هشدار نسبت به عقب ماندن از انقلاب چهارم صنعتی / گسترش حضور ربات‌ها در ۳ دهه آینده

اقتصاد آنلاین- سپیده قاسمی؛ بسیاری هنوز هوش مصنوعی را ربات می دانند، اما بر اساس تعریف عمومی؛ "هر دستگاهی که توانایی درک محیط و فعالیت با حداکثر شانس موفقیت را داشته باشد، هوش مصنوعی خوانده می‌شود".

از عمر هوش مصنوعی حدود نیم قرن می‌گذرد. اولین بار جان مک‌کارتی این حوزه را از زیرمجموعه‌ی سایبرنتیک و نظریه‌های سایبرنتیست‌هایی همچون نوربرت وینر خارج کرد و اصطلاح «هوش مصنوعی» را به جهان معرفی کرد. اولین تحقیقات درباره هوش مصنوعی نیر به سال ۱۹۵۶ در آزمایشگاهی در دانشگاه دارتموث باز می‌گردد.

بعد از آن خیلی زود در نیمه دهه‌ی ۱۹۶۰، تحقیق پیرامون هوش مصنوعی به یکی از موضوع‌های اصلی دنیای فناوری با سرمایه‌گذاری‌های بالا تبدیل شد. تحقیق و یافته‌ها درباره هوش مصنوعی با موفقیت و شکست‌هایش در سال های بعد ادامه پیدا کرد، اما می‌توان دوران شکوفایی دستاوردهای هوش مصنوعی را دهه ۲۰۱۰ دانست.

در دهه‌ی ۲۰۱۰ دستاوردهای حاصل از هوش مصنوعی به وضوح در زندگی روزمره‌ی مردم حس شد، در این دهه زیرساخت‌های پردازش ابری و امکانات بیشتر داده‌ای در اختیار محققان قرار گرفت و با کمک آن‌ها توسعه‌ی فناوری آسان‌تر شد. این دستاوردها موجب شد در سال ۲۰۱۵ جک‌کلارک در مقاله‌ای در بلومبرگ، این سال را سال شکوفایی هوش مصنوعی اعلام کند.

حالا هوش مصنوعی در سطوح بالا به دو شکل «هوش مصنوعی محدود (Narrow AI) و هوش عمومی مصنوعی (General AI)  در زندگی ما حضور دارد. هوش مصنوعی محدود همان هوشمندی است که همه‌ی ما در کامپیوترهای امروزی مشاهده می‌کنیم. سیستم‌های هوشمندی که تحت آموزش یا یادگیری خودکار، انجام وظایف خاص را بدون برنامه‌ریزی اختصاصی برای آن وظایف، ممکن می‌کنند. چنین نوعی از هوشمندی در کاربردهایی همچون تشخیص صدا و زبان در دستیارهای مجازی مانند سیری دیده می‌شود. از کاربردهای دیگر هوش مصنوعی محدود می‌توان به سیستم‌های شناسایی بصری در خودروهای خودران و موتورهای پیشنهاد محصول در خرده‌فروشی‌های آنلاین اشاره کرد. چنین سیستم‌های هوشمندی برخلاف انسان‌ها تنها توانایی یادگیری انجام وظایف محدودی را دارند و به‌همین دلیل،‌ هوش مصنوعی محدود نامیده می‌شوند. در هوش عمومی مصنوعی رفتارهایی بسیار شبیه به انسان دیده می‌شود. درواقع هوش عمومی، انعطاف‌پذیری بیشتری داشته و امکان یادگیری مهارت برای انجام دادن وظایف بسیار پیچده تر را دارد، مانند ربات‌های که به فضا می‌فرستیم تا از هزاران کیلومتر دورتر وظایف پیچیده‌ای را انجام دهند.

اما آنچنان که کارشناسان عنوان می‌کنند، آینده هوش مصنوعی بسیار از این فراتر خواهد رفت. یک نظر سنجی که توسط مؤسسه‌ی Future of Humanity در دانشگاه آکسفورد درباره‌ دستاوردهای هوش مصنوعی و توانایی‌هایش در آینده انجام شد نشان داد کارشناسان پیش بینی‌های جالبی درباره آینده هوش مصنوعی دارند. از نظر کارشناسان، نوشتن مقاله‌ی حرفه‌ای توسط هوش مصنوعی در سال ۲۰۲۶، راننده‌های خودکار کامیون در سال ۲۰۲۷، ظهور هوش مصنوعی با قابلیت‌های خرده‌فروشی، نوشتن کتاب و انجام عمل جراحی در سال‌های ۲۰۳۱ و ۲۰۴۹ و ۲۰۵۳ محتمل است.

در دیگر تحقیق دانشگاه آکسفورد نیز آشکار شد؛ تا سال ۲۰۳۰ با کمک هوش مصنوعی، دست کم ۴۷ درصد از کل جایگاه‌های شغلی ایالات متحده به شکل اتوماسیون و بدون حضور انسان انجام خواهد گرفت.

بسیاری از کارشناسان بر این باورند؛ با روندی که اکنون هوش مصنوعی در پیش گرفته است، شاید آنچه در این حوزه اتفاق خواهد افتاد بیش از پیش بینی‌ها و تحقیقات دانشگاه آکسفورد باشد.

به گفته این دسته از کارشناسان؛ باید منتظر گسترش بیشتر هوش مصنوعی در بخش های مختلف زندگی انسان باشیم که نتیجه آن تاثیرات و تحولات شگرف در اقتصاد جهان است.

