهداشتی، 2.5 برابر میانگین جهانی لوازم آرایشی مصرف می‌کنند آن هم در حالی که از مجموع تقاضای لوازم آرایشی، سالانه فقط 35 درصد آن توسط تولید داخلی پاسخ می‌گیرد و باقی تقاضا، نیازمند واردات است.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از اعتماد، برآورد میزان مصرف لوازم آرایش در ایران در حالی اعلام شده که از خرداد 97 و با بخشنامه وزارت صنعت، معدن و تجارت، واردات لوازم آرایشی به دلیل قرار گرفتن در فهرست کالاهای لوکس، ممنوع شد و دیروز هم عبدالعظیم بهفر؛ مدیرکل فرآورده‌های آرایشی و بهداشتی سازمان غذا و دارو خبر داد که واردات لوازم آرایشی در کشور 75 درصد کاهش یافته است . این ممنوعیت طی 18 ماه گذشته، بدون توجه به نیاز بازار و حجم تقاضا اتفاق افتاد چون قطعا در طول این مدت، میزان مصرف لوازم آرایشی در ایران کاهش نداشته بلکه به دلایل مختلف و از جمله تبلیغات شبکه‌های ماهواره‌ای درباره فرآورده‌های آرایشی بهداشتی جدید و بازاریابی برندهای معروف دنیا، تقاضای بازار هم رو به افزایش گذاشته است. حالا، ممنوعیتی که بدون محاسبه تقاضای مصرف‌کننده ایرانی و ظرفیت خط داخلی تولید لوازم آرایشی، به اجبار اعمال شده، قطعا در کوتاه‌مدت به افزایش واردات قاچاق و تولیدات تقلبی زیر‌زمینی دامن خواهد زد چون مصرف‌کنندگان لوازم آرایشی، نمی‌توانند و نمی‌خواهند به تبعیت از نظرهای سلیقه‌ای دولت، روال تقاضای خود را تغییر دهند. بازار داخلی هم به گواه میزان تولید، نه تنها توان پاسخگویی به حجم تقاضای کشور را ندارد، تنوع محصولات داخلی هم به هیچ‌وجه نه باعث اقناع مصرف‌کنندگان می‌شود، نه قادر به رقابت با برندهای معروف اروپایی و امریکایی است و نه برخلاف تصور مدیران سازمان غذا و دارو، حرف جذاب و جدیدی برای مصرف‌کننده برندهای اروپایی دارد .علاوه بر آنکه به دلیل کمبود نقدینگی که مشکل اصلی کل صنایع کشور است، صنایع آرایشی بهداشتی هم نمی‌توانند از بابت نوآوری و عرضه محصولات قابل رقابت با بازار جهانی، چندان مانور بدهند و همین اتفاق، باعث می‌شود که مخاطب ایرانی، صرفا از بابت کنجکاوی، محصولات آرایشی تولید داخلی را هم امتحان کند اما این محصولات، جز معدودشان، در فهرست تقاضای دایمی قرار نخواهند گرفت. نکته دیگر اینکه به دلیل سابقه طولانی‌مدت ممنوعیت تولید لوازم ارایشی در ایران در دهه‌های 60 و 70، خطوط قدیمی تولید این محصولات، یا تبدیل و منهدم یا مستهلک شد و بعد از رفع ممنوعیت، صرفا ماشین‌آلاتی بود که باید در کوره‌های ذوب، بازیافت می‌شد. به دنبال این ممنوعیت طولانی مدت، تولیدکنندگان لوازم آرایشی هم یا تغییر شغل دادند، یا جلای وطن کردند یا اگر در این صنعت ماندگار شدند، رغبتی به فراگیری علم روز دنیا در یکی از پرطرفدارترین صنایع مرتبط با سبک زندگی نداشتند و به همان الفبای کهنه و منسوخ بسنده کردند. حالا، برخلاف تمام کشورهای دنیا، آنچه ما در ایران به عنوان صنایع آرایشی بهداشتی می‌شناسیم، به‌طور عمده مشغول تولید محصولات شوینده و بهداشتی است و سهم کمی از خط تولید این صنعت به تولید محصولات آرایشی؛ آن هم ساده‌ترین اقلام بی‌نیاز به تنوع و نوآوری، اختصاص دارد چنانکه محصولات آرایشی تولید شده در ایران، اغلب