نشانه خروج صنعت از رکود
شامخ کل اقتصاد ایران در آذرماه امسال به ۷۷/ ۴۷ واحد رسیده که همچنان وضعیت رکود در فعالیت‌ها را نشان می‌دهد؛ اما شدت رکود آن نسبت به آبان (۷/ ۴۵ واحد) کمتر شده است.
بر اساس گزارش ماه دسامبر موسسه IHS شاخص ترکیبی تولید PMI در منطقه یورو از ۳/ ۴۵ در ماه نوامبر به ۸/ ۴۹ در ماه دسامبر افزایش یافته که بعد از کاهش شدیدی که در ماه نوامبر داشت افت بسیار کمی را در دسامبر به ثبت رسانده است. بهبود به این معناست که PMI به‌طور میانگین در سه‌ماهه چهارم ۴/ ۴۸ بوده است اگر چه نسبت به سه‌ماهه سوم (۴/ ۵۲) کاهش یافته اما میانگین سه‌ماهه چهارم نسبت به سه‌ماهه دوم سال که ۳/ ۳۱ بود، بهتر دیده شده که نشان می‌دهد اثر اقتصادی موج دوم شیوع کووید-۱۹ نسبت به موج اول کمتر بوده است.
شاخص ترکیبی تولید PMI برای اقتصاد آلمان در ماه دسامبر ۵/ ۵۲ ثبت شده است. این شاخص اندکی پایین‌تر از سطح ۵ماهه گذشته بوده و بررسی‌های این ماه نشان می‌دهد که کاهش فعالیت‌ها در بخش خدمات (۷/ ۴۷) نسبت به ماه قبل از آن (۰/ ۴۶) کمتر بوده است. شاخص بخش صنعت (۶/ ۵۸) در ماه دسامبر به مقاومت مداوم در اقتصاد آلمان اشاره دارد که با قدرت در بخش صنعت ضعف بخش خدمات را خنثی می‌کند.
شاخص مدیران خرید کل اقتصاد
طبق نظرسنجی انجام شده از بنگاه‌های اقتصادی کشور، شاخص مدیران خرید برای کل اقتصاد ایران در آذرماه ۷۷/ ۴۷ به دست آمده که نشان می‌دهد به‌طور میانگین طی سه ماه گذشته، نرخ کاهش کمتری در میزان فعالیت‌های اقتصادی وجود داشته و روند نزولی شاخص کل طی ۶ ماه گذشته کمترین میزان کاهش در فعالیت‌ها را ثبت کرده است. نتایج همچنین نشان می‌دهد درحالی‌که در این ماه برخی فعالیت‌ها در بخش خدمات و کشاورزی با رکود بیشتری نسبت به آبان روبه‌رو بودند (تعطیلی سراسری بسیاری از مشاغل خدماتی در نیمه اول آذر)، اما ملایم‌تر شدن نرخ کاهش شاخص کل در آذر، به دلیل بهبود فعالیت‌ها در بخش ساختمان و صنعت است.
شاخص موجودی مواد اولیه یا لوازم خریداری شده در آذرماه ۱۳/ ۴۶ است و نسبت به آبان (۸۴/ ۳۹) شدت کاهش آن بسیار کمتر است. این شاخص به‌رغم آنکه همچنان کمتر از ۵۰ است اما نرخ کاهش آن نسبت به‌شدت کاهشی که طی ماه‌های اخیر داشته کمتر شده، به‌گونه‌ای که طی ۱۴ ماه اخیر (از مهر سال گذشته) کمترین نرخ کاهش را داشته است.
شاخص میزان استخدام و به‌کارگیری نیروی انسانی در آذرماه ۳/ ۵۱ به دست آمده که نسبت به آبان ماه (۱۱/ ۴۶) روند افزایشی داشته و طی ۱۰ ماه گذشته بیشترین مقدار خود را به ثبت رسانده است که چشم‌انداز روشن‌تری را برای ماه‌های پیش رو به همراه دارد.
