وابستگی آمریکا به نفت خاورمیانه پایان یافت
آمریکا طی ۵سال گذشته با رونق صنعت نفت شیل خود و لغو محدودیت‌های صادراتی آن به دریای قدرت استراتژیک و دیپلماتیک پترودلارها دسترسی پیدا کرد و توانست بالاخره خود را از شر اعتیاد به نفت خاورمیانه نجات دهد.
البته این حکایت خوش برای نفت شیل آمریکا چندان قابل اعتماد نیست، زیرا ضربه اقتصادی وحشتناکی که توسط پاندمی کرونا به بازار زده شد، معادلات آن را به هم زده است و همزمان با قرنطینه‌های جدید و رشد مجدد مبتلایان در کشورها، ناامیدی بار دیگر برای بازیابی تقاضا نفتی بر بازار چیره می‌شود. در واقع می‌توان گفت بازیابی صنعت شیل آمریکا تا حد زیادی به بازیابی اقتصاد جهانی بستگی دارد و میزان رشد آن در پسا کرونا. رشد اقتصادی که در سال ۲۰۲۰ تنها در چین محقق شد و این کشور که بزرگترین خریدار نفت آمریکاست، به نوعی صنعت شیل آمریکا را از ورشکستگی‌های گسترده‌تر ناشی از مصائب کرونایی نجات داد. از سوی دیگر چالش‌هایی همچون به تعهد بایدن برای حرکت سریع به سمت کاهش انتشار کربن و تحقق وعده انتشار کربن صفر درصد و محدودیت‌های حفاری در زمین‌های فدرال نیز سنگ بزرگی بر سر راه صنعت شیل آمریکا است. البته در این میان نباید از اوپک پلاسی‌ها هم غافل شد که با کاهش گام به گام محدودیت‌های تولید خود احتمالا رقابتی جدی‌تر از هر زمان دیگری را در بازار آسیا با آمریکا آغاز خواهند کرد. بلومبرگ در گزارشی به بررسی رونق شیل در آمریکا و نتایج و پیامد‌هایش پرداخته است که آن را در ادامه می‌خوانید.
انقلاب صادرات شیل با لغو ممنوعیت‌ها
به گزارش خبرگزاری بلومبرگ، پنج سال پیش در شب سال نو میلادی، نفتکش تئو تی (TheoT) که حامل اولین محموله نفت خام شیل ایالات متحده بود، ساحل خلیج تگزاس را به مقصد ایتالیا ترک کرد. تنها ۲ هفته پس از لغو ممنوعیت طولانی مدت صادراتی توسط قانونگذاران، این محموله نفتی که از چاه‌های شرکت کونوکو فیلیپس (ConocoPhillips) در همان نزدیکی خلیج برداشت شده بود، توسط غول تجاری ویتول گروپ (Vitol Group) خریداری شده و راهی ایتالیا شد.این آغاز تجارتی بود که می‌توانست معادلات بازارهای جهانی نفت را تغییر دهد، قدرت ژئوپلیتیکی را دگرگون کند و کل اقتصادهای جهان را تحت تاثیر خود قرار دهد. رونق شیل ایالات‌متحده را به بزرگترین تولیدکننده نفت جهان تبدیل کرده و این کشور را هر چه بیشتر به آرزوی دیرینه خود یعنی خلاصی از شر وابستگی به نفت خاورمیانه نزدیک کرد. اما رونق صادرات بازار کاملا جدیدی ایجاد کرد و نفت خام شیل از تگزاس، نیومکزیکو و داکوتای شمالی را به بیش از ۵۰ کشور فرستاد. صادراتی که اغلب از میزان فروش نفت کشورهای اوپک به جز عربستان سعودی فراتر رفت.اما پنج سال طلایی صادرات نفت به همان شکلی که اوج گرفت می‌تواند حالا سقوط کند. بیماری کووید-۱۹ تقاضای جهانی سوخت را کاهش داده و بیش از ۴۰ حفار را در سراسر آمریکا ورشکست کرد. اینکه دقیقا چه میزان نفتی در سال‌های آینده از سواحل ایالات متحده خارج شود، تا حد زیادی به سرعت بهبود اقتصادی جهان از بیماری همه‌گیر و میزان تلاش سیاستمداران برای انتقال فاز انرژی جهان از سوخت‌های فسیلی به سوی تجدیدپذیرها بستگی خواهد داشت. اما دسترسی جهان به نفت شیل آمریکا بازارهای نفت را برای همیشه تغییر داد و البته همچنان سلاحی دیپلماتیک و قدرتمند برای ایالات متحده است.کریم فواز، مدیر بخش تحقیق و تحلیل انرژی در شرکت‌ای اچ‌اس مارکیت (IHS Markit) در این مورد می‌گوید: «گشودن دریچه‌های انقلاب شیل به سوی جهان از طریق لغو ممنوعیت صادرات، به تغییر روان‌شناسی بازار جهانی نفت از کمبود عرضه به سمت فراوانی کمک کرد. این امر باعث رهایی صنایع پالایش و تصفیه ایالات متحده از غل و زنجیر محدودیت‌های داخلی شد.»
