ایران فاقد دانش ژئومتالوژی مدرن است/ مطالعات ژئومتالوژی به کسب حداکثر سود کمک می‌کند

اقتصاد آنلاین - طاهره گودرزی؛ بابک آل‌طه، عضو هیات علمی مدعو در دانشگاه بریتیش کلمبیا و محقق مرکز تحقیقات معدنی این دانشگاه (MDRU) در گفت‌وگوی اختصاصی با خبرنگار اقتصاد آنلاین به تعریف دانش ژئومتالوژی پرداخت و گفت: این دانش یک بررسی فنی  پیوسته است که نتایج آن به مدیریت تولید و بهینه‌سازی کیفیت محصول، بهبود کارایی و کاهش آثار زیست محیطی کمک می‌کند و نهایتا باعث افزایش بهره‌وری سیستم و کاهش هزینه درچرخه تولید می‌شود.

وی ادامه داد: بررسی فنی پیوسته دانش ژئومتالوژی بدین معنی است که  در این مطالعه، اطلاعات مختلف زمین شناسی، کانی‌شناسی و متالوژیکی با هم‌افزایی بهم متصل می‌شوند تا مدلی سه بعدی حاوی همه اطلاعات مذکور ایجاد شود. این مدل سه بعدی مبنایی برای بهینه کردن عملیات معدنی است. به عبارت ساده‌تر یعنی با این مدل افرادی که طراحی واحدهای مختلف معدنی از قبیل عملیات معدن ، خردایش، کانه‌آرایی و احتمالا ذوب و پالایش را انجام می‌دهند، می‌توانند سیستمی را طراحی کنند که حداکثر عیار را با حداقل هزینه و مصرف آب، انرژی و کمترین آسیب به محیط زیست استحصال نماید. در نتیجه هم سود معدن یا اصطلاحا NPV معدن تا حدقابل توجهی افزایش پیدا می‌کند و هم این که ضمن صرفه‌جویی در مصرف منابعی از قبیل آب‌های زیر زمینی و انرژی، آسیب به محیط زیست هم کاهش پیدا می‌کند.

حل مشکلات معادن و معدنکاری دلیل پیدایش دانش ژئومتالوژی

بابک آل‌طه افزود: دانش ژئومتالوژی به دو دلیل بوجود آمد؛ دلیل اول افزایش بیش از پیش مشکلات معدن و معدنکاری است. انسان از زمانی که با معدن روبرو بوده بدنبال بخش‌های غنی رفته است و با دیدن رگه‌های خالص همان را استخراج می‌کرده است. با گذشت زمان، انسان به سمت معادنی پیش رفت که عیارهای کمتری دارد. طبیعتا معادنی که در سطح بوده و عیار بالایی داشته در گذشته استخراج شده‌اند و در حال حاضر با مدل‌های پیچیده‌تری از ذخایر معدنی مواجه هستیم و هر چه زمان بگذرد پیچیدگی این مدل‌ها هم بیشتر می‌شود.

وی تصریح کرد: طبیعتا با پیچیده‌تر شدن مدل‌های ذخایر معدنی، تکنیک‌های جدید ‌تری نیز بوجود می‌آید تا مدل‌ها را تجزیه وتحلیل کند. یکی از عللی که دانش ژئومتالوژی بوجو آمد، این است که با گذشت زمان مدل‌های ذخایر معادن پیچیده‌تر شد. دلیل دوم این است که پیشرفت علم، تکنولوژی و فناوری زمینه توسعه روش‌هایی را فراهم کرده که بتواند مشکلات معادن را کاهش دهد.

آل‌طه با تاکید بر وجود ابزارهای روز که دستگاه‌های فوق دقیق هستند، گفت: یکی از علومی که به توسعه‌ دانش ژئومتالوژی کمک کرد، کانی شناسی کاربردی است که مبتنی بر استفاده از ابزارهای جدیدی است که رفته رفته شاخه‌ی دیگری از علم را تحت عنوان Automated Mineralogy  که شاید بتوان آن را کانی‌شناسی خودکار شده ترجمه کرد وارد علم کانی‌شناسی کرده است. در این علم از ابزارهای کانی شناسی اتوماتیک از قبیل QMESCAN ، MLA  ، TIMATescan و Terra Spec که هر کدام از آن‌ها به نحوی در مطالعات دقیق معدنی مورد استفاده قرار می‌گیرند، استفاده می‌شود. این نوع مطالعات می‌تواند به تشخیص حوزه‌های مختلفی که در یک معدن وجود دارد کمک کند که این تشخیص سبب می‌شود که طراحان متوجه تنوعاتی در یک معدن از لحاظ سختی سنگ، پیش‌بینی ریکاوری ، پیش‌بینی عیار عناصر مفید و مضر در کنسانتره و محصول نهایی و همچنین شناخت زون‌های عیار دار غیر اقتصادی از اقتصادی و بسیاری موارد دیگر می‌شوند.

