همه آنچه باید درباره سلاح های بیولوژیک بدانید

اقتصادآنلاین- نازنین خزعلی؛ چندی پیش «ایگور کوناشنکوف» سخنگوی وزارت دفاع روسیه اعلام کرد که اسناد نشان می‌دهد در آزمایشگاه‌های بیولوژیکی که در اوکراین ایجاد و از سوی آمریکا تأمین مالی شده‌اند، آزمایش‌های ساخت سلاح‌های زیستی انجام شده است. بنا به ادعای روسیه هدف از این کار و سایر مطالعات بیولوژیکی که با بودجه پنتاگون در اوکراین انجام شده، ایجاد مکانیزمی برای گسترش مخفیانه پاتوژن‌های مرگبار بوده است. کی یف و واشنگتن آزمایش‌های زیستی برای ساخت سلاح بیولوژیکی را رد کرده‌اند اما هر روز ادعاهای جدیدی در رابطه با این ازمایشگاه‌ها مطرح می‌شود به طوریکه اخیرا مقام‌های روسی اعلام کردند که شواهدی از وجود ارتباط پسر جو بایدن با این ازمایشگاه‌ها در اوکراین کشف کرده‌اند.

هیچ کس به طور دقیق نمی‌داند داخل ازمایشگاه‌های زیستی در اوکراین چه می‌گذرد! آیا بنا به ادعای روسیه سلاح‌های بیولوژیک تولید می‌شود یا صرفا تحقیقات بی‌خطر زیستی انجام می‌شود؟ اما چنانچه واقعا اوکراین قصد به کارگیری سلاح‌های بیولوژیک علیه روسیه را داشته باشد این سلاح‌ها چه اثراتی بر روی مردم روسیه خواهد گذاشت؟ و از همه مهم‌تر محتمل‌ترین سلاح‌های بیولوژیکی کدام‌اند؟ برای پاسخ به این سوالات ابتدا لازم است تعریف درستی از سلاح‌های بیولوژیکی داشته باشیم؛ سلاح بیولوژیکی به مفهوم استفاده هدفمند از عوامل بیولوژیک، اعم از باکتری‌ها، ویروس‌ها، تک‌یاخته‌ها، قارچ‌ها، حشرات و انگل‌ها یا فراورده‌های آنها مانند توکسین یا سم به منظور کشتن یا ناتوان کردن انسان‌ها، جانوران یا گیاهان است. این سلاح‌های بیولوژیکی نامرئی و غیر قابل کنترل‌اند و در صورت فقدان درمان موثر و سریع مهار ناپذیراند. 

معروف‌ترین و محتمل‌ترین انواع این سلاح‌ها که بعضی از آنها موجب ایجاد پاندمی‌های بزرگی در طول تاریخ شده‌اند به شرح زیر است: 

۱-انتراکس یا سیاه زخم: 

سیاه زخم یا آنتراکس یکی از بیماری‌های نادر اما خطرناک برای انسان است. این بیماری عموما دام‌ها و حیوانات وحشی را درگیر خود می‌کند. اما تماس مستقیم یا غیر مستقیم انسان با حیوان آلوده سبب درگیر شدن انسان نیز می‌شود. باکتری عامل سیاه زخم در طول تاریخ قربانیان زیادی را به خود اختصاص داده است زیرا این باکتری در شرایط بسیار سخت به فرمی به نام اسپور تبدیل می‌شود که می‌تواند تا ده‌ها سال بدون نیاز به مواد غذایی یا آب زنده بماند. اگر کشوری به مقدار قابل توجهی از باکتری یا اسپور آن دسترسی پیدا کند با آلوده کردن دام یا محصولات دامی یا به طور مستقیم انسان‌‌ها می‌تواند باعث گسترش بیماری به طور گسترده در جمعیت هدف شود.

۲-سم بوتولینوم: 

سم بوتولونیم یک نوروتوکیسین بسیار خطرناک است که از باکتری کلسیتریدیوم بوتولینم در حضور کم اکسیژن تولید می‌شود. حالت خنثی شده این سم همان ماده‌ای است که به بوتاکس معروف است و امروزه برای رفع چین و چروک‌های صورت در کلینیک‌های زیبایی به وفور استفاده می‌شود. اما این سم خطرناک در حالت غیر خنثی یکی از کشنده‌ترین سلاح‌های بیولوژیکی است. این سم سیگنال‌های عصبی را در مغز مسدود می‌کند و باعث فلج عضلانی و مشکلات تنفسی می‌شود. حدود ۱۲ ساعت بعد از ورود این سم به بدن علائمی مثل خستگی شدید، سرگیجه و دید تار ظاهر می‌شود و در پی آن مشکلات در بلع و تنفس، علائم تهوع و مشکلات گوارشی شدید آغاز می‌شود.درصورتی که این سم وارد بدن فردی شود یک مرگ ارام و پر از رنج را برای وی به همراه خواهد داشت. این سم در جنگ بیولوژیکی با آلوده کردن منابع آب یا غذا یا از طریق انتشار آن به شکل ذراتی در هوا قابل انتقال به انسان است. استفاده از این سم در جمعیت‌های بزرگ باعث مرگ سریع تعداد زیادی از انسان‌ها می‌شود.

۳- آفلاتوکسین: 

یک سم بسیار کشنده است که توسط انواعی از قارچ‌ها تولید می‌شود. آفلاتوکسین به طور کلی یکی از موارد طبیعی آلوده‌کننده دانه‌ها و غلات در زمین‌های کشاورزی به حساب می‌اید و ۲۵ درصد از محصولات کشاورزی هر ساله به علت آلودگی به این سم از بین می‌روند. اگر کسی به مقدار مشخصی از افلاتوکسین دست پیدا کند با آلوده کردن دانه‌ها و غلات قابل کشت می‌تواند علاوه بر کشتن طرف انسانی خود، باعث آلودگی منابع قابل کشت و در نهایت کاهش غذا برای جامعه هدف باقی مانده نیز شود.

