اقتصادآنلاین-پویا دادجو؛ مرداد ماه سال ۱۳۹۹ با یکی از تلخ ترین خاطرات فعالان بازار سرمایه ایران عجین شده است که در آن پس از چند ماه رالی صعودی بی وقفه، بورس وارد یک فاز اصلاحی سنگین شد. ۲۰ مرداد ماه تا ۲۰ آبان ماه سال ۱۳۹۹، شاخص کل در مدت سه ماه بیش از ۴۱ درصد سقوط کرد و از سقف بیش از دو میلیون واحدی به کانال یک میلیون و ۲۰۰ هزار واحدی رسید. پس از آن تا به امروز هم عملاً بورس یک دوره رکودی را تجربه کرده است. نمودار زیر روند شاخص کل را از ابتدای سال ۱۳۹۸ نشان می‌دهد:
اکنون و تا روز چهارشنبه ۲۵ خرداد ماه سال ۱۴۰۱، شاخص کل بر روی پله یک میلیون و ۵۶۴ هزار واحد قرار گرفته است که نسبت به اوج تاریخی خود در ۲۰ مرداد ماه سال ۱۳۹۹، کاهش حدود ۲۴ درصدی را نشان می دهد.
در این گزارش می خواهیم به این پرسش پاسخ بدهیم که اگر فردی در مرداد ماه سال ۱۳۹۹ و در اوج روزهای مثبت بورس وارد این بازار شده باشد اولاً چه میزان ضرر کرده است و ثانیاً برای آنکه ضرر او جبران شود شاخص کل باید به چه عددی برسد؟
برای اینکه به این پرسش تا حدودی بتوانیم پاسخ بدهیم چند فرض را در نظر می گیریم:
سبد سرمایه گذاری او مبتنی بر شاخص کل باشد؛ به بیان دیگر بازدهی سبد سرمایه گذاری او منطبق بر بازدهی شاخص باشد.
در این مدت تغییری در سبد سرمایه گذاری خود نداده و خرید و فروشی انجام نداده باشد.
باید توجه داشت که این فروض به شدت ساده در نظر گرفته شده و تنها هدف این گزارش ارائه شهودی از مفهوم ریسک و بازدهی حقیقی است.
فرض کنید فردی یک میلیون تومان در ابتدای مرداد ماه وارد بازار سرمایه کرده است؛ با توجه به بازدهی بورس در این مدت، ارزش یک میلیون سرمایه او در ۲۵ خرداد ماه ۱۴۰۱ برابر با حدود ۸۲۳ هزار تومان است. نمودار زیر بازدهی و تغییرات ارزش سرمایه گذاری یک میلیون تومان را از مرداد ماه سال ۱۳۹۹ نشان می دهد:
اما باید توجه داشت که این بازدهی اسمی است و اثر تورم در آن دیده نشده است. برای آنکه شهود دقیق‌تری از بازدهی بدست بیاوریم باید اثر تورم هم در آن لحاظ شده باشد؛ به بیان دیگر آنچه در شرایط تورمی اهمیت دارد بازدهی حقیقی است نه بازدهی اسمی. با این استدلال و در نظر گرفتن بازدهی حقیقی ارزش سبد یک میلیون تومانی در ابتدای مرداد ماه سال ۱۳۹۹ به حدود ۴۲۶ هزار تومان در ۲۵ خرداد ماه سال ۱۴۰۱ کاهش یافته است. نمودار زیر بازدهی اسمی، تورم و تغییرات ارزش حقیقی سرمایه گذاری یک میلیون تومان را از مرداد ماه سال ۱۳۹۹ نشان می دهد:
بنابراین تا اینجا متوجه شدیم که برای استدلال درست از بازدهی سرمایه گذاری به ویژه در اقتصادهای تورمی همچون ایران، باید اثرات تغییرات شاخص قیمت یا همان تورم را نیز در نظر بگیریم.