بنابراین پیشرفت تکنولوژی به شناسایی مدل‌های پیچیده‌تر کمک می‌کند و  امروزه در سیستم‌های مدرن، اهمیت مطالعات ژئومتالوژیکی به اندازه مطالعه تخمین ذخیره است یعنی زمانیکه یک ذخیره شناسایی می‌شود، برای اینکه به سمت معدن شدن پیش رود، در قدم اول باید شناختی نسبت به میزان تناژ و عیار ذخیره پیدا شود. به همین میزان شناخت کیفیت محصول در کارخانه نیز اهمیت بالایی دارد که این شناخت را دانش ژئومتالوژی انجام می‌دهد.

کاهش اثرات منفی زیست محیطی با ژئومتالوژی

محقق مرکز تحقیقات معدنی دانشگاه بریتیش کلمبیا اظهار کرد: هرکشور مسایل زیست محیطی خود را دارد که در همه جا یکسان نیست.  یکی از مسایل زیست محیطی در ایران، منابع آبی است که باید بسیار مراقب آن بود. یکی از کارهایی که در معادن فلزی حتما باید انجام شود، کانه‌آرایی است که بخشی از فرآیند استحصال ماده فلزی است. در کانه‌آرایی آب بسیاری مصرف می‌شود. برخی اوقات به خاطر عدم شناخت از ماده‌ای که وارد کارخانه کانه‌آرایی می‌شود، بیش از اندازه آب مصرف می‌شود.

وی افزود: آب جزیی از منابع طبیعی است و با این سهل انگاری‌ها  آن را از دست می‌دهیم که آسیب مهم زیست محیطی برای ایران است. برخی از عناصر فلزی مضر و سمی ‌هستند که ممکن است در بخش پسماند کارخانه جدا شود.اگر شناختی از میزان تغییرات عیار عناصر مضر متناسب با  Domin بهرهبرداری شده  در پسماند کارخانه وجود نداشته باشد، امکان دارد نتوانیم طراحی درستی برای جلوگیری از آسیب زیست محیطی انجام دهیم. به طور مثال سلنیوم در پسماند کارخانه مس یا  سرب و آنتیموان از نمونه‌های این عناصر سمی هستند که در صورت عدم مدیریت پسماند کارخانه‌ها این مواد سمی وارد هوا یا سفره‌های آب زیرزمینی شده و محیط  را مسموم ‌می‌کند. اما مطالعات ژئومتالوژیکی می‌تواند  تغییرات عیار متناسب با پیشرفت سینه کارهای معدنی را هم در  محصول و هم پسماند  پیش‌بینی کند.

دانش ژئومتالوژی و کانی شناسی اتوماتیک به معنای مدرن وارد ایران نشده است 

 دانش ژئومتالوژی به مفهوم مدرن هنوز وارد ایران نشده است. یکی از مبانی مهم این دانش کانی‌شناسی اتوماتیک است که قطعا در ایران نیامده است. از زمان بوجود آمدن فعالیت‌های معدنی دردنیا، توجه به سنگ معدن همیشه و همه‌جا بوده است و نمونه‌های معدن برای فرآوری به آزمایشگاه‌ها ارسال می‌شده که اصطلاحا به آن تست تکنولوژی گفته می‌شود. مطالعاتی  که در ایران برای شناخت پارامترهای فرآوری در معادن انجام می‌شود، شرط لازم برای مطالعات ژئومتالوژیکی را دارد اما  این شرط کافی نیست.

وی خاطرنشان کرد: اولین نکته‌ای که باید به آن توجه داشت این است که باید حس حفظ منابع سرمایه‌ای  در شرکت‌های معدنی موجود باشد یعنی این ماده معدنی که از آن استفاده می‌کنند سرمایه ملی بوده و باید به بهترین نحو از آن بهره برد. اگر موضوعاتی مانند سود بیشتر ، بهینه کردن فعالیت های معدنی ، حفظ منابع طبیعی مورد توجه قرار بگیرند خود به خود جای پای ژئومتالوژی در مطالعات معدنی  باز می‌شود. شرکت‌های معدنی بین المللی به دنبال سود و زیان بوده و به سمتی پیش می‌روند که بیشترین سود را کسب کنند پس به طور طبیعی به موضوع ژئومتالوژی اهمیت بسیاری می‌دهند. 

بابک آل‌طه ادامه داد: پس شرکت‌های بزرگ معدنی می‌دانند که مطالعات ژئومتالوژیکی یک فعالیت سودده است و برای داشتن آن تلاش می‌کنند. اما  در ایران چون بخشی از کار معدن دست دولت است و نگاه سود و زیان در بخش  دولتی با بخش خصوصی فرق می‌کند. طبیعتا مدتی طول می کشد تا اینگونه مباحث جای خودر در فعالیت‌های معدنی باز کند.

