به گزارش اقتصاد آنلاین به نقل از فارس، ایران به عنوان دومین دارنده منابع گازی دنیا ظرفیت بالایی برای تولید گاز و حتی نقش‌آفرینی در بازار گازی منطقه را دارا است، اما در سال‌های گذشته با توجه به روند افسارگسیخته مصرف در داخل کشور، حتی تکمیل همه فازهای پارس جنوبی نیز نتوانسته است پاسخگوی تقاضا باشد، به‌طوری که هم‌اکنون تراز گازی کشور منفی شده و مجموع تقاضا از عرضه گاز پیشی‌گرفته است.
جواد اوجی وزیر نفت درباره موضوع کمبود گاز در 4 ماه پایانی سرد سال می‌گوید: «در سال گذشته حدود 160 میلیون متر مکعب در بعضی از روزهای فصل سرد به خصوص در استان‌های شمال و شمال شرق کشور کسری گاز داشتیم. امسال پیش‌بینی می‌کنیم که با روند رشد مصرف در کشور که بین 8 تا 10 درصد است، در فصل سرد تا 200 میلیون متر مکعب در روز کسری گاز داشته باشیم، به همین خاطر جلسات تامین سوخت زمستانی را شروع کردیم و یکسری راهکارهایی را از الان آغاز کردیم تا بتوانیم گاز این فصل سرد را بدون دغدغه تامین کنیم».
در گزارش قبلی پرونده «بحران گاز» با عنوان «پیشنهاد اصلاح تعرفه گاز 2 درصد از مشترکان خانگی در بودجه 1401» اشاره شد که در ماه‌های سرد سال، مصرف گاز بخش خانگی/تجاری بیش از 70 درصد از کل تولید گاز کشور است. در نتیجه تمرکز بر این بخش برای اجرای سیاست‌های بهینه‌سازی مصرف در اولویت قرار می‌گیرد.
*رفاه گازی مشترکان پله پایانی مصرف گاز 10 برابر عموم مردم است
یکی از چهار راهکار دولت برای جلوگیری از بحران گاز، اصلاح رفتار مصرفی دهک‌های پردرآمد جامعه است. پردرآمدهای پرمصرف بیشترین مصرف گاز در بخش خانگی را به خود اختصاص داده‌اند و عاملان اصلی کمبود گاز در کشور هستند اما نه تنها سیاست تنبیهی موثری علیه آنها اعمال نمی‌شود بلکه با دریافت یارانه پنهان نجومی تشویق هم می‌شوند.
جدول 1 درصد مشترکان گاز هر پله مصرفی و درصد مصرف هر پله را نشان می‌دهد. طبق این جدول 76 درصد از مشترکان گاز در کشور در 3 پله اول قرار دارند و تنها 50 درصد از کل مصرف گاز خانگی را به خود اختصاص داده‌اند. همچنین رفاه گازی پله آخر مصرف از جهت بهره‌مندی از گاز طبیعی 10 برابر میانگین سه پله اول (عموم مردم) است.
جدول 1- درصد مشترکان و مصرف آنها در هر پله
*چرا تعرفه‌های جدید گاز تاثیری بر اصلاح رفتار مصرفی مشترکان پرمصرف ندارد؟
با عنوان «صفر تا صد تعرفه‌گذاری جدید گاز خانگی/ رقم قبض مشترکان چه تغییری می‌کند» اشاره شد که هر چند اصلاح تعرفه‌های گاز خانگی بعد از 6 سال اقدامی رو به جلو برای دولت سیزدهم تعریف می‌شود اما اگر روند اصلاح قیمت به همین صورت متوقف شود، تاثیر خاصی در جلوگیری از واریز یارانه پنهان نجومی به جیب پرمصرف‌های پردرآمد نخواهد داشت.
طبق محاسبات تعرفه‌های فعلی گاز رقم قبض گاز پله آخر مصرف (دهک‌های بالا) را به طور میانگین بین 100 تا 300 هزار تومان افزایش خواهد داد که این ارقام تاثیر خاصی بر رفتار مصرفی دهک‌های پردرآمد ندارد.
از طرفی طبق جدول 1، 5 پله مصرفی آخر تنها شامل 2 درصد از مشترکان خانگی می‌شود. در نتیجه ضروری است دولت در گام بعدی اصلاح تعرفه‌ها حداقل سیاست تنبیهی جدی‌تری علیه این دسته از مشترکان اعمال کند.
طبق تصویر 1، در حال حاضر مشترکان پله آخر مصرف گاز، ماهانه حدود 600 هزار تومان پرداخت کرده و بیش از 3 میلیون تومان یارانه پنهان دریافت می‌کنند. به طور میانگین رقم یارانه پنهان مشترکان پله آخر 6 برابر یارانه عموم مردم (3 پله) اول است.
تصویر 1- قبض و یارانه هر پله در تعرفه جدید
*4 نکته کلیدی برای اصلاح تعرفه‌های گاز در لایحه بودجه 1401
در نتیجه افزایش جهشی قیمت گاز برای مشترکان پله‌های پایانی (2 درصد از کل مشترکان) نه تنها هیچ لبه اجتماعی با عموم مردم جامعه نخواهد داشت بلکه اتفاقا از جنبه برقراری عدالت در اعطای یارانه پنهان و در صورت هزینه‌کرد درآمدهای آن در سبد معیشتی مردم با استقبال نیز مواجه خواهد شد.
