به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از شرق، بخشی از این تغییرات در هفته‌های اخیر و با انتشار گزارش نهادهای اطلاعاتی آمریکا درباره نقش محمد بن‌سلمان، ولیعهد عربستان، در قتل جمال خاشقجی، روزنامه‌نگار منتقد حکومت عربستان نمایان شد. دونالد ترامپ، رییس‌جمهوری سابق آمریکا، به دلیل روابط نزدیک خود با عربستان مانع از انتشار این گزارش شده بود؛ اما به نظر می‌رسد بایدن می‌خواهد قدرت ولیعهد عربستان را تا حد امکان به حداقل برساند.
تمرکز بیشتر بر پرونده حقوق بشر عربستان تنها یکی از تغییر رویکردهای واشنگتن در قبال خاورمیانه است. در خاورمیانه زمان ترامپ، آمریکا نقش‌آفرینی خود را به حداقل رسانده بود و فضا برای دیگر قدرت‌ها برای پرکردن جای خالی یک ابرقدرت فراهم شد. در این میان، روسیه بیشترین استفاده را از خلأ قدرت ایجاد‌شده در خاورمیانه برد؛ نفوذ خود را نه‌تنها در سوریه بحران‌زده، بلکه در کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس نیز گسترش داد. اکنون و با دورخیز ایالات متحده دوران بایدن برای بازگشت به خاورمیانه، روسیه نگران از‌دست‌دادن موقعیت جدید خود در برابر قدرت سنتی حاکم بر مناسبات این منطقه بوده و بر همین اساس تحریکات مسکو برای تقویت روابط با کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس افزایش یافته است.
یک هفته پس از انتشار گزارش نهادهای اطلاعاتی آمریکا درباره نقش مستقیم محمد بن‌سلمان در قتل جمال خاشقجی و نیز تعلیق فروش تسلیحات آمریکایی که در جنگ یمن مورد استفاده عربستان قرار می‌گیرد، سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه، در سفری چهار‌روزه رهسپار عربستان، امارات و قطر شد. این سفر در شرایطی انجام شد که خلاف روال معمول سفرهای مقام‌های روسی به خاورمیانه، هیچ برنامه‌ای برای سفر لاوروف به ترکیه و اسرائیل وجود نداشت. در ترکیه، رجب طیب اردوغان همچنان در انتظار تماس تلفنی از سوی جو بایدن است و اسرائیل نیز اعلام کرده با احیای توافق هسته‌ای سال 2015 با ایران مخالف است. به این ترتیب، به نظر می‌رسد مسکو نیز مانند واشنگتن نمی‌خواهد توجه چندانی به ترکیه و اسرائیل نشان دهد.
مذاکرات لاوروف در عربستان، امارات و قطر تنها به مناسبات مسکو با این سه کشور محدود نشد و قطعا رایزنی‌هایی هم درباره بحران سوریه و اعتراض‌ها و بن‌بست سیاسی فعلی در لبنان صورت گرفته است. لاوروف در جریان این سفر با «سعد حریری»، نخست‌وزیر سابق لبنان و یکی از سیاست‌مداران صاحب نفوذ این کشور، دیدار کرد تا مشخص شود تحولات لبنان جایگاه ویژه‌ای برای روسیه دارد.
دیدار با مقام‌های لبنانی تنها به ملاقات با حریری محدود نشد و روز گذشته هیاتی از حزب‌الله لبنان به دعوت لاوروف با سفر به مسکو با وزیر خارجه روسیه دیدار کردند. ریاست این هیات را «محمد رعد»، رییس فراکسیون وفاداری به مقاومت، بر عهده داشت و در این سفر دیداری هم با سفیر لبنان در روسیه انجام شد. رسانه‌ها این دیدار را بدون ارتباط با مذاکرات اخیر لاوروف با حریری در امارات نمی‌دانند. سفر هیات حزب‌الله به مسکو، ابتدا قرار بود در ابتدای ماه مارس برگزار شود، ولی طرف روس تاریخ سفر را به نیمه دوم مارس موکول کرد. بن‌بست سیاسی در لبنان و تحولات در سوریه، مهم‌ترین موضوعات مورد مذاکره میان هیات حزب‌الله و مقام‌های روسی بوده است.
رعد پیش از دیدار با لاوروف درباره اهداف این سفر گفت: «دو سال قبل هم به مسکو سفر کرده و درباره تحولات منطقه و لبنان با مقامات روسیه رایزنی کردیم و پس از تحولات زیاد و متعددی که طی سال‌های گذشته رخ داده است، بار دیگر باید چشم‌اندازهای مرحله آینده در سایه این تحولات مورد بررسی قرار بگیرد. هدف از دعوت ما به انجام این سفر، بررسی مجدد چشم‌اندازهای مرحله آتی پس از دستاوردهای ملت‌های منطقه در چند سال گذشته بود. هیچ برنامه کاری مشخص و از پیش تعیین‌شده‌ای برای این سفر وجود ندارد. ممکن است به موضع تشکیل دولت در چارچوب ارزیابی‌مان از اوضاع لبنان و ضرورت برقراری ثبات در آن و همچنین تسریع در روند تشکیل دولت بپردازیم».