وی اظهار داشت: برای اینکه این علم در ایران توسعه پیدا کند باید به مواردی توجه کرد. اولین قدم آن در واقع در همه جا برداشته شده است، طبیعی ترین انتظاری که یک مدیر معدنی از مجموعه خود  دارد، کسب حداکثر سود با حداقل هزینه  در عین رعایت استانداردهای لازم است. فقط باید بداند مطالعات ژئومتالوژی می‌تواند به تحقق این هدف کمک کند. قدم دوم در شروع فعالیت ژئومتالوژی، درک مفهوم بین رشته‌ای این دانش و کار گروهی بودن آن است. به عبارت دیگر کسی نمی‌تواند به تنهایی یک مطالعه‌ی کامل و دقیق  ژئومتالوژیکی را انجام دهد چراکه پروژه‌ای است که در آن زمین شناس، مهندس معدن، متالوژیست، واحد فروش و بازاریابی و.. حضور دارند و هریک بخشی از کار را انجام می‌دهند. سومین قدم آشنایی با دانش روز دنیا است. بخش زیادی از دانش مانند تست‌های تکنولوژی، مطالعات زمین‌شناسی، لاگینگ و بسیاری تست های فرآوری در ایران قابل انجام است اما قسمتی از کار که متکی بر دستگاه است در ایران وجود ندارد. این قسمت‌ها متکی بر دستگاه‌هایی  است که قبلا ذکر شد و تا جایی که اطلاعات وجود دارد، این دستگاه‌ها در ایران موجود نیست. 

آل طه اظهار داشت: در قدم اول ایران باید نمونه‌ها را به کشورهایی که این دستگاه‌ها را دارند واطمینان از کیفیت مناسب  آزمایشگاه‌ها دارد بفرستد تا آنالیزهای لازم انجام شود. سپس با برنامه‌ریزی‌ می‌توانند مانند سایر تکنولوژی‌ها و دستگاه‌هایی که زمانی در کشور نبود، این ابزارهای تکنولوژیک را نیز وارد ایران کنند. تجربه ثابت کرده است که  با گذشت زمان تیم‌های فنی  برجسته‌ای ‌ در ایران بوجود می‌آیند که می‌توانند این دانش را توسعه دهند. 

وی بیان کرد: هرچه زودتر این دانش باید وارد ایران شود و به نفع منابع ملی کشور است و مدیرانی که اقدام به این کار کنند خدمتی را به صنعت و کشور در راستای بهبود صنعت معدنکاری کرده‌اند.

آل‌طه افزود: این فعالیت( مطالعه‌ی ژئومتالوژی) در مرکز تحقیقات معدنی دانشگاه بریتیش کلمبیا معروف به MDRU انجام می‌شود. این مرکز، یک واحد تحقیقاتی و حلقه رابط بین دانشگاه و صنعت در کشور کانادا و استان بریتیش کلمبیا است.بریتیش کلمبیا یکی از مهمترین استان‌های معدنی کاناداست که اکثر شرکت‌های بزرگ مثل انگلو اکسپلوریشن، ریوتینتو،BHP در آن فعال هستند. دانشگاه بریتیش کلمبیا هم در حوزه معدن، اکتشاف و ژئومتالوژی تجربیات زیادی دارد. لذا شرکت های معدنی مذکور با مشارکت دانشگاه مرکز تحقیقات معدنی برای برطرف کردن نیازهای مطالعاتی بخش معدن وصنعت این موسسه را تاسیس کرده‌اند.

دانشگاه باید اعتماد صنعت را جلب کند

وی در پایان به رابطه صنعت و دانشگاه اشاره داشت و گفت: رابطه صنعت و دانشگاه یک ارتباط دوسویه است و باید طرفین اعتماد طرف مقابل را به خود جذب کنند. ابتدا دانشگاه باید اعتماد صنعت را جلب کند. مسئله‌ای که وجود دارد، برطرف شدن نیازها و مسائل صنعت است. گاهی اوقات دانشگاهیان فکر می‌کنند که صنعت باید از دانشگاه صرفا  برای  تولید علم حمایت کند اما باید دانست زمانی این رابطه سازنده و مفید برای طرفین می‌شود  که دانشگاه قادر به جلب نظر کارفرما( صنعت) باشد، چراکه صنعت برای حل مسئله‌اش هزینه مالی پرداخت می‌کند. در صورتی که دانشگاهیان در ارتباط با صنعت مسئله محور کار کنند و اگر سوالات و مشکلات صنعت را رفته رفته حل نمایند، علاقه‌ی بخش صنعت به استفاده از توان دانشگاهیان بیشتر خواهد شد.