شامل کرم‌های دست و صورت، رنگ مو، پاک‌کننده‌های صورت، اسپری‌ها و خوشبو‌کننده‌های بدن هستند و «لوازم آرایش» با آن تعریف جهانی که مجموعه بسیار متنوعی شامل لاک ناخن و رژلب و رژگونه و مداد چشم و انواع حجم‌دهنده‌ها و فوم‌ها را دربرمی‌گیرد، یا در صنعت آرایشی بهداشتی ایران اصلا جایی ندارد یا فاقد تنوع و جذابیت، در چند قلم محدود، سهم بسیار اندکی از خط تولید داخلی را به خود اختصاص داده است که علت اصلی این اتفاق هم، ممنوعیت‌های دوره‌ای تابع اعمال سلیقه‌ها و کمبود نقدینگی بوده که قدرت روزآمد بودن و نوآوری را از این صنعت سلب کرده که اگر چنین نبود، رونق صادرات محصولات آرایشی می‌توانست این ادعا را زیر سوال ببرد در حالی که به گفته شانه‌ساز، کل صادرات لوازم آرایشی ایران در سال 97، حدود 180 میلیون دلار بوده و کل اقلام آرایشی بهداشتی تولید داخلی از 47 هزار قلم بیشتر نیست چنانکه بختیار علم‌بیگی؛ رییس انجمن تولید صنایع شوینده و آرایشی اعلام کرده که ارزش کل بازار داخلی لوازم آرایشی و بهداشتی ۴۱ هزار میلیارد تومان است که ۱۸ هزار میلیارد تومان آن سهم لوازم شوینده و ۲۳ هزار میلیارد تومان آن سهم لوازم آرایشی است و اکنون ۳۵ درصد این بازار در اختیار تولیدات داخلی است. اما دلیل مهم این اتفاق چیست؟ چرا محصولات آرایشی ایرانی، نه امروز، حتی طی دو دهه اخیر هم نتوانسته همپای یک برند اروپایی در چشم مصرف‌کنندگان بنشیند و آنها را به استفاده از تولید «وطنی» تشویق کند؟ مهم‌ترین عامل برای حفظ و ارتقای کیفیت این محصولات که اغلب مورد استفاده بانوان است، استفاده از مواد اولیه درجه یک با قابلیت ماندگاری بالاست در حالی که تحریم‌ها و گرانی قیمت ارز و ممنوعیت واردات یا بی‌انگیزگی صاحبان صنایع، به نادیده گرفتن لزوم واردات مواد اولیه با کیفیت منجر شده و بنابراین، تنزل کیفیت همان محصولاتی هم که تا به حال تولید می‌شده، باعث شده که بازار لوازم آرایشی تولید داخل، در حدی فعال باشد که فقط نفس بکشد. به نظر می‌رسد اعمال ممنوعیت واردات در بسیاری از حوزه‌ها، صرفا از فرمانبری بی‌چون و چرای مدیران ریشه می‌گیرد بدون آنکه برای مصرف‌کننده و تقاضای بازار، حق انتخابی قائل باشند. اعمال جبر، ساده‌ترین راه است اما قطعا تقاضای بازار لوازم آرایشی، از این جبر پیروی نخواهد کرد چنانکه تا امروز هم بازار محصولات قاچاق، مخاطب و خواهان بسیار بیشتری نسبت به تقاضای کاذب یا واقعی برای بازار محصولات داخلی داشته است.
شانه ساز خبر داده که سهم قاچاق در حوزه محصولات آرایشی و بهداشتی بسیار بالاست و رقم سالانه واردات قاچاق این محصولات را حدود 1.6 میلیارد دلار برآورده کرده در حالی که سال 96 از کل بازار لوازم آرایشی ایران، فقط 12 هزار و 680 قلم به صورت قانونی وارد کشور شده و البته به دنبال اعمال ممنوعیت واردات، میزان واردات قانونی لوازم آرایشی در سال 97، به 3 هزار و 350 قلم کاهش یافته است. همین اعداد؛ برآورد از میزان تقاضا و نیاز بازار و مقایسه واردات قانونی با واردات قاچاق و برآورد از توان صنعت داخلی برای پاسخ به بازار ایران و بازار جهان، شاهد روشنی برای اشتباه بودن صددرصدی اعمال ممنوعیت واردات لوازم آرایشی به کشور است.