شاخص قیمت خرید مواد اولیه یا لوازم خریداری شده (۶۴/ ۷۶) که از اردیبهشت‌ماه روند افزایشی شدیدی داشته است، برای دومین ماه پیاپی از شتاب این روند افزایشی کاسته شده است. به‌رغم اینکه بر اساس گزارش مرکز آمار شاخص کل کالاها و خدمات مصرفی در آذرماه ۲۸۰/ ۶ بوده است و نسبت به آبان (۲۷۵/ ۰) افزایش داشته است، کندتر شدن روند افزایشی در شاخص قیمت خرید مواد اولیه متاثر از کاهش اندک نرخ ارز طی دو ماه گذشته است که بیشتر بر قیمت مواد اولیه وارداتی مشاهده می‌شود.
قیمت فروش محصولات تولید شده یا خدمات ارائه شده در آذرماه (۷۳/ ۵۶) نرخ افزایش بسیار ملایم‌تری را نسبت به روند ۸ ماهه خود از ابتدای سال داشته است که بیشتر به دلیل کاهش قیمت مواد اولیه وارداتی و کاهش تقاضای مشتریان است.
شاخص انتظارات در ارتباط با میزان فعالیت اقتصادی در ماه آینده ۳۸/ ۵۶ است که طی ۷ ماهه اخیر بیشترین مقدار خود را به ثبت رسانده است، نشان‌دهنده انتظارات خوش‌بینانه و چشم‌انداز بهتر اقتصادی در دی‌ماه است.
به‌طورکلی با ادامه محدودیت‌های ناشی از کووید-۱۹ در آذرماه فعالان اقتصادی بخش خدمات بار دیگر با کاهش در فعالیت‌ها روبه‌رو شدند این در حالی است که وضعیت در بخش ساختمان و خدمات بهتر شده است و افزایش شاخص میزان استخدام نیز چشم‌انداز روشن‌تری را نسبت به ماه‌های پیش رو نشان می‌دهد.
شاخص مدیران خرید در بخش صنعت
بر اساس داده‌های به دست آمده از بنگاه‌های بخش صنعت، شاخص مدیران خرید صنعت در آذرماه، ۳۰/ ۴۹ است و بعد از رکودی که در آبان ماه (۶۳/ ۴۷) داشت، سیگنال قوی‌تری را نسبت به بهبود فعالیت صنایع در آذر نشان می‌دهد، اما همچنان به دلیل مشکلات موجود و همچنین کاهش تقاضای مشتریان وضعیت صنایع به حالت عادی بازنگشته است. در بخش صنعت به‌جز شاخص صنعت میزان سفارش‌های جدید مشتریان و موجودی مواد اولیه سایر زیرشاخص‌های اصلی وضعیت بهتری را نسبت به آبان ماه نشان می‌دهند.
شاخص میزان سفارش‌های جدید مشتریان در آذرماه ۵۱/ ۴۳ است و یکی از کمترین مقادیر را از ابتدای سال ۹۹ داشته است. به نظر می‌رسد از یک‌سو انتظارات کاهشی قیمت‌ها از سوی مشتریان و از سوی دیگر ادامه روند تعطیلات و همچنین اثرات فصلی بعضی از فعالیت‌ها باعث کاهش تقاضای مشتریان در آذرماه شده است.
شاخص میزان موجودی مواد اولیه در آذر (۹۲/ ۴۸) به‌رغم آنکه همچنان کاهشی است اما کاهش بسیار ملایم‌تری نسبت به آبان (۴۹/ ۴۲) دارد و نشان می‌دهد با توجه به اینکه تولیدکنندگان همواره و به‌ویژه در ماه‌های اخیر با کمبود شدید مواد اولیه مواجه بوده‌اند این شاخص در آذرماه، طی ۲۷ دوره از ابتدای شروع طرح (مهر ۹۷) یکی از بهترین مقادیر خود را به ثبت رسانده که افزایش در ترخیص برخی مواد اولیه از گمرکات کشور در آن موثر بوده است.
شاخص میزان استخدام و به‌کارگیری نیروی انسانی ۰/ ۵۱ است که نشان می‌دهد نسبت به آبان ماه (۹۲/ ۴۸) فعالان بخش صنعت در به‌کارگیری نیروی انسانی افزایش عملکرد داشته‌اند.
