شاید بر همین اساس است که حتی در ساخت هواپیما یا کشتی هم مصر هستیم که تولیدکننده باشیم و صادرات آن را نیز در دست بگیریم، درحالی‌که نیک می‌دانیم در این دو صنعت ویژه، تنها برخی کشورهای خاص توانمندی ساخت و تولید دارند و حتی برخی سازندگان بزرگ جهانی در عرصه ساخت هواپیما و کشتی، قطعات خود را از دیگر کشورهای برند قطعات مشخص، وارد می‌کنند.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از شرق، در گذشته در ایران بارها سخن از ساخت هواپیمای ساخت داخل مطرح شده بود، اما دو روز پیش مدیرعامل سازمان صنایع هوایی نیروهای مسلح حرف صادرات هواپیمای ساخت داخل را هم پیش کشید. امیر سرتیپ عبدالکریم بنیطرفی، معاون وزیر دفاع گفته بود: «برای صادرات آن دسته از تجهیزات و محصولاتی که مجوز صادرات آن را داریم به کشورهای طرف قرارداد، اقدام کرده‌ایم و در نمایشگاه هوایی کیش، خدمات و تجهیزات ارائه‌شده به ایرلاین‌های داخلی نیز معرفی خواهد شد». معاون وزیر دفاع با اشاره به ثبت قراردادهایی با سه کشور چین، روسیه و اندونزی درخصوص صادرات تجهیزات صنایع هوایی گفته بود: «ان‌شاءالله در نمایشگاه دهم ما اولین سفارشات برای هواپیمای آموزشی‌مان را از کشورهای خارجی خواهیم گرفت».
با اینکه ایران به سبب تلاش مهندسان داخلی در زمینه طراحی و ساخت سازه (هوایی و دریایی) بسیار پیشرفت کرده، اما اشاره به این سخن، کماکان این سؤال را ایجاد می‌کند که آیا می‌توانیم؟ درحالی‌که بارها متخصصان تأکید کرده‌اند ایران می‌تواند به قطب تعمیرات، به‌ویژه در عرصه ساخت سازه‌های دریایی تبدیل شود، اما هنوز هم سودای ساخت و تولید این محصولات خاص، برخی مسئولان را رها نمی‌کند.
در این زمینه با علیرضا منظری، معاون سابق سازمان هواپیمایی و نماینده سابق ایران در ایکائو، گفت‌‌وگویی کوتاه داشتیم. منظری می‌گوید: در بخش ورود دانش فنی و تجربه نیروی انسانی؛ چه در هواپیمای ایران 140 و چه در هواپیماهای کوچک دیگر و همین‌طور طراحی هواپیما، پیشرفت‌های قابل‌توجهی حتی با وجود کمبودها داشته‌ایم، اما برای تولید و صادرات آن، سؤالات زیادی باقی است. او درباره صادرات هواپیماهای آموزشی ایران به دیگر کشورها می‌گوید: عموما در این زمینه مشتری‌ها از سوی ایران انتخاب می‌شوند و اغلب از بین کشورهایی مانند چین و روسیه به‌واسطه رابطه تهاتری کالا چنین مبادلاتی انجام می‌شود، اما از آنجا که با تکنولوژی‌های بین‌المللی فاصله داریم و نمی‌توانیم گواهی‌نامه‌های بین‌المللی را دریافت کنیم، نمی‌توان روی بازار تجاری بین‌المللی، حسابی باز کرد، مگر اینکه این حرف‌ها معطوف به هواپیماهای غیرتجاری یا نظامی باشد.