اکنون می خواهیم پرسش دیگری را مطرح کنیم؛ در چه شرایطی فرد می تواند به اصل سرمایه خود دست یابد؟ به بیان دیگر شاخص باید تا چه سطحی افزایش یابد تا به فرد به سرمایه ای معادل ارزش حقیقی سرمایه گذاری در مرداد ماه سال ۱۳۹۹ دست یابد.
برای این کار سه سناریو را در سه بازه زمانی در نظر می گیریم؛ پایان تابستان، پاییز و زمستان ۱۴۰۱. به بیان دیگر در هر کدام از این زمان ها، شاخص کل بورس باید چه عددی را ثبت کند تا یک سرمایه گذاری که در ابتدای مرداد ماه سال ۱۳۹۹ انجام شده است، بدون زیان باشد. البته باید توجه داشت که مقصود بازدهی حقیقی است؛ به بیان دیگر ارزش سرمایه گذاری فرد باید به حدی رسیده باشد که قدرت خریدی معادل میزان سرمایه گذاری در سال ۱۳۹۹ ایجاد کرده باشد و این یعنی سرمایه گذاری بدون ضرر.
در اینجا یک فرض دیگر را نیز مطرح می کنیم؛ با توجه به اینکه آمارهای رسمی تورم تا پایان اردیبشت ماه منتشر شده است، فرض می کنیم که تورم ماهانه تا پایان سال ۱۴۰۱ همانند سال ۱۴۰۰ باشد.
در سناریو اول اگر شرایط به گونه ای پیش بروند که تا پایان تابستان، ارزش حقیقی سرمایه گذاری معادل مرداد ماه ۱۳۹۹ باشد، باید شاخص کل بازدهی ماهانه بیش از ۳۷ درصدی را ثبت کند؛ این به معنای آن است که شاخص کل در پایان تابستان به سطح حدود چهار میلیون و ۸۰ هزار واحدی برسد. نمودار زیر روند شاخص کل با فرض بازدهی ماهانه ۳۷ درصدی را نشان می دهد:
در سناریو دوم، برای آنکه تا پایان پاییز ۱۴۰۱ بخواهیم اصل سرمایه بر اساس قدرت خرید مرداد ماه سال ۱۳۹۹ باز گردد، باید شاخص کل بازدهی ماهانه حدود ۱۹ درصدی را ثبت کند؛ این به معنای آن است که شاخص کل در پایان پاییز امسال به سطح حدود چهار میلیون و ۴۰۶ هزار واحدی برسد. نمودار زیر روند شاخص کل با فرض بازدهی ماهانه ۱۹ درصدی را نشان می دهد:
و در آخرین سناریو، در صورتی سرمایه گذاری انجام شده در مرداد ماه سال ۱۳۹۹ بدون زیان حقیقی خواهد بود که شاخص کل تا پایان سال بازدهی ماهانه حدود ۱۳ درصدی را ثبت کند و شاخص کل در اسفند ماه امسال به چهار میلیون و ۶۶۵ هزار واحدی برسد. نمودار زیر روند شاخص کل با فرض بازدهی ماهانه ۱۶ درصدی را نشان می دهد:
همانگونه که مشخص است در صورتی که یک سرمایه گذار ابتدای مرداد ماه سال ۱۳۹۹، بدون در نظر گرفتن اصول سرمایه گذاری در بورس همانند رعایت حد ضرر وارد بازار سرمایه شده باشد؛ با زیان قابل توجهی روبرو شده است که بازگشت حداقل اصل سرمایه او در کوتاه مدت دور از انتظار به نظر می رسد.
در پایان دوباره بر این موضوع تاکید می کنیم که فروض در نظر گرفته شده در این گزارش ساده انگارانه بوده و هدف تنها ارائه شهودی از مفهوم ریسک، بازدهی حقیقی و توجه به اصول سرمایه گذاری صحیح بوده است.