شاخص قیمت محصولات تولید شده (۶۲/ ۵۶) در آذرماه با شیب ملایم‌تری افزایش داشته و در ماه‌های اخیر به‌ویژه از ابتدای سال که شدت افزایش قیمت‌ها بسیار زیاد بود، در آذرماه با افزایش کمتری مواجه بوده است. این در حالی است که کاهش تقاضای مشتریان و کاهش قیمت مواد اولیه وارداتی باعث شده تولیدکنندگان قیمت‌ها را کمتر افزایش دهند.
شاخص انتظارات تولید در ماه آینده ۲۲/ ۵۸ نشان‌دهنده انتظارات خوش‌بینانه و امیدواری فعالان اقتصادی بخش صنعت به بهبود فعالیت‌ها در دی‌ماه است.
شاخص کل شامخ در بخش صنعت برای صنایع پوشاک و چرم (۵/ ۳۲) به دلیل کمبود شدید مواد اولیه و صنایع فرآورده‌های نفت و گاز (۲/ ۳۹) کمترین مقدار را نسبت به سایر صنایع داشته‌اند و صنایع لاستیک و پلاستیک (۸/ ۵۷) و وسایل نقلیه و قطعات وابسته بهترین وضعیت را نسبت به ماه قبل داشته‌اند. همچنین صنایع لاستیک و پلاستیک، ماشین‌سازی و لوازم‌خانگی، کانی غیرفلزی، شیمیایی، چوب و کاغذ و مبلمان و سایر صنایع وضعیت موجودی مواد اولیه خود را بهتر از ماه قبل ارزیابی کرده‌اند.
به‌طورکلی در بخش صنعت ملاحظه می‌شود که به دلیل اثر نوسانات قیمتی کاهش نرخ ارز و اثرات تورمی شدید طی ماه‌های میزان تقاضای مشتریان را به‌شدت تحت‌تاثیر قرار داده و اکثر صنایع با کاهش سفارش‌های جدید روبه‌رو هستند. همچنین تداوم تعطیلی ناشی از کووید-۱۹ نیز تاثیر کاهش تقاضا را دوچندان کرده است. از سوی دیگر در بسیاری از صنایع ترخیص مواد اولیه توسط گمرک و تخصیص ارز به شرکت‌های تولیدی کماکان با موانعی روبه‌روست.
برخی مشکلات از دید فعالان اقتصادی
بلاتکلیفی سیاسی و نوسانات کاهشی قیمت دلار باعث شده تا میزان سفارش‌ها و تقاضای مشتریان و فروش کاهش یابد (صنایع کانی غیرفلزی، صنایع ماشین‌سازی و لوازم خانگی و... )
بالا بودن قیمت مواد اولیه به‌خصوص مواد اولیه داخلی و زمان‌بربودن تخصیص ارز از سوی بانک مرکزی باعث می‌شود تامین مواداولیه به‌صورت آزاد و با قیمت‌های بالا تهیه شود. همچنین به‌رغم اولویت‌بندی و گفته بانک مرکزی مبنی بر تخصیص ارز به تولیدی‌ها، دلالان مواد اولیه را تامین کرده و به قیمت‌های بالا می‌فروشند. (صنایع کانی غیرفلزی)
عدم‌ترخیص مواد اولیه از گمرک و پاسخگویی درست در سیستم ثبت‌سفارش گمرکات و عدم‌تامین مواد اولیه موردنیاز صنایع نساجی از سوی پتروشیمی‌ها و مشکلات بسیار زیاد صنعت نساجی باعث ریسک بسیار بالا برای تولیدکنندگان این صنعت شده و کسی حاضر به سرمایه‌گذاری برای توسعه این صنعت نیست. همچنین حجم واردات بی‌رویه و قاچاق در این صنعت به اندازه‌ای زیاد است که تولیدکنندگان داخلی نمی‌توانند با آن رقابت کنند. (صنایع نساجی)
به‌رغم کاهش قیمت دلار، قیمت مواد اولیه همچنان بالاست و فروشندگانی که منتظر افزایش قیمت دلار هستند فروش مواد اولیه را در قیمت‌های پایین انجام نمی‌دهند. (صنایع کانی غیرفلزی، صنایع فلزی)
بالا بودن قیمت نهاده‌های دامی، باعث رکود و به صرفه نبودن تولید شده است. از سوی دیگر در صنایعی مانند تولید آرد کیفیت مواد اولیه به شدت پایین است. (صنایع غذایی، صنایع کشاورزی)