یک بام و دو هوای مسکو با اسرائیل
حزب‌الله لبنان در کنار ایران، طی سال‌های جنگ سوریه که دهمین سال آغاز آن به‌تازگی سپری شده است، شریک اصلی روسیه در میدان نبرد و در اکثر جبهه‌ها بود؛ اما به نظر می‌رسد روسیه برای نقش‌آفرینی پررنگ‌تر در سوریه پس از جنگ، ایران را با خود همراه نخواهد کرد و حزب‌الله نیز ترجیح می‌دهد با قدرت اصلی حاکم بر تحولات سوریه مستقیم وارد مذاکره شود.
در دوران جنگ سوریه، دیدارهای متعددی میان دو طرف از طریق فرستاده‌های روسیه به لبنان یا از طریق سفرا انجام شده؛ اما این اولین سفر از پیش اعلام‌شده هیاتی از مقام‌های ارشد حزب‌الله به مسکو پس از آغاز جنگ سوریه در سال 2011 است. پیش از این، «میخائیل بوگدانف»، معاون وزیر خارجه روسیه، در سال 2014 با سفر به لبنان و بازدید از بیروت، از رویکرد مسکو برای ائتلاف با حزب‌الله به دلیل جایگاهش در لبنان و نتیجه ائتلاف‌هایش در منطقه سخن گفته بود.
دلیل اصلی دعوت روسیه از حزب‌الله هنوز مشخص نشده است؛ اما می‌توان یک دستور جلسه گسترده را پیش‌بینی کرد که با بررسی میدانی تحولات سوریه آغاز شده و با مسئله کابینه و بحران داخلی لبنان که از آگوست 2020 شدت یافته، ادامه می‌یابد. روسیه با اینکه خواهان رابطه‌ای نزدیک‌تر با حزب‌الله است، از آن سو هم نمی‌خواهد مناسبات خود با اسرائیل را دستخوش تغییر کند. روسیه با اینکه بر حریم هوایی سوریه کنترل دارد، در حملات مکرر جنگنده‌های اسرائیلی به اهداف ایران و حزب‌الله در سوریه دخالت نکرده است. اسرائیل بارها نگرانی خود را از استقرار نیروهای حزب‌الله در نزدیکی مرزهای اسرائیل در سوریه اعلام کرده و تل‌آویو در این زمینه با روسیه در هماهنگی کامل است.
چشم روسیه به منابع نفت و گاز سوریه
روسیه اما تنها خواستار نفوذ سیاسی و نظامی در سوریه نیست؛ مسکو در دوران جنگ سوریه هزینه‌های زیادی در این کشور انجام داده و برای کسب امتیازهای ویژه از منابع و موقعیت اقتصادی سوریه برنامه‌ریزی کرده است. بر همین اساس، نیروهای روسیه در پی توافق با ایران و عقبنشینی «لشکر فاطمیون»، کنترل حوزه نفتی «الثوره» در جنوب غربی استان رقه سوریه را در اختیار گرفتند. نیروهای روس در کنار لشکر زرهی پنجم ارتش سوریه وارد حوزه نفتی «الثوره» شدند که حدود روزی دو هزار بشکه نفت تولید می‌کند. این زمین نفتی البته پیش از سال ۲۰۱۰ سه برابر این تولید داشت. روس‌ها اخیرا میدان گازی «توینان» در مناطق روستایی استان رقه را نیز در اختیار گرفته بودند. حوزه گازی توینان، روزی سه میلیون متر‌مکعب گاز طبیعی و دو هزار بشکه میعانات گازی تولید می‌کند. هنوز مشخص نیست عقبنشینی لشکر فاطمیون از توینان نیز بخشی از توافق تهران و مسکو بر سر تقسیم حضور خود در نواحی استراتژیک منطقه شمال شرقی سوریه بوده است یا خیر.
از دیگر استان‌های نفت و گازخیز سوریه می‌توان به دو استان دیرالزور و حسکه اشاره کرد که نزدیک مرزهای این کشور با ترکیه و عراق هستند. بیشتر حوزه‌های نفتی و گازی کشور در حال حاضر در اختیار «نیروهای دموکراتیک سوریه» هستند؛ گروهی با محوریت کردهای هم‌پیمان با «پ‌‌ک‌‌ک» و مورد حمایت نظامی آمریکا. شاخص‌ترین آنها حوزه نفتی «رمیلان» در استان حسکه است که هزارو ۳۲۲ چاه نفتی و ۲۵ چاه گاز طبیعی دارد.
روسیه در سال‌های اخیر حضور خود در شرق دریای مدیترانه را نیز افزایشی چشمگیر داده است. این کشور در همین زمینه دکترین نیروی دریایی خود را در سال ۲۰۱۲ و سپس در جولای ۲۰۱۶ منتشر کرد که نشان از محوریت سوریه در برنامه‌های طولانی‌مدت مسکو دارد. این سند خبر از لزوم حضور طولانی‌مدت نیروی دریایی روسیه در دریای مدیترانه، دریای سیاه و اقیانوس منجمد شمالی می‌دهد. به گفته استراتژیست‌های روس، کاهش نیروهای آمریکا در دریای مدیترانه که از زمان ریاست‌جمهوری باراک اوباما آغاز شد و در زمان دونالد ترامپ افزایش یافت، به مسکو امکان می‌دهد تا حداقل در خاورمیانه بتواند با غرب رقابت کند.