آیا درحال‌حاضر ایران امکان ساخت و صادرات هواپیما را دارد؟
ایران در ساخت هواپیماهای کوچک و در حد آموزشی، یک‌سری تجربیات خوب دارد، شکی نیست، اما آیا در حدی باشد که امکان صادرات آن وجود داشته باشد، بحث دیگری است. آیا بازار جهانی حاضر است چنین چیزی را از ما خریداری کند؟
پاسخ خود شما به این پرسش چیست؟
نمی‌توان گفت این هواپیماها را از ایران می‌خرند یا خیر. به‌هرحال، خریداران هواپیما را در سیستم بین‌المللی قیاس می‌کنند. در سیستم بین‌المللی چارچوب‌هایی وجود دارد که هواپیماها معرفی شده و خریداران از بین آنها با تیپ‌ها و مشخصات مختلف، گزینه موردنظر خود را با توجه به اهداف خود انتخاب می‌کنند. یک هواپیما، باید در رقابت با آن هواپیماها رقابت‌پذیر باشد؛ چه از لحاظ مشخصات، کاربرد و همین‌طور قیمت باید این توان رقابتی را داشته باشد. اگر در چنین وضعیتی باشد می‌تواند به بازار برود و مورد رقابت قرار بگیرد.
پاسخ روشنی به پرسشم ندادید. ما می‌توانیم قطعات هواپیما را در داخل بسازیم که حالا سخن از صادرات هواپیمای صددر صد ایرانی می‌کنیم؟
قطعات در ایران اغلب مونتاژ می‌شود و این‌گونه نیست که بگوییم آنها را در ایران می‌سازیم. به‌نوعی می‌توان گفت در ایران مدل‌های خارجی، بومی‌سازی می‌شود و با کمی تغییر در قطعات خارجی عنوان ایرانی می‌گیرد. طراحی هواپیما می‌تواند ایرانی شود، زیرا درهرحال، افرادی که روی هواپیماهای مختلف کار کرده‌اند، برای طراحی آن، مسلط شده‌اند و می‌توانند به آن مشخصات، مشخصات جدیدی اضافه کنند و هواپیمای جدیدی طراحی کنند که در این طراحی‌ها هم عمدتا هواپیماها شبیه هم می‌شوند. یک‌سری اختلاف در مشخصات صرفا وجود دارد، بنابراین می‌توان روی بیس طراحی هواپیمای ایرانی حساب باز کرد، اما در مورد ساخت و تولید، طبیعتا بسیاری از قطعات، وارداتی است و قابلیت ساخت ندارد که دوباره از ابتدا قطعات را بسازند. درواقع به‌طورکلی می‌توان گفت جز چند کشور معدود بزرگ، کشورهای دیگر قابلیت تولید تمام قطعات را ندارند و حتی اگر هواپیما بسازند، بخشی از قطعات را وارد می‌کنند.
چه کشورهایی تولیدکننده اصلی قطعات هواپیما هستند؟
آمریکا و فرانسه دو کشور اصلی سازنده هواپیما هستند. ایتالیا هم کمابیش در ساخت هواپیمای کوچک تخصص دارد. آلمان‌ها روی هواپیمای کوچک کار کرده‌اند. کانادا نیز یک هواپیمای کوچک‌مقیاس ویژه می‌سازد که دوزیست است و هم روی خشکی می‌نشیند و هم روی آب. این کشورهای اصلی‌ای هستند که روی ساخت قطعات هواپیما کار کرده‌اند و به قطعه‌ساز هواپیما معروف هستند.
روسیه چطور؟ نمی‌توان از این کشور به‌عنوان سازنده هواپیما نام برد؟
روسیه وضعیت خاصی دارد و روی هواپیماهای کوچک هم کار نکرده است و بیشتر روی هواپیمای باری یا مسافری بالای پنج‌هزارو 700 کیلو کار کرده است. البته باید گفت که پس از فروپاشی شوروی، روی این صنعت کار جدی و جدیدی نکرده‌اند. نوع و ترکیب هواپیماهای شرقی و روسی با غربی کاملا متفاوت است؛ البته پس از فروپاشی تلاش روس‌ها آن است که بیشتر روی سیستم‌ها و سامانه‌های غربی کار کنند.
چین چطور؟ چند وقت پیش حرف ساخت هواپیمای چینی و احتمال خرید ایران از این کشور مطرح شده بود.