در سال‌های گذشته در بند ی تبصره 8 قانون بودجه مجوز اصلاح قیمت گاز برای پرمصرف‌ها گنجانده شده بود ولی در لایحه بودجه سال جاری این موضوع مورد غفلت قرار گرفته است که ضروری است نمایندگان خانه ملت با افزودن این بند قانونی در لایحه بودجه اجازه تداوم واریز یارانه نجومی به جیب پرمصرف‌ها را ندهد.
در جدول 2 یک نمونه از تعرفه‌گذاری پیشنهادی برای قیمت گاز ذیل بند ی تبصره 8 لایحه بودجه تعریف شده است. در این تعرفه‌گذاری 4 نکته حائز اهمیت وجود دارد:
- هیچ افزایش قیمتی برای 3 پله اول مصرف (76 درصد از مشترکان) اعمال نشده است، بدین ترتیب عموم مردم جامعه از افزایش قیمت‌ها مصون می‌مانند.
- جهش قیمت گاز صرفا در 5 پله پرمصرف پایانی اعمال شده است که شامل 2 درصد از مشترکان دهک‌های بالای جامعه می‌شود.
- قیمت 5 پله پایانی با قیمت گاز پتروشیمی‌ها و صادراتی شناور شده است. بدین ترتیب هر ساله نیاز به اصلاح قیمت گاز نخواهد بود.
- پلکان‌های 12گانه به سه بخش «کم‌مصرف»، «مصرف متوسط» و «پرمصرف» تعریف شده‌اند که اختلاف پلکان‌های مرزی در هر بخش قابل ملاحظه است. یعنی از پله 3 به 4 قیمت تعرفه 2 برابر می‌شود و از پله 7 به 8 نیز قیمت تعرفه 5 برابر می‌شود.
جدول 2-تعرفه پیشنهادی برای اصلاح گازبهای خانگی
توجه کنید که تعرفه‌های پیشنهادی صرفا به عنوان مدلی برای اصلاح قیمت‌ها ارائه شده است نه پیشنهاد قانونی مجلس یا دولت. در ادامه به این موضوع می‌پردازیم که تعرفه‌های جدید چه تغییری در رقم قبض‌ها و یارانه پنهان گاز هر پله مصرفی ایجاد می‌کند.
*قبض گاز ماهانه 2 درصد از مشترکان پرمصرف به 2 میلیون تومان میرسد
در جدول 3، متوسط قبض گاز هر پله مصرفی آورده شده است. طبق این جدول :
- قبض گاز مشترکان کم‌مصرف سه پله اول هیچ تغییری نخواهد کرد و بین 2 تا 20 هزار تومان خواهد بود.
- قبض گاز مشترکان با مصرف متوسط بین 35 تا 140 هزار تومان خواهد بود.
- قبض گاز مشترکان پرمصرف بین 300 هزار تومان تا 2 میلیون تومان خواهد شد.
جدول 3- متوسط قبض گاز هر پله مصرفی
حال سوال این است که این قبض گازها نسبت به قبض گاز فعلی چه تغییری می‌کند.
*قبض گاز و یارانه پنهان در تعرفه‌گذاری پیشنهادی چه تغییری می‌کند؟
در جدول 4، اطلاعات جزئی از رقم قبض و یارانه مشترکان هر پله با تعرفه فعلی و پیشنهادی آورده شده است. طبق این جدول:
- قبض گاز بیش از 75 درصد مردم هیچ تغییری نخواهد کرد.
- قبض گاز 4 پله میانی مصرف (22 درصد مشترکان) بین 3 تا 38 هزار تومان افزایش می‌یابد.
- قبض گاز مشترکان پرمصرف (2 درصد) بین 170 هزار تومان تا 1.3 میلیون تومان افزایش خواهد یافت.
جدول 4- جزئیات رقم قبض و یارانه گاز هر پله
در ستون آخر جدول 4، درصد کاهش یارانه پنهان گاز هر پله آورده شده است که نشان می‌دهد با پیک کاهشی دو بار با عبور از مصرف 400 و 800 در نظام تعرفه‌گذاری پیشنهادی تعبیه شده است.
*از پله 8 به بعد یارانه پنهان گاز مشترکان شیب نزولی می‌گیرد
تصویر 1، به مقایسه رقم قبض و یارانه پنهان هر پله با تعرفه فعلی و پیشنهادی پرداخته است. همانطور که مشاهده می‌شود، هیچ تغییر قابل ملاحظه‌ای از پله 1 تا 7 رخ نخواهد داد. از پله 8 به بعد نیز رقم قبض گاز (آبی پررنگ) افزایش یافته و میزان یارانه پرداختی نزولی می‌شود.
تصویر 2- قبض و یارانه هر پله با تعرفه فعلی و پیشنهادی
تمرکز صرف به اصلاح قیمت گاز برای مشترکان پرمصرف در تعرفه‌گذاری پیشنهادی نه تنها از جنبه اجرای عدالت در تخصیص یارانه حائز اهمیت است بلکه با جهش رقم قبض گاز برای 2 درصد از مشترکان دهک‌های بالای جامعه، این اقشار را به اصلاح رفتار مصرفی خود ملزم می‌کند.
پیشنهاد می‌شود جهت همراهی بیشتر عموم مردم با اصلاح قیمت گاز، در کنار جهش قیمت گاز برای پرمصرف‌ها ذیل بند ی تبصره 8 لایحه بودجه، قبض گاز مشترکان پله ابتدایی نیز رایگان شود.