ظهور میلیاردرهای نفتی و غول‌های تجاری
شاید هیچ دو گروهی بیش از تولیدکنندگان نفت در ایالات متحده و غول‌های بازرگانی که آن را معامله می‌کنند، از رونق صادرات شیل آمریکا سود نبرده باشند. هارولد هام، میلیاردر نفتی و دوست نزدیک دونالد ترامپ از شرکت کونتیننتال ریسورسز (Continental Resources) و اسکات شفیلد از شرکت پیونیر نچرال ریسورسز (Pioneer Natural Resources) با افزایش صادرات درآمد خود را بیش از دو برابر دیدند و تبدیل به میلیاردرهای امروز شدند. هام در آگوست ۲۰۱۸ در حالی که فروش محموله‌های نفتی ایالات‌متحده به خارج از کشور رونق گرفت، گفته بود: «حالا آمریکا هم پترودلارهای خود را دارد.»غول‌های تجاری از جمله ترافیگورا (Trafigura)، ویتول (Vitol)، گانوور (Gunvor) و مرکوریا انرژی (Mercuria Energy) هم از خرید نفت شیل ارزان و انتقال آن به سواحل ایالات متحده و ارسال آن برای خریداران مشتاق در اروپا و آسیا سودهای کلانی بردند. پس از مدتی این شرکت‌ها تجارت خود در ایالات متحده را گسترش دادند و در بندرها، خطوط لوله و تجهیزات صادراتی سرمایه‌گذاری کردند. در چنین شرایطی طی هفته آخر سال ۲۰۱۹، صادرات نفت آمریکا به حدود ۵/ ۴میلیون بشکه در روز رسیده بود.