از طرفی قارچ هایی که به مقدار کمی آفلاتوکسین تولید می‌کنند مثل اسپرژیلوس یا فلاووس می‌توانند در دراز مدت باعث ایجاد سرطان یا تولد نوزاد ناقص یا نقص در سیستم ایمنی جمعیت هدف شوند. مسمومیت حاد با این سم باعث مرگ تدریجی از طریق از دست رفتن روده‌ها می‌شود. تعدد علائم یکی از علل اصلی دیر تشخیص دادن این سلاح بیولوژی است.

همچنین اگراز مقادیر کم افلاتوکسین درغذای جمعیت هدف به طور پیوسته استفاده شود اثرات آن ممکن است تا چند نسل بعدی در منطقه مورد نظر مشاهده شود. بنابراین به طور کلی اگر از این سم در مقادیر زیاد استفاده شود باعث مرگ سریع و اگر به مقدار کم و تدریجی استفاده شود باعث اثرات کندتر ولی بزرگ تر بر روی جمعیت هدف می‌شود.

۴- ویروس بونیا: 

این ویروس توسظ جوندگان مثل موش یا بندپایانان مثل پشه انتشار پیدا می‌کند. این ویروس مشترک بین دام و انسان است و هر دو را آلوده می‌کند. از طریق آلوده کردن دام که غذای انسان است می‌تواند به انسان منتقل شود و مهم‌ترین علائم ان تب هموراژیک یا خونریزی‌دهنده است. یکی از انواع بیماری هایی که این ویروس ایجاد می‌کند تب کریمه کونگو است. نخستین علائم مبتلا شدن به این سلاح بیولوژیک سردرد، دل درد، استفراغ، درد مفاصل و تب است که با گذشت زمان علائم دیگری مثل قرمزی چشم، خونریزی بینی، کوفتگی و خونریزی شدید ظاهر می‌شود. در صورت ابتلا به تب کریمه کونگو اگر فرد به درستی و به سرعت درمان نشود به احتمال ۵۰ درصد می‌میرد.

۵-طاعون نشخوارکنندگان: 

طاعون نشخوارکنندگان یک بیماری ویروسی بسیار واگیردار در بین گوسفند و بز است. این بیماری قابل سرایت از دام اهلی به حیوانات وحشی نیز است و در مکان‌هایی مشاهده می‌شود که دام اهلی در تماس با حیوانات وحشی هستند یا از آبشخورهای مشترک استفاده می‌کنند. این سلاح بیولوژی انسان را آلوده نمی‌کند اما با از بین بردن دام به عنوان منبع غذای انسان می‌تواند باعث ایجاد قحطی و گرسنگی شود.

۶-ابولا: 

ابولا (Ebola) یک بیماری ویروسی است که از سوی ویروس ابولا ایجاد می‌شود که پس از وارد شدن به بدن، نوعی بیماری تب دار و خونریزی دهنده ایجاد می‌کند. در موارد زیادی بیماران علامت دار می‌میرند پس از آنکه فردی به این ویروس آلوده شد، می‌تواند انسان‌های دیگر را آلوده کند. از این سلاح بیولوژی هم برای ایجاد پاندمی‌های بزرگ می‌توان استفاده کرد.

۷-تولارمی یا تب خرگوش: 

بیماری تولارمی در اثر عفونت با باکتری فرانسیسلا تولرانسیس ایجاد می‌شود. این باکتری در پستانداران کوچک مانند خرگوش‌ها و بندپایانی مانند کنه‌ها یافت می‌شود. این باکتری بیشتر اوقات با نیش مگس، دست زدن به حیوان آلوده یا استنشاق و خوردن مواد آغشته به باکتری به انسان منتقل می‌شود. بیماری تولارمی از طریق تنفس (استنشاق) باکتری نیز ممکن است منجر به عفونت ریه‌ها (ذات الریه) شود. بیشتر موارد گزارش شده ناشی از گزش مگس‌ها یا کنه‌های حامل باکتری یا قرار گرفتن در معرض بافت حیوانات آلوده به باکتری‌ها است. اگر این باکتری به درون جمعیتی از حشراتی مثل مگس یا کنه یا حیوانات بومی منطقه‌ای وارد شود به راحتی می‌تواند انسان‌های بیشماری را آلوده کند.

اگرچه که امروزه حدود ۱۲۰۰ سلاح زیستی شناسایی شده و روز به روز بر تعداد آن افزده می‌شود اما موارد گفته شده جزو معروف‌ترین و کشنده‌ترین سلاح‌های شناخته شده می‌باشند. علاوه بر این، موارد گفته شده دراین گزارش جزو میکروارگانیسم‌هایی هستند که به طور طبیعی هم در طبیعت یافت می‌شوند. بنابراین آلوده شدن یک منطقه به پاتوژن‌های گفته شده الزاما به معنی هدف قرار گرفتن توسط سلاح بیولوژی نیست.

گفته می‌شود که امروزه ازمایشگاه‎های تولید‌کننده این سلاح‌ها سعی دارند تا با ایجاد جهش بر روی میکروارگانیسم‌های طبیعی، پاتوژن‌هایی خلق کنند که ویژگی‌های آلوده‌کننده یا کشنده بیشتری از فرم طبیعی خود دارند. بنابراین این روزها تولید سلاح‌های بیولوژیک عمدتا به سمت خلق میکروارگانیسم‌های جدید در حال پیشروی است.