چینی‌ها هم روی ساخت قطعات هواپیمای داخلی خود با طراحی چینی کار می‌کنند؛ البته بخشی از قطعات را خودشان طراحی کرده و بخشی را وارد می‌کنند. دلیل آن هم این است که چینی‌ها با هواپیماسازهای بزرگ مانند ایرباس قرارداد دارند و بخشی از قطعات هواپیماهای بزرگ ایرباس را می‌سازند. در واقع چینی‌ها در صنعت قطعه‌سازی قدرتمند شده‌اند و حتی حدود 40 تا 45 سال است که روی هواپیماهای نظامی کار کرده و برای آن قطعه‌سازی هم می‌کنند.
نگاهی دوباره به ایران داشته باشیم. ایران تقریبا در چهار دهه گذشته، برای واردات برخی قطعات هواپیما که دومنظوره هستند هم تحریم است. در این زمینه، ایران چه‌کار می‌کند؟
الزاما هواپیما یا سامانه‌های هوایی که در ایران ساخته می‌شود، بهنگام و به‌روز نیست. نوع استفاده تکنولوژی و فناوری آن، کمی عقب‌تر است. دسترسی‌نداشتن به برخی قطعات به‌روز، قیمت ساخت هواپیمای داخلی را بالا می‌برد و در نتیجه روی حق انتخاب هواپیما از سوی خریداران اثر می‌گذارد. البته صحبتی که در ایران درباره ساخت هواپیما یا صادرات آن می‌شود، معطوف به فروش هواپیما در بازار نیست. به‌نوعی می‌توان گفت مشتری‌ها از سوی ایران انتخاب می‌شوند. به نظر می‌رسد اگر در این زمینه ایران بتواند ورود کند، کشورهایی مانند چین و روسیه خریدار خواهند بود که مبادلات کالایی صورت بگیرد. به‌نوعی می‌توان گفت بازاریابی در کار نیست و برای فروش، همین ارتباطات مدنظر قرار می‌گیرد. حدود 20سال پیش، صحبت از فروش هواپیمای ایران 140 بود و می‌گفتند ایران در حال فروش آن است. بعدها مشخص شد یک کشور آفریقایی خریدار این هواپیما شده است.
شما اشاره کردید ساخت هواپیما در ایران عموما به سبب تحریم‌ها، با تکنولوژی روز دنیا فاصله دارد. در این صورت برای دریافت گواهی بین‌المللی به‌منظور صادرات آن، دچار مشکل نخواهیم شد؟
یک زمانی برای پرواز هواپیمای ایران 140 همین مشکل رخ داده بود. آن زمان می‌گفتند قصد داریم با این هواپیمای ساخت داخل به کشورهای دیگر سفر کنیم اما دیدیم که حتی برای پرواز به کشورهای همسایه هم سازمان هواپیمایی این کشورها درخواست گواهی بین‌المللی کرده‌اند. البته این مسئله موجب تعجب سازندگان داخلی شده بود؛ گویا اصلا به آن نیندیشیده بودند. اگر بنا باشد که به‌صورت رسمی، تجارت هواپیمای ایرانی صورت بگیرد، حتما در پروسه‌های دریافت گواهینامه بین‌المللی باید وارد شویم و تأییدیه بگیریم؛ مگر اینکه این حرف‌ها معطوف به هواپیماهای غیرتجاری یا نظامی باشد. درهرحال در بخش نظامی، هواپیما یا هر سازه دیگری درگیر دریافت گواهینامه نمی‌شود.
بله درباره سازه‌های دریایی نیز همین‌گونه است. اگر بخواهید توان صنعتگران بخش هوایی را نسبت به گذشته بررسی کنید، توانسته‌ایم به مرحله قابل قبولی برسیم؟
درهرحال نمی‌توان این نکته را نادیده گرفت که قابلیت‌های ایران در صنعت هوایی به نسبت 10، 15 سال پیش بسیار ارتقا پیدا کرده است و انکارشدنی نیست. ایران در بخش فنی و تعمیرات هواپیما، بسیار رشد کرده است. شاید در بخش تجاری و ارزیابی‌ها، ارزیابی مثبتی نداشته باشیم اما در بخش ورود دانش فنی و تجربه نیروی انسانی، چه در هواپیمای ایران140 و چه در هواپیماهای کوچک دیگر و همین‌طور طراحی هواپیما، حتی با وجود کمبودها پیشرفت‌های شایان‌توجهی کرده‌ایم.
