به گزارش اقتصادآنلاین؛ به موجب موافقت اعضای کمیسیون تلفیق بودجه ۱۴۰۱، وزارت نفت مکلف شد تا معادل ۱۵۰هزار میلیارد ریال نفت خام را به صورت ماهانه در اختیار پالایشگاه‌ها قرار دهد تا براساس تخصیص سازمان برنامه و بودجه کشور، مواد اولیه قیر یا همان وکیوم باتوم، با اولویت مناطق محروم تحویل دستگاه‌های اجرایی شود.
سال ۱۳۹۲، نیم میلیون تن قیر رایگان توزیع شد. اما اجرای این طرح از سال ۱۳۹۴ جدی‌تر شد و تا سال ۱۳۹۸ ادامه یافت. سال ۱۳۹۹ بود که طرح توزیع قیر رایگان از بودجه سال ۱۳۹۹ حذف و دلیل آن، ایجاد رانت و فساد گسترده اعلام شد. اما مجلس یازدهم با وجود رد شدن این طرح در مجلس دهم و مخالفت‌های وزارت نفت با توزیع مجدد آن در بین پیمانکاران، طرح توزیع قیر رایگان را بار دیگر مطرح و سپس تصویب کرد.
بیش از ۹۵درصد قیمت قیر، متاثر از قیمت وکیوم باتوم است که به عنوان مواد اولیه توسط شرکت‌های تولیدکننده قیر، از پالایشگاه‌های کشور خریداری می‌شود. قیمت وکیوم باتوم براساس فرمول مشخصی که توسط شرکت پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی تعیین می‌شود، هر ۱۵ روز یکبار محاسبه شده و توسط انجمن صنفی صنعت پالایش نفت اعلام می‌گردد. همچنین قیمت قیر در بورس کالای ایران، براساس قیمت جهانی نفت، نرخ پایه وکیوم باتوم، قیمت ارز و معاملات تهاتری دولت تعیین می‌شود.
عمده مشکلات طرح قیر رایگان، به سال ۱۳۹۷ باز می‌گردد. زیرا پیش از آن، عرضه محصول قیر در بورس کالا در یک فرآیند رقابتی صورت می‌گرفت. اما پس از تعیین نرخ قیر بر اساس دلار ۴۲۰۰ تومانی، قیر خارج از بورس معامله شد. از سوی دیگر به دلیل اینکه کارخانه تولید قیر دولتی وجود نداشت، دولت در سال ۱۳۹۸ به شرکت ملی نفت ابلاغ کرد که ۶هزار میلیارد تومان مواد اولیه قیر (وکیوم باتوم) را به واحدهای تولیدکننده بدهد و قیر را تحویل بگیرد. درواقع دولت، مواد اولیه را به کارخانجات قیرسازی می‌داد و در مقابل، قیر تولیدی آنها را طی حواله به شرکت‌های پیمانکار ارائه می‌کرد.
اما راهکار چیست؟ چگونه می‌توان فساد و رانت را در طرح توزیع قیر رایگان کم کرد و بورس کالای ایران، تا چه اندازه در از میان رفتن رانت قیر رایگان نقش دارد؟
برای حل این مشکل، باید دستگاه‌های اجرایی مکلف شوند قیر مورد نیاز خود را از بورس کالا خریداری کنند تا برخی سوء استفاده‌ها در بازار قیر تهاتری کنار برود. بدیهی است که شفافیت بورس کالا، یکی از مهم‌ترین عوامل برای کاهش رانت و فساد طرح قیر رایگان است. به این صورت که شرکت ملی نفت، ماده اولیه قیر را با نرخ رقابتی در بورس کالا به تولیدکنندگان قیر عرضه و این شرکت پس از عرضه قیر، مبالغ پرداخت‌شده توسط تولیدکنندگان قیر را به خزانه واریز می‌کند. در این صورت تمام وجوه واریزشده توسط دستگاه‌های دولتی، به خرید قیر پروژه‌های عمرانی تخصیص داده می‌شود. پیمانکاران نیز با استفاده از این وجوه، قیر را با نرخ رقابتی از بورس کالا خریداری می‌کنند.
از سوی دیگر، اگر هر نهاد یا مجموعه‌ای که متقاضی دریافت قیر برای پروژه‌های عمرانی است، در فرآیندی شفاف قیر را از بورس کالای ایران خریداری کند، رانت توزیع قیر از بین خواهد رفت.
