سقوط ۲۰ درصدی نفت در ۲۰۲۰

با این حال، ظهور ویروسی که شیوعش از سال ۲۰۱۹ آغاز شده بود و در ژانویه ۲۰۲۰ به‌طور رسمی خطری برای بشریت ارزیابی شد، همه برنامه‌ها را به هم ریخت. عربستان و روسیه در قالب اوپک‌پلاس در مارس نتوانستند به توافقی برای کاهش تولید برسند و به این ترتیب جنگ قیمتی را آغاز کردند. این جنگ که حدود یک ماه طول کشید منجر به سرازیر شدن سیل بشکه‌های نفت مخصوصا از سوی عربستان، امارات، کویت و عراق شد. در آوریل این دو کشور با کمک آمریکا و بقیه اعضای اوپک‌پلاس به کاهشی به مراتب بزرگ‌تر یعنی ۷/ ۹ میلیون بشکه در روز دست یافتند. روسیه که در مارس به کاهش ۵/ ۱ میلیون بشکه‌ای علاوه بر برنامه افت تولید پیشین این ائتلاف راضی نبود، حالا این توافق را مایه ثبات بازار می‌دید. با این حال، برخلاف انتظار چند روز بعد بهای نفت وست تگزاس اینترمدییت در اتفاقی تاریخی به زیر صفر نزول کرد؛ امری که به دلیل پر شدن انبارهای نفتی در آستانه ورود به سررسید جدید در بازارهای آتی روی داد. برنت نیز در روزهای بعد به کمتر از ۱۶ دلار در هر بشکه سقوط کرد. پس از این با مدیریت اوپک و متحدانش برای کنترل عرضه و کاهش شدید تولید نفت شیل آمریکا و همین‌طور برخی دیگر کشورها، اختلاف دو سوی بازار کاهش یافت و به تدریج قیمت‌ها روندی صعودی به خود گرفتند. بهای نفت که در محدوده ۴۰ دلاری محبوس شده بود، با خبرهای مثبت از تولید واکسن به سرعت بالا رفت و رکورد ۱۰ ماهه نیز زده شد. در پایان سال و با جهش یافتن ویروس کووید-۱۹، فشار بر قیمت‌ها بیشتر شده است. ۳۹ کارشناس در یک نظرسنجی خبرگزاری رویترز گفته‌اند قیمت نفت برنت در سال ۲۰۲۱، به‌طور متوسط ۶۷/ ۵۰ دلار در هر بشکه خواهد بود. طلای سیاه با وجود کاهش بیش از ۲۰ درصدی در سال ۲۰۲۰ نشان داد از یک ائتلاف قوی برای مدیریت بازار بهره می‌برد که می‌تواند ثبات را به بازار برگرداند. در مورد اینکه این سال بدترین سال نفت بوده یا نه اختلاف‌نظر وجود دارد اما با اتفاقات تاریخی که در این دوره افتاد، بازیابی قیمتی تا همین میزان نیز کاملا قابل قبول به نظر می‌رسد.

صعود موقت نفت با یک ترور

چند روز از آغاز سال ۲۰۲۰ نگذشته بود که یک پهپاد، خودروی حامل سردار قاسم سلیمانی و ابومهدی المهندس، معاون حشد الشعبی را در فرودگاه بغداد هدف قرار داد و آنها را به شهادت رساند. این موضوع شوکی قیمتی به نفت وارد کرد و با تزریق ترس به بازار بهای طلای سیاه را به ۷۴/ ۷۰ دلار در هر بشکه رساند. یک هفته بعد از این اتفاق، ایران در جهت انتقام‌گیری از آمریکایی‌ها که مسوولیت این ترور را بر عهده گرفته بودند، یک پایگاه نظامی آمریکا را با موشک‌های خود مورد حمله قرار داد که این بار قیمت برنت که در طول هفته اندکی فروکش کرده بود، به مرز ۷۲ دلار نیز رسید. با این حال، طلای سیاه با اطمینان از عدم‌تمایل آمریکا و ایران به رویارویی نظامی چند روز بعد کاهش یافت.