ضربات شیل به اوپک
از سوی دیگر هم باید در نظر داشت که سود شیل آمریکا به معنای ضرر اوپک بود. همزمان با جاری شدن سیل نفت شیل در بازار، اوپک مجبور شد سهم خود در بازار را واگذار کند. ایالات متحده که به مدت دهه‌ها یکی از بزرگترین مشتریان اوپک بود، از اواسط سال ۲۰۰۶ واردات ماهانه خود را در حدود ۵۰ درصد کاهش داد. برای درک اهمیت این مساله کافی است بدانیم طی هفته گذشته، محموله‌های صادراتی نفت عربستان سعودی به مقصد ایالات متحده برای اولین بار از سال ۲۰۱۰ تاکنون به صفر رسید.صادرات شیل ایالات متحده حالا دیگر به خاری دائمی در گلوی اوپکی‌ها تبدیل شده است. کارتل نفتی اوپک مجبور شده است با همکاری روسیه، مکزیک و برخی تولیدکنندگان بزرگ دیگر طی ۵ سال گذشته چندین بار تولید را محدود کند، در حالی که شیل آمریکا دامنه حضور خود را به بازارهای اصلی گسترش داد.حالا شیل آمریکا عنصری تعیین‌کننده در صنعت جهان است و نشانه آن را می‌توان در ماه مارس دید. هنگامی که دونالد ترامپ به رهبران بزرگترین کشورهای تولیدکننده نفت جهان فشار آورد تا توافقی بی‌سابقه را برای نجات بازارهای نفت از سقوط کامل به دلیل کاهش تقاضای شدید ناشی از کووید-۱۹ انجام دهند.کاهش وابستگی ایالات متحده به واردات نفت خارجی همچنین به دولت ترامپ این امکان را داده است تا بدون ترس از افزایش قیمت سوخت در کشورش، دو عضو موسس اوپک یعنی ونزوئلا و ایران را تحت سخت‌ترین فشارهای اقتصادی و تحریم‌ها قرار دهد. با توجه به اینکه شیل آمریکا حالا به راحتی در بازارهای جهانی در دسترس است؛ دیگر اوج‌گیری قیمت نفت که همواره به تنش‌ها در خاورمیانه وابسته بوده را بسیار ملایم و ضعیف‌تر کرده است.سندی فیلدن، مدیر بخش تحقیقات نفتی مورنینگ استار (Morningstar Inc) با اشاره به اینکه جریان نفتی ایالات متحده از زمان پایان ممنوعیت‌های صادراتی، عرضه جهانی طلای سیاه را متعادل نگه داشته است، می‌گوید: «حتی در مواقعی که رویدادهای سیاسی باعث از بین رفتن عرضه ایران، ونزوئلا و لیبی شد، این تعادل کاملا حفظ شده است.»
اعتیاد شیل به مصرف چین
اما اینکه چه مدت ایالات متحده می‌تواند این نفوذ خود در بازارهای جهانی نفت را حفظ کند، تنها زمان مشخص خواهد کرد. یک نشانه دلگرم‌کننده برای صادرات نفتی ایالات متحده اشتهای سیری‌ناپذیر چین برای نفت خام این کشور است که از زمان پایان محدودیت‌های کرونایی در بزرگترین مشتری نفت جهان دوباره به سرعت رشد کرده است. این امر به کاهش موجودی نفت آمریکا کمک شایانی کرده است. در واقع هیچ کشوری بیش از چین نمی‌تواند بر سرنوشت صادرات نفت ایالات متحده تاثیرگذار باشد. حدود ۲ سال پس از آنکه قانونگذاران آمریکایی ممنوعیت صادرات را لغو کردند، محموله‌های صادراتی به مقصد چین تا حدود ۲ میلیون بشکه در روز رسید و این کشور را با اختلاف به بزرگترین خریدار نفت آمریکا تبدیل کرد. از زمان کاهش محدودیت‌های کرونایی در چین، اشتهای نفتی این ملت آسیایی مجددا افزایش یافته است، اما کماکان عربستان سعودی و روسیه تامین‌کننده اصلی طلای سیاه این کشور هستند و ممکن است در اواخر سال جاری با کاهش محدودیت‌های تولیدی توسط اوپک پلاس، رقابت در بازار باز هم افزایش یابد.شیرین لاخانی، تحلیلگر ارشد نفتی در شرکت راپیدان (Rapidan Energy) معتقد است بازار آسیا رقابتی‌تر از ماه‌های گذشته خواهد شد، زیرا اوپک پلاس بخشی از تولید خود را بازیابی می‌کند. او با اشاره به اهمیت بازار آسیا می‌گوید: «برای تولیدکنندگان اوپک پلاسی، فروش نفت خام به آسیا به دلیل مجاورت و امکان لجستیکی بهترین حاشیه سود را دارد.»
