چرا اقتصاد ایران دچار فروپاشی نشد؟
اگر دری به روی شما بسته شود، بدون شک دری دیگر به روی شما گشوده شده است. در دو هفته گذشته فشار جهانی بر امور مالی روسیه به شکل چشمگیری افزایش یافته است. این در حالی است که در ایران قرار است از فشار تحریم‌ها کاسته شود. در سال ۲۰۱۸ آمریکا از توافق هسته‌ای چند جانبه با ایران خارج شد و تقریبا یک سال است که مذاکراتی برای احیای برجام آغاز شده است. مذاکراتی که در واقع نوعی معامله به نظر می‌رسد. اینکه این توافق نفت ایران را به بازار جهانی بازگرداند.
اقتصاد آنلاین – اکرم شعبانی؛ به گزارش اکونومیست، تجربه ایران آموزنده است. در دهه گذشته تحت فشار تحریم‌های جهانی دچار رکود، کاهش ارزش پول ملی و تورم مزمن شده است.تحت این شرایط اقتصاد ایران به شدت ضربه خورد اما دچار فروپاشی نشد و این تا حدود زیادی به این دلیل است که تولیدکنندگان ایرانی از خود انعطاف پذیری نشان داده‌اند. شکوفایی بازار سهام تهران اما گواه بر سرسختی اقتصاد این کشور است. بسیاری از شرکت‌هایی که در طول این مدت دوام آورده و رونق یافته‌اند، در بازار بورس فهرست شده‌اند.
تحریم‌های آمریکا برای دهه‌ها در ایران یک واقعیت عینی بوده است. تحریم‌ها در سال ۱۹۷۹ آغاز شد زمانی که جیمی کارتر رییس‌جمهوری آمریکا واردات نفت از ایران را ممنوع کرد و دارایی‌های ایران را که در آمریکا نگهداری می‌شد به دنبال تسخیر سفارت آمریکا در تهران مسدود کرد. اما تحریم‌ها علیه ایران با پیوستن سایر کشورها به این شرایط به صورت واقعی آغاز شد. برای تحت فشار قرار دادن ایران در محدود کردن برنامه هسته‌ای‌اش، موجی از تحریم‌های بین‌المللی بین سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۲ علیه این کشور اعمال و به طور پیوسته تشدید شد. صادرات نفت و بانک‌های ایران هدف تحریم‌ها قرار گرفتند. دارایی‌های خارجی بانک مرکزی مسدود شد و بانک‌های تجاری در سرتاسر جهان توسط آمریکا از تامین مالی هر گونه تجارت با ایران به دلار منع شدند. از آن زمان، یک رژیم تحریمی با درجات مختلف شدت برقرار است.
خسارت این تحریم‌ها گسترده بود. صادرات نفت ایران از ۲.۵ میلیون بشکه در روز در سال ۲۰۱۱ به ۱.۱ میلیون بشکه در سال ۲۰۱۴ کاهش یافت. اقتصاد این کشور در سال‌های ۲۰۱۲ و ۲۰۱۸ دچار رکودهای عمیق شد. تحریم صادرات نفت ایران حفره بزرگی در امور مالی دولت ایجاد کرد. به دلیل عدم دسترسی به ذخایر خود یا درآمد قابل اعتماد دلاری حاصل از صادرات نفت، مقامات این کشور قادر به حمایت از نرخ ارز نیستند. نتیجه آن تورم مزمن بالا بوده است. سختی‌های زیادی در این مسیر وجود داشته است. آخرین گزارش بانک جهانی درباره ایران به یک دهه از دست رفته رشد ناچیز ناخالص داخلی اشاره دارد .
سه دلیل برای تاب آوری ایران زیر فشار تحریم‌ها وجود دارد. اول آنکه اگرچه تحریم‌ها گسترده و با دقت نظارت شده‌اند اما راه‌های دور زدن آنها هم وجود دارد. ایران توانسته است چند صد هزار بشکه نفت در روز صادر کند. بخش اعظم آن هم به چین ختم می‌شود که مبدا آنها به عنوان نفت از مالزی، عمان یا امارات متحده عربی مشخص شده است. شکستن تحریم‌ها خطرناک است اما برخی از پالایشگاه‌های خصوصی حاضرند در ازای تخفیف سنگین قیمت‌ها، این ریسک را بپذیرند و دلار در این میان مبادله نمی‌شود: البته یوآن هم مورد مبادله قرار می‌گیرد همزمان می‌توان از درهم وابسته به دلار امارات هم استفاده کرد.
دومین منبع تاب آوری، تنوع صادرات است. ایران دارای طیف وسیعی از صنایع تولیدی است. برخی از شرکت‌های بزرگ صنعتی که به خصوص در زمینه استخراج معادن و فلزات هستند، از دسترسی به انرژی ارزان و قابل اعتماد سود می‌برند. علاوه بر این، ایران با چندین کشور پر جمعیت از جمله پاکستان و ترکیه مرز زمینی دارد. بخشی از تجارت زمینی ایران غیرقانونی (قاچاق) است.
عامل سوم جایگزینی واردات است. ریال ضعیف‌تر، کالاهای وارداتی را از دسترس بسیاری از ایرانیان خارج کرده است. اما برای تولیدکنندگانی که به بازار داخلی ۸۳ میلیونی خدمات ارائه می‌کنند، یک موهبت بوده است. یکی از شهروندان در این باره می‌گوید: اگر در تهران خرید کنید، لباس، اسباب بازی و لوازم خانگی ساخت ایران پیدا خواهید کرد. اگر شاخص جهانی خودکفایی وجود داشت، ایران در رتبه بالایی قرار می‌گرفت.
بورس ایران نشان دهنده این اقتصاد مقاومتی است. برخی از شرکت‌های بزرگتر در فهرست تحریم‌ها قرار دارند، اما صدها شرکت کوچکتر در فهرست تحریم‌ها قرار ندارند. بازار سهام به خوبی در برابر کاهش ارزش پول ملی و تورم نشان داده است. بسیاری از شهروندان این کشور متوجه این موضوع شده‌اند. بازار در سال ۲۰۲۰ با انباشتگی سرمایه‌گذاران خرد منفجر شد با این حال حباب بورس در همان زمان ترکید. ماسی‌یژ وژتال Maciej Wojtal و آمتلون کپیتال Amtelon Capital صندوق‌هایی که در ایران سرمایه‌گذاری کرده‌اند، تاکید دارند که اکنون بازار سهام در کف قیمتی خود قرار دارد. بر اساس پیش‌بینی‌های تحلیل‌گران داخلی، نسبت متوسط قیمت به درآمد برای ۱۰۰ شرکت برتر بورس حدود پنج است.
رهبران ایران به «اقتصاد مقاومتی» مفتخر است. اسفندیار باتمان‌قلیچ از اتاق فکر بورس و بازار در مقاله اخیر خود استدلال کرده است که سرسختی اقتصاد ایران بیشتر نشان دهنده مبارزه از پایین به بالا برای بقای اساسی است نه یک انتخاب استراتژیک از بالا به پایین. اقتصاد ایران از مردم عادی این کشور شکل گرفته است. آنها به بهترین شکل ممکن خود را با شرایط تغییر یافته وفق می‌دهند و برای ایرانیان، اکنون چشم‌انداز واقعی روزهای بهتری در پیش است آن هم در شرایطی که برای مردم روسیه، سازگاری دردناک تازه آغاز شده است.