سقوط تاریخی

بیستم همین ماه (ژانویه) بود که انتشار رسمی خبر شیوع ویروس کرونا در چین موجب افت بازارها شد و به‌تدریج این ویروس از یک اپیدمی (محدود به یک منطقه جغرافیایی) به پاندمی (همه‌گیری جهانی) تبدیل شد تا در اوایل ماه سوم میلادی (مارس) قیمت بیش از ۱۰ دلار نسبت به ابتدای سال کاهش یابد. عربستان که به شدت  نسبت به کاهش شدید تقاضا با اعمال قرنطینه در پی وحشت جهانی از کووید-۱۹ نگران بود، در نشست خود با اعضای اوپک و ۱۰ کشور غیر‌عضو پیشنهاد افزودن ۵/ ۱ میلیون بشکه در روز به محدوده تولید قبلی را داد که با مخالفت روسیه روبه‌رو شد. این اتفاق نه تنها برنامه جدید را خنثی کرد، بلکه محدودیت قبلی هم که تا پایان این ماه اعتبار داشت، تمدید نشد و عملا تولیدکننده‌های این ائتلاف ۲۳ عضوی از ابتدای آوریل می‌توانستند آزادانه طلای سیاه عرضه کنند. کشورهای نفتی حوزه خلیج فارس و در راس آنها عربستان که ظرفیت تولید بالایی داشتند به یکباره تولید خود را افزایش دادند تا جنگ قیمتی میان آنها و روسیه آغاز شود. تناقض موجود در بازار یعنی رکوردزنی در بیشترین تولید و از سوی دیگر سقوط تقاضا، قیمت‌ها را در آوریل به زیر کانال ۳۰ دلاری رساند. این بار اما با پادرمیانی دونالد ترامپ و همین‌طور تهدید او به خروج نیروهای نظامی‌اش از خاک عربستان، اوپک‌پلاس به توافق رسید ۷/ ۹ میلیون بشکه از تولید روزانه‌اش بکاهد که از ماه بعد شروع می‌شد. با وجود این توافق که از نظر حجم کاهش تولید در تاریخ بی‌نظیر بود، انبارهای نفتی به‌خصوص کوشینگ اوکلاهما که محل ذخیره نفت وست تگزاس اینترمدییت است به سطوح کم‌سابقه‌ای رسیدند؛ جنگ نفتی پس از پایان، در حال تلفات دادن بود. نفت خام آمریکا در ۲۰ آوریل آنقدر پایین رفت که از صفر هم عبور کرد و در ساعاتی از این تاریخ فروشندگان نفت حتی تا ۴۰ دلار برای هر بشکه به خریداران می‌دادند تا انبار کردن نفت به عهده آنها نباشد. این لحظه‌ای پیروزی‌‌بخش برای کسانی بود که انبار خالی برای ذخیره نفت داشتند. هم پول می‌گرفتند و هم نفت؛ نفتی که پس از این رو به صعود گرفت.

ثبات ۴۰ دلاری با اوپک‌پلاس

کشورهای بزرگ نفتی که از تخاصم دست کشیده بودند با اتحادی مثال‌زدنی به مدیریت بازار پرداختند؛ تا آنجا که قیمت‌ها به‌طور مداوم تا چند ماه رشد کرد. در همین زمان، برخی کشورها مانند نروژ و کانادا داوطلبانه به کاهش تولید برای کمک به بازار پرداختند و برخی دیگر مانند آمریکا به ناچار و به دلیل به صرفه نبودن تولید در بسیاری از میادین شیل از عرضه خود کاستند. اواخر نیمه اول سال ۲۰۲۰، قیمت‌ها به محدوده ۴۰ دلاری رسیدند و تقریبا تا پایان فصل سوم سال در بازه چند دلاری نوسان می‌کردند. تقاضای نفت که در «آوریل سیاه» به عقیده برخی نهادها تا ۳۰ میلیون بشکه در روز یعنی ۳۰ درصد سقوط کرده بود در این بازه بیش از ۵ ماهه رو به صعود گذاشت. با این حال، در اواخر فصل سوم سال به دلیل ورود به فصل سرد و سنگین شدن قرنطینه و آغاز موج دوم شیوع کرونا با کاهش چند دلاری قیمت‌ها روبه‌رو شدیم.

