به گزارش اقتصادآنلاین، سعید ساویز* در شرق نوشت: در این میان رو‌س‌ها و چینی‌ها به‌دنبال ماهیگیری از آب گل‌آلود هستند و می‌کوشند نفت ایران را در برابر کالا بخرند؛ همچنین عراق و عربستان در اوپک در کنار روسیه غیراوپک با افزایش تولید سعی کردند کاهش تولید ایران در بازار را جبران کنند.
کشورهای جنوب و جنوب شرق آسیا اصلی‌ترین مشتریان عمده نفت و میعانات گازی ایران را تشکیل می‌دهند که پیرو تحریم‌های آمریکا مجبور شدند خرید نفت خود از ایران را کاهش دهند؛ اما کاهش خرید نفت از ایران نه‌تنها برای اقتصاد ایران بلکه برای صنعت نفت این کشورها نیز مشکلات بسیاری به وجود خواهد آورد، ازاین‌رو بسیاری از این کشورها مانند هند و ژاپن راه مذاکره با آمریکا برای دریافت معافیت‌ها را در پیش گرفتند و گویا این مذاکرات سرانجام جواب داده و به‌صورت موقت آمریکا به هشت کشور از جمله ژاپن، کره جنوبی و هند در تحریم‌های پنجم نوامبر معافیت موقت داد تا در طول زمان، خرید خود از ایران را به صفر برسانند.
تحلیل چرایی اعطای این معافیت‌ها نکات جالبی دارد. ترامپ نشان داد که رویکرد تاجرمآبانه‌اش به‌گونه‌ای است که تنها و تنها به سود حداکثری اقتصاد نزدیک به کمپین انتخاباتی خود می‌اندیشد. از طرفی نقطه شکست تحریم‌ها، اجماع جهانی علیه امپراتوری دلار و افزایش افسارگسیخته قیمت بشکه‌های نفت خواهد بود، چیزی‌که افزایش تولید سایر تولیدکنندگان و ذخیره‌های استراتژیک آمریکا قرار است جلوی وقوع آن را بگیرد، در واقع نفت بین 60 تا 70 دلار باثبات چیزی است که همه تولیدکنندگان نفت می‌کوشند برای مدتی طولانی آن را حفظ کنند.
اما اگر به هر دلیلی قیمت نفت به بالای 110 دلار برود، شکست یاران دلار در برابر نفت ایران محتمل خواهد بود، زیرا این قیمت برای بشکه‌های طلای سیاه رنج و مرارت زیادی را برای اقتصادهای غیرنفتی و کشورهای مصرف‌کننده در‌حال‌توسعه به ارمغان خواهد آورد.
اما چرا معافیت از تحریم؟ آیا آمریکا نگران اقتصاد دیگر کشورهاست؟ آیا می‌توان این معافیت را عقب‌نشینی از مواضع تلقی کرد؟ شاید این تحلیل‌ها از سوی بسیاری از کارشناسان مطرح شود که البته هرکدام در نوع خود می‌تواند بخشی از علت اعطای این معافیت‌ها باشد، اما بیاییم نگاهی فنی به تولید و مصرف نفت ایران بیندازیم.
نفت ایران همواره یک منبع انرژی قابل اعتماد برای ژاپن، کره، هند و چین بوده است، از نظر فنی پالایشگاه‌ها و پتروشیمی‌ها برای یک محصول براساس مشخصات فنی آن طراحی می‌شود، ازاین‌رو برای مثال واحدهای پایین‌دستی ژاپنی‌ها، کره‌ای‌ها و هندی‌ها تقریبا با نفت ما سازگار است، تغییر سخت‌افزاری این واحدها نیازمند هزینه بسیار و مهم‌تر از آن تغییرات لازم در نقاط تنظیم فرایندها و رسیدن به طراحی پایدار و بهینه مشکلات بسیار ریز فنی نیاز است که چه بسا برطرف‌کردن آن به ماه‌ها کار فنی نیاز دارد. نکته دیگر اینکه منبع خرید نفت جایگزین ایران نیز باید پایدار و قابل‌اعتماد باشد، در غیر این صورت تعویض هرباره مشخصات فنی نفت مورد استفاده در واحدهای پایین‌دستی از نظر فنی ممکن نیست، پس کار این کشورها برای منطبق‌شدن با نفت جدید دشوار بوده و مشمول مرور زمان است.
در سمت دیگر بالارفتن قیمت نفت نشان داد نفت ایران حداقل در این مقطع کوتاه زمانی قابل جایگزینی نیست و خطر افزایش افسارگسیخته قیمت به‌شدت بازار را تهدید می‌کند. تولید نفت، به آن را حتی که برای مثال وزارت نفت عربستان درباره آن تبلیغ می‌کند که با بازکردن بیشتر شیرها بتوان تولید سه‌میلیون 700 هزار بشکه‌ای ایران را جایگزین کرد، نیست و حتی تولید بیش از ظرفیت می‌تواند نتایج منفی جدی مانند کاهش ضریب بازیافت را به‌دنبال داشته باشد.
پس حداقل در این مقطع نفت ایران جایگزین نشد و آمریکایی‌ها به‌خوبی این را می‌دانند و برای فرار از فروریختن یکباره اتحاد صف تحریم با یک اقدام پیشگیرانه سعی کردند برای خود زمان بخرند و همچنین در ازای اعطای معافیت‌ها از کشورهای متقاضی امتیازاتی را نیز دریافت کنند، اما ایران نیز باید بداند که این معافیت موقتی است و احتمال جایگزینی کامل نفت ایران از نظر فنی در درازمدت وجود دارد.
باید از این فرصت به‌دست‌آمده به بهترین نحو استفاده کرد و تا جایی که ممکن است با استفاده از ابزار سیاسی و اقتصادی هرچه‌بیشتر صنایع مشتریان را به نفت ایران عادت داد. فراموش نکنیم افزایش افسارگسیخته قیمت نفت می‌تواند نقطه شکست اتحاد تحریم‌کنندگان باشد.
*کارشناس انرژی