نکته مهم این است که مسوولان سازمان غذا و دارو به عنوان متولیان سلامت به خوبی واقفند که محصولات آرایشی، از اقلامی است که می‌تواند در به خطر افتادن سلامت مصرف‌کننده نقش اساسی داشته باشد. شانه‌ساز در ادامه صحبت هایش تاکید کرده که «قاچاق لوازم آرایشی و بهداشتی به کشور دو آسیب جدی به همراه دارد؛ یکی آسیبی است که به سلامت مردم وارد می‌شود زیرا بسیاری از این کرم‌ها و محصولات روی پوست استفاده می‌شود و آلاینده‌های میکروبی و ویروسی و نیز فلزات سنگین آن سریع جذب خون می‌شوند و می‌توانند خطرآفرین باشند و دوم اینکه از نظر اقتصادی ضربه بزرگی به کشور وارد می‌کند.برای وزارت بهداشت مهم این است که محصولات سالمی به دست مردم برسد اما باید به این سمت برویم که مصرف لوازم آرایشی و بهداشتی منطقی شود یعنی مصرف لوازم مضر کاهش یابد و مصرف مواد مفید و سلامت محور مثل کرم ضد آفتاب بیشتر شود.»
قطعا نه رییس سازمان غذا و دارو و نه دیگر مسوولان کشور نمی‌توانند تقاضای زنان و مردان ایرانی برای مصرف لوازم آرایشی را، آن‌طور که خودشان مایل هستند هدایت کنند. اتفاق بسیار خطرناکی که با جبر ممنوعیت واردات قانونی لوازم آرایشی رخ خواهد داد، بروز بیماری‌های پوستی و سرباری هزینه‌های درمان بر دوش نظام سلامت است.
نکته دیگر اینکه ایجاد تقاضا برای یک محصول آرایشی، به هیچ‌وجه یک شبه اتفاق نمی‌افتد. محصولات آرایشی، برای جلب مخاطب به زمان طولانی نیاز دارند تا به دنبال رضایت مصرف‌کننده از بابت کیفیت و قیمت، به سبد خرید زنان و مردان ایرانی اضافه شوند . رییس سازمان غذا و دارو می‌گوید: «ظرفیت تولید لوازم آرایشی و بهداشتی در کشور ۲.۵ برابر ظرفیت بازار کشور است اما قاچاق این محصولات، اجازه توسعه مناسب تولید لوازم آرایشی و بهداشتی را نمی‌دهد. باید مردم را به مصرف لوازم آرایشی و بهداشتی داخلی تشویق کنیم حتی با مصوبه وزارت صنعت، معدن و تجارت محدودیت‌های جدی برای واردات محصولاتی که تولید داخل دارند ایجاد شده تا سهم تولیدات داخلی افزایش یابد و سهم واردات این محصولات در کشور کاهش یابد.» اشتباه بزرگ متولیان سلامت در مورد فرآورده‌هایی که اقلام حیاتی در زندگی خانواده ایرانی نیست اما با سلیقه و مقتضیات سبک زندگی زنان و مردان ایرانی ارتباط تنگاتنگ دارد، این است که تصور می‌کنند لوازم آرایشی، کالایی مثل خشکبار است که مثلا در صورت گران شدن قیمت، از فهرست خریدهای روزمره خانواده خط بخورد. کافی است این مسوولان سری به بازارهای عمده‌فروشی لوازم آرایشی بزنند و ببینند که بخشنامه‌های سلیقه‌ای و یک‌شبه که صرفا برای اقناع مسوولان بالادستی صادر می‌شود، هیچ نقشی در تغییر الگوی مصرف نداشته و فقط شرایط وخیم‌تر به دلیل رشد واردات قاچاق و افزایش تولیدهای زیر پله‌ای و بروز عواقب غیرقابل اجتناب‌تر همچون بروز بیماری‌های بدخیم پوستی را رقم خواهد زد.