وابستگی آینده نفت آمریکا به رشد اقتصادی
یکی دیگر از مهم‌ترین مولفه‌های تعیین‌کننده در تقاضا برای بشکه‌های نفت ایالات متحده میزان نرخ رشد اقتصاد جهان در سال‌های آینده و پس از عمیق‌ترین رکود از زمان جنگ جهانی دوم خواهد بود. بانک جهانی پیش‌بینی رشد اقتصادی ۴ درصدی برای سال ۲۰۲۱ ارائه کرده است، این در حالی است که سال گذشته اقتصاد جهانی ۳/ ۴ درصد کوچک‌تر شد. البته پیش‌بینی سال ۲۰۲۱ نیز حامل هشدار مهمی است که «وجود یک سطح استثنایی از عدم اطمینان» را خاطرنشان می‌کند، زیرا ادامه همه‌گیری کرونا ممکن است میزان رشد بالقوه اقتصاد جهان در یک دهه آتی را کاهش دهد. آژانس بین‌المللی انرژی نیز در ماه دسامبر عنوان کرد: «تا پایان سال ۲۰۲۱ طول می‌کشد تا نفت اشباع شده و باقی مانده ناشی از پاندمی در بازار از بین برود، چرا که با ظهور مجدد ویروس در بهار تقاضا برای مدتی طولانی‌تر از حد انتظار کاهش خواهد یافت.»
شیل در عصر بایدن؛ پایان یک رویا؟
دولت جدید جو بایدن و برنامه آن برای تغییر کامل سیاست‌های انرژی ایالات متحده بی‌هیچ تردیدی روی صادرات نفت ایالات متحده تاثیرگذار خواهد بود. از جمله وعده‌های رئیس‌جمهور منتخب در کارزار انتخاباتی خود، اعمال مقررات رگولاتوری سختگیرانه‌تر بر حفاری به روش شکست هیدرولیکی(فرکینگ) است که باعث شکوفایی صنعت شیل در ایالات متحده شد. باید همچنین نوید ممنوعیت حفاری در اراضی فدرال و انتقال گسترده‌تر انرژی از سوخت‌های فسیلی به تجدیدپذیرها را داده است. بسته به میزان پایبندی و نحوه اجرای آن، ممنوعیت حفاری به تنهایی ممکن است تاثیر قابل توجهی بر صادرات نفت ایالات متحده نداشته باشد، یعنی از لحاظ نظری این محدودیت فقط برای مجوزهای جدید حفاری اعمال می‌شود و تنها مقدار نسبتا محدودی از تولید نفت در نیومکزیکو را تحت تاثیر قرار می‌دهد، هرچند ممکن است فقط یک لطف موقت سیاستمداران به صادرکنندگان نفت آمریکا باشد. جو بایدن خود را از جمله رهبران جهان می‌داند که متعهدند داستان سوخت‌های فسیلی برای همیشه در کشورشان پایان یابد. بیش از ۱۲۰ کشور، از جمله چین، بریتانیا و کانادا متعهد شده‌اند که طی سه دهه آینده میزان انتشار کربن خود را به صفر برسانند. رئیس‌جمهور منتخب آمریکا نیز خود را متعهد به آن می‌داند که حداکثر تا سال ۲۰۵۰ انتشار کربن در ایالات متحده به صفر برسد. سیستم حمل و نقل برقی تقریبا در تمام کشورها محور برنامه حذف انتشار آلاینده‌‌ها است.فروش سالانه جهانی خودروهای برقی (از جمله کامیون و اتوبوس‌های برقی)، در سال ۲۰۱۹ به حدود ۲۷ میلیون وسیله نقلیه رسیده است و طبق تخمین بلومبرگ در ۲ دهه آینده این رشد با سرعتی معادل ۱۳۳ میلیون خودرو در سال افزایش می‌یابد و تا سال ۲۰۴۰ به حدود ۵۰۰ میلیون وسیله نقلیه برقی مسافری در جاده‌ها خواهند بود. اما باید در نظر داشت تا زمانی که جهان همچنان متکی به استفاده از سوخت‌های فسیلی است، صنعت شیل به جنگ خود برای افزایش سهم از بازار جهانی ادامه می‌دهد.