نظر هر دسته از کارشناسان حوزه هوش مصنوعی را که بپذیریم، همه‌ی آن‌ها بر این موضوع تاکید دارند که، بدون شک انقلاب چهارم صنعتی در دنیا، انقلاب هوش مصنوعی است.

غفلت از هوش مصنوعی می تواند کشور ما را بار دیگر از یک انقلاب صنعتی عقب بیندازد، با این تفاوت که جبران این عقب افتادگی سخت‌تر خواهد بود. 

حسین امامی، مدرس مطالعات فضای مجازی، در گفت و گو با اقتصاد آنلاین به تشریح وضعیت کنونی کشور در این حوزه پرداخت و سوالات مطرح شده درباره آینده کشور در هوش مصنوعی را پاسخ داد.

در ایران چقدر به صنعت هوش مصنوعی پرداخته شده وضعیت کشور در این صنعت چگونه است؟

در ایران بخش خصوصی و دانشگاهی در زمینه هوش مصنوعی بهتر از بخش دولتی عمل کرده اند. هنوز دستگاه های دولتی کشورمان به این باور نرسیده اند که هوش مصنوعی به زودی در هر صنعت و رشته مخصوصا به بخش دولتی وارد خواهد شد. البته ایران در زمینه تولید علم و مقالات و پژوهش ها در زمینه هوش مصنوعی توانسته است جز 15 کشور برتر جهان باشد. در زمینه فعالیت های انجام شده نیز شرکت های دانش بنیان و بخش خصوصی به این مسئله توجه نشان داده اند و توانسته اند در صنایع مختلف زمینه های بکارگیری آن ها را مورد ارزیابی و حتی بکارگیری قرار دهند ولی آنچه مسلم است این تفکر در دستگاه های دولتی و حاکمیتی هیچ اولویتی نداشته و توجهی به آن نمی شود. متاسفانه فاصله ما با دیگر کشورها به لحاظ بکارگیری و عملیاتی زیاد است و کشورهای دیگر به سرعت از ما فاصله می گیرند.

آینده این صنعت را در کشور چطور ارزیابی می کنید؟

از چند بعد باید به مسئله هوش مصنوعی در کشورمان توجه کرد تا چشم انداز خوبی برای آن مشاهده شود. اول موضوع نیروی متخصص است. مهاجرت نخبگان این حوزه به خارج از کشور باعث نگرانی هایی در خصوص آینده این صنعت در کشور شده است. اگر از این ظرفیت های داخلی در کشور استفاده نشود و زمینه های حمایت از آن ها فراهم نشود شکاف عمیقی بین ایران و سایر کشورها خواهد افتاد.

دوم بحث آموزش آن است. آموزش چه در دانشگاه ها و گنجاندن این موضوع در دروس رشته های مختلف و از طرف دیگر در سازمان ها و شرکت ها یا به تعبیری برای استفاده کنندگان آن.

نکته سوم، مسئله قانون گذاری و سیاستگذاری حاکمیتی است که باید از منظرهای مختلف از جمله اخلاقیات، قانونی، تاثیرات فرهنگی و اجتماعی به آن پرداخته شود.

تاثیر هوش مصنوعی بر رشد اقتصادی به چه میزان است؟

هوش مصنوعی به واسطه اینکه می تواند ایده های بیشتری تولید و از بین آن ها بهترین ها را انتخاب کند، این مزیت باعث افزایش تولید، ارائه خدمات بهتر، افزایش بهره وری و در پی آن رشد اقتصادی می شود. در برخی از پژوهش های خارجی بیان شده است که هوش مصنوعی پتانسیل دو برابر کردن رشد اقتصادی و افزایش بهره‌وری نیروی کار را تا ۴۰ درصد دارد. در نظر بگیرید به جای نیروی انسانی، پشت یک سیستم اتوماسیون اداری، هوش مصنوعی قرار می گیرد و پاسخگوی شما خواهد بود و خواسته شما را انجام خواهد داد.

برای مواجهه با چالش‌های پیاده‌سازی هوش مصنوعی چه راهکارهایی پیشنهاد می کنید؟

هوش مصنوعی احتیاج به یک پیوست فرهنگی حقوقی دارد چرا که چالش‌های پیاده‌سازی هوش مصنوعی بسیار زیاد است و ایجاد سیاست‌های مسئولانه بسیار لازم است. از طرف دیگر تاثیرات اجتماعی و فرهنگی هوش مصنوعی سریعتر از تاثیرات اقتصادی، خودش را در جامعه نشان می دهد. لذا اولین نکته ای که در موضوع هوش مصنوعی بر آن تاکید دارم این است که دستگاه های قانونگذاری باید به تاثیرات فرهنگی و موضوعات حریم خصوصی و امنیت شهروندان توجه کنند تا از سوء استفاده و عواقب ناخواسته آن جلوگیری شود.

اگر از هوش مصنوعی غفلت کنیم چه اتفاقی برای اقتصاد ما خواهد افتاد؟

کم توجهی ایران در زمینه بهره گیری از هوش مصنوعی، خسران قابل توجهی به اقتصاد کشور خواهد زد و در آینده یکی از کشورهای عقب افتاده خواهیم شد. چرا که در این خصوص با چالش هایی در زمینه تولید و بهره وری مواجه می شویم.

هوش مصنوعی نیاز به یک تلاش جمعی در بخش دولتی کشور دارد. دولت باید برای بهبود عملیات و خدمات عمومی با تنظیم چارچوب‌های اخلاقی و قانونی، زمینه های هوش مصنوعی را برای استفاده شهروندان در جامعه فراهم کند.