جهش قیمت با واکسن کرونا

فصل چهارم سال ۲۰۲۰ را می‌توان زمانی برای امید یافتن فعالان بازار نفت در نظر گرفت چراکه اخبار هیجان انگیزی از تولید واکسن کووید ۱۹ پس از ماه‌ها تلاش دانشمندان به گوش رسید. شرکت آمریکایی فایزر به همراه بایون تک، شریک آلمانی‌اش نخستین واکسن را به مرحله نهایی تولید رساندند. خبرها از آزمایش موفقیت‌آمیز این واکسن و موثر بودن ۹۵ درصدی‌اش حاکی بود. با وجود ابهام در جزئیات، این خبر به شدت مثبت منجر به تقویت بازارها از جمله نفت شد. این واکسن در مدت کوتاهی مجوز توزیع اضطراری گرفت و پس از آن واکسن‌های مدرنا و استرازنکا-آکسفورد نیز مجوز گرفتند. در این میان، شهروندان بریتانیایی اولین کسانی بودند که واکسن کرونا دریافت کردند که طلای سیاه را بیش از پیش امیدوار کرد و نفت به اوج ۱۰ ماهه یعنی ۵۲ دلار در هر بشکه رسید. طنز تلخ ماجرا اما این بود که نوع جهش یافته کووید ۱۹ در همین کشور شیوع پیدا کرد و به کشورهای دیگر نیز سرایت کرد. این ویروس گرچه به نظر خطرناک‌تر از نوع قبلی آن نیست اما سرعت شیوع بسیار بالاتری دارد؛ بنابراین اثرگذاری منفی بر آمد و شد شهروندان که محرک اصلی تقاضا برای سوخت است را افزایش می‌دهد. همچنین در همین فصل بود که اوپک‌پلاس توافق کرد در ماه ژانویه سال آینده ۵۰۰ هزار بشکه به تولید خود بیفزاید و در سه ماه بعد نیز جلسات این ائتلاف به‌صورت ماهانه برگزار شود تا برای میزان عرضه هر ماه که بیشتر از رشد نیم میلیون بشکه‌ای نخواهد بود تصمیم‌گیری کنند. این برنامه به‌عنوان جایگزین افزایش یکباره ۲ میلیون بشکه در روز به تولید این گروه انتخاب شد.

چنین افزایش تدریجی عرضه، اثر منفی بر بازار نگذاشت و می‌توان گفت از آن استقبال شد چراکه اختلاف‌نظر امارات و عربستان می‌توانست باعث از بین رفتن کل توافق هم بشود. کارشناسان اما می‌گویند جلسات ماهانه اوپک‌پلاس در کنار افزایش انعطاف‌پذیری این گروه، نوسان بازار را نیز بالا می‌برد. برنت در این سال ۵/ ۲۱ درصد کاهش قیمت تجربه کرد تا آخرین قیمت بسته شده آن ۵۱ دلار و ۸۰ سنت باشد. همچنین وست تگزاس اینترمدییت ۵/ ۲۰ درصد کاهش قیمت داشت و در آخرین روز ۲۰۲۰، با قیمت ۵۲/ ۴۸ دلار بر بشکه معامله شد.

پیش‌بینی سال ۲۰۲۱

اوپک بر این باور است که تقاضای نفت در سال ۲۰۲۰ به‌طور متوسط ۷۷/ ۹ میلیون بشکه در روز کاهش یافته باشد یعنی در مرز ۹۰ میلیون بشکه روزانه قرار گرفته است. در همین حال آژانس بین‌المللی انرژی معتقد است تقاضا در سال ۲۰۲۰، ۲/ ۹۱ میلیون بشکه در روز بوده است. اوپک و آژانس پیش‌بینی می‌کنند در سال ۲۰۲۱، تقاضا بین ۵/ ۵ تا ۷/ ۵ میلیون بشکه در روز افزایش پیدا کند اما همچنان این سال را در سطحی پایین‌تر از پیش از شیوع کرونا به پایان می‌برد.

پنج‌شنبه هفته گذشته خبرگزاری رویترز در آخرین نظرسنجی سال ۲۰۲۰ از ۳۹ کارشناس این حوزه یادآور شد نباید انتظار پیشرفت قیمتی خیلی بزرگی در سال آینده بود. جهش یافتن ویروس کرونا و تاخیر چند ماهه در اثرگذاری واکسن بر آزادی عبور و مرور و به تبع آن بالا رفتن تقاضای سوخت و قیمت نفت، احتمالا منجر به جلوگیری از رشد یا کاهش محدود بهای طلای سیاه در ماه‌های ابتدایی این سال شود. کارشناسان رویترز گفته‌اند انتظار دارند برنت در ۲۰۲۱ به‌طور متوسط ۶۷/ ۵۰ دلار در هر بشکه قیمت‌گذاری شود و بهای نفت خام آمریکا نیز ۴۵/ ۴۷ دلار بر بشکه ارزیابی شده است.