متهم اصلی آلودگی هوای کلان‌شهرها کیست؟

به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از ایرنا، کافی است در پاییز و زمستان چند روزی باران نبارد تا خبر آلودگی هوای تهران و چند کلان شهر دیگر به گوش برسد. این اتفاق از آن رو رخ می‌دهد که با سرد شدن هوا پایداری ذرات بیشتر شده و آلودگی در این شهرها انباشته می‌شود.

با این حال‌ سال ها است که مقصر آلودگی هوا در کلان شهرها و به ویژه تهران بین دوگانه خودروسازان و سوخت در حرکت است. یک روز سوخت بی‌کیفیت را متهم ردیف اول آلودگی هوا معرفی می‌کنند و روز دیگر خودروهای غیر استاندارد در جایگاه متهم می‌نشیند و این در شرایطی است که خسارت آلودگی هوا ۷ میلیارد دلار در سال بوده و ۲.۶ میلیارد دلار خسارت آلودگی هوا فقط در تهران است و البته ذرات معلق یکی از مهمترین آلاینده‌هایی است که در کلانشهری مانند تهران وجود دارد.

البته با توجه به بهره‌برداری از طرح‌های پالایشگاهی و در راس آنها، ‌پالایشگاه ستاره خلیج فارس و تولید بنزین با استانداردهای یورو ۴ و ۵، ‌اتهام آلودگی به بنزین دور از انتظار است.

پیش از این هم سازمان ملی استاندارد و هم سازمان حفاظت از محیط زیست بر کیفیت بنزین مهر تایید زده‌اند و فاکتورهای مهم آن را نه در حد مجاز که در اندازه های استانداردهای بین‌المللی می‌دانند.

بر این اساس شرکت کنترل کیفیت هوا اعلام کرده که بنزین توزیع شده در تهران بیش از حد مجاز گوگرد دارد و این در شرایطی بود که هم سازمان ملی استاندارد به عنوان متولی پایش سوخت، ‌ کیفیت بنزین تهران را تایید کرده و هم شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی گوگرد موجود در بنزین را نه تنها پایین‌تر از ۵۰ PPM اعلام کرده بلکه آن را حدود ۲۴.۹ PPM اعلام کرده است.

تولید ۸۱ درصد بنزین ایران با استاندارد یورو ۴ و ۵

وزیر نفت نیز پیش از این گفته بود که در این دولت درباره کمیت و کیفیت بنزین تلاش فراوان شده و اکنون بنزین تولیدی ما یورو ۴ است و کاهش روزهای آلوده در سال گذشته نیز این ادعا را تایید می‌کند.

این ادعا البته با عدد و رقم نیز قابل اثبات است. اکنون ظرفیت تولید بنزین ایران روزانه ۱۱۲ میلیون لیتر است که از این میزان ۹۱ میلیون لیتر با استاندارد یورو ۴ و ۵ تولید می‌شود که نشان‌دهنده سهمی ۸۱ درصدی در این بخش است.

تا آنجا که به گفته مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران با اشاره به کاهش غلظت ترکیبات آلی فرّار در هوای پایتخت گفت: برای اولین بار طی سال های اخیر میزان آلاینده بنزن در تهران با توجه به استاندارد جهانی، در شرایط قابل قبول و مجاز قرار گرفته است.

«حسین شهیدزاده» درباره ترکیبات آلی فرّار در هوای تهران تاکید کرده بود که یکی از آلاینده‌های مهم تهران، ترکیبات آلی فرّار است که بر اثر احتراق ناقص سوخت در وسایل نقلیه و تبخیر بخارات بنزین به ‌ویژه در پمپ‌بنزین‌ها و خودروها ایجاد می‌شود.

وی افزود: ترکیبات آلی فرّار شامل بنزن، تولوئن، اتیل بنزن و زایلن است و به‌دلیل انتشار از خودروها و برخی صنایع در هوای آزاد تنفسی تهران و سایر کلان‌شهرها وجود دارد.

شهید زاده همچنین با بیان اینکه ترکیبات آلی فرّار در تشکیل آلاینده‌های ثانویه مانند اُزُن سهم زیادی دارد، تصریح کرