انقباض صادرات به اتحادیه اوراسیا
کارنامه تجارت ۱۰ماه ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا منتشر شد. براساس گزارشی که از سوی معاونت بررسی‌های اقتصادی اتاق بازرگانی تهران منتشر شده، تجارت ثبت‌شده با این اتحادیه در مدت زمان مذکور نسبت به بازه مشابه سال گذشته، روند کاهشی را طی کرده است.
اتحادیه اوراسیا یکی از مهم‌ترین اهداف تجاری ایران محسوب می‌شود. ایران برای رسیدن به موافقت‌نامه تجارت آزاد با این اتحادیه، گام‌های اولیه را برداشته است و مذاکرات برای رسیدن به هدف که همان اجرای موافقت‌نامه مذکور است، ادامه دارد.
سه کشور بلاروس، قزاقستان و روسیه در سال ۲۰۱۴ اتحادیه اقتصادی اوراسیا را تشکیل دادند و در آغاز سال ۲۰۱۵ همزمان با اجرایی شدن مفاد تجاری این معاهده دو کشور ارمنستان و قرقیزستان نیز به آن پیوستند تا در جهت بهبود روابط تجاری با کشورهای همسایه و جهان با یکدیگر مشارکت کنند. پس از مدتی این اتحادیه برای رسیدن به توافق‌های تجاری، مذاکرات خود را آغاز کرد که در این میان کشورهایی مانند ازبکستان خواستار پیوستن به اتحادیه شدند و برخی دیگر مانند سنگاپور و ویتنام اقدام به امضای قراردادهایی برای تجارت آزاد یا مبادلات اقتصادی دیگر کردند.
ایران به‌عنوان یکی از کشورهایی که قصد تجارت آزاد با اتحادیه اقتصادی اوراسیا را دارد، پس از مذاکراتی طی سال‌های گذشته، در ۵ آبان ماه سال ۹۸ با پنج کشور عضو این اتحادیه موافقت‌نامه‌ای موقت را امضا کرد که براساس آن ۸۶۲ قلم کالایی مورد‌توافق برای صادرات و واردات میان کشورهای مورد‌نظر، قرار گرفت. البته این گام اولیه برای مراودات تجاری با این اتحادیه بوده است. ایران پیش از این تجربه ماندگاری درخصوص تجارت آزاد نداشته است. تنها توافق‌نامه تجارت آزاد با سوریه به امضا رسیده که آن‌هم چندان موفقیت‌آمیز نبوده است.
اخیرا رییس سازمان توسعه تجارت اعلام کرده است که مذاکرات برای تبدیل موافقت‌نامه تجارت ترجیحی به‌تجارت آزاد آغاز شده است. حمید زادبوم با تاکید بر اهمیت انعقاد موافقت‌نامه تجارت آزاد با اتحادیه اقتصادی اوراسیا جهت حضور در عرصه تجارت بین‌الملل از دستگاه‌های ذی‌ربط خواست موضوع را با جدیت پیگیری و همکاری لازم را در جهت پیشبرد مذاکرات آتی به‌عمل آورند. او همچنین با اشاره به اقدامات صورت‌گرفته و مذاکره اولیه با طرف اوراسیایی طی جلسه ۲۹ بهمن ۱۳۹۹ از آمادگی ایران برای به نتیجه رسیدن هرچه سریع‌تر این مذاکرات و انعقاد موافقت‌نامه تجارت آزاد خبر داده است. براساس اظهارات زادبوم، تعداد اقلامی که می‌توانند خارج از موافقت‌نامه‌های تجارت آزاد باشند و مشمول هیچ تخفیف تعرفه‌ای نشوند، محدود است. در عین حال انتخاب این اقلام و رتبه‌بندی کالاها براساس حساسیت از اقدامات مهم قبل از آغاز مذاکرات کالایی در چارچوب انعقاد موافقت‌نامه تجارت آزاد است.
همچنین براساس اظهارات رییس سازمان توسعه تجارت، دوره گذار موافقت‌نامه تجارت آزاد حدود ۱۰سال خواهد بود، لذا می‌توان کاهش تعرفه برای کالاهای حساسی که در فهرست منفی نیستند را به سال‌های آخر انتقال داد و قرار نیست به محض اجرایی‌شدن موافقت‌نامه همه تعرفه‌ها به صفر برسد.
تجارت با اوراسیا
ارزش تجارت کالایی بدون احتساب نفت‌خام ایران با کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا طی ۱۰ماه نخست ۱۳۹۹، حدود ۸/ ۱میلیارد دلار بوده که نزدیک به ۳ درصد از کل ارزش تجارت ایران طی ۱۰ماه ۱۳۹۹ را تشکیل می‌دهد و نسبت به مدت زمان مشابه ۴/ ۸درصد کاهش یافته است. طی ۱۰ماه نخست ۱۳۹۹، حدود ۲/ ۲ میلیون تن کالا بدون احتساب نفت‌خام به ارزش ۸۲۴ میلیون دلار (۹/ ۲ درصد از کل ارزش صادرات کالایی) بدون احتساب نفت‌خام و مفاد فصل ۲۷ به کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا صادر شده که نسبت به مدت مشابه سال ۱۳۹۸، به لحاظ وزنی و ارزشی به ترتیب با کاهش ۱۸ درصدی و ۴ درصدی همراه بوده است. طی مدت زمان مذکور صادرات ایران به دو کشور روسیه و ارمنستان از سایر کشورهای این اتحادیه بیشتر بوده و به ترتیب ۳۸۷ میلیون دلار و ۲۶۵ میلیون دلار است که نسبت به ۱۰ ماه ۱۳۹۸ به ترتیب افزایش ۲۹ درصدی و کاهش ۲۷ درصدی را تجربه کرده است. طی مدت مورد بررسی، مقدار وزنی صادرات ایران به دو کشور بلاروس با افزایش ۴۴درصدی و به کشور روسیه با افزایش ۲۶ درصدی همراه بوده و صادرات ایران به مقصد سایر کشورهای ارمنستان، قرقیزستان و قزاقستان با افت وزنی مواجه شده است. همچنین به‌جز کشورهای ارمنستان و قرقیزستان، صادرات ایران به سایر کشورهای اتحادیه اوراسیا از لحاظ ارزشی با افزایش همراه بوده است.
میانگین قیمت صادرات ایران به اوراسیا طی ۱۰ماه ۱۳۹۹ برابر با ۳۷۵ دلار در هر تن و میانگین قیمت واردات ایران از این منطقه برابر با ۳۵۱ دلار در هر تن است. بالاترین میانگین قیمت صادراتی ایران به مقصد بلاروس با رقم ۲۹۸۸دلار در هر تن، قزاقستان با رقم ۵۲۷ دلار در هر تن و به مقصد روسیه با رقم ۴۷۸ دلار در هر تن است. از کل صادرات ایران به پنج کشور اوراسیا طی ۱۰ماه ۱۳۹۹، حدود۶۱۰ میلیون تن با ارزش ۴۵۸ میلیون دلار به اقلام کشاورزی و غذایی تحت فصول یک تا۲۲ کتاب مقررات صادرات و واردات اختصاص داشته است. سهم این اقلام از کل صادرات ایران به ۵ کشور اوراسیا از حیث وزن معادل ۸/ ۲۷درصد و از لحاظ ارزشی برابر با ۶/ ۵۵درصد است. مقاصد اصلی صادرات کشاورزی و غذایی ایران در بین کشورهای اوراسیا، سه کشور روسیه با رقم ۳۲۷ میلیون دلار، قزاقستان با رقم ۸۵ میلیون دلار و قرقیزستان با رقم ۲۱ میلیون دلار هستند.
واردات ایران طی۱۰ماه نخست ۱۳۹۹ از کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا حدود ۷/ ۲میلیون تن به ارزش ۹۵۶ میلیون دلار بوده (۱/ ۳درصد از کل ارزش واردات کالایی) که نسبت به ۱۰ماه ۱۳۹۸ به لحاظ وزنی افزایش ۷ درصدی را تجربه کرده و به لحاظ ارزشی حدود ۱۲ درصد کاهش یافته است. بیشترین میزان واردات ایران طی ۱۰ ماه ۱۳۹۹ در میان کشورهای اوراسیا از کشور روسیه و به ارزش ۹۰۱ میلیون دلار بوده است. این مقدار نسبت به ۱۰ماه ۱۳۹۸ حدود ۴ درصد کاهش یافته است. اگرچه تراز تجاری ایران طی ۱۰ماه ۱۳۹۹ با کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا منفی ۱۳۲ میلیون دلار بوده، اما این مقدار نسبت به ۱۰ماه ۱۳۹۸ با بهبود ۸۸ میلیون دلاری همراه بوده است.
بخشی از این بهبود به دلیل افزایش صادرات و کاهش واردات به‌طور همزمان (بلاروس، قزاقستان و روسیه) و بخشی از آن تنها به دلیل کاهش واردات (قرقیزستان) بوده است. تراز تجاری ایران طی مدت زمان مذکور با کشورهای ارمنستان و قرقیزستان تضعیف شده است. در مبادلات تجاری ایران با ۵ عضو اتحادیه اوراسیا طی ۱۰ماه ۱۳۹۹، تراز تجاری ایران بیش از سایر کشورها به نفع روسیه بوده (منفی۵۱۴ میلیون دلار) اگرچه که نسبت به ۱۰ماه ۱۳۹۸ با بهبود ۱۰۶ میلیون دلاری به نفع ایران هم همراه بوده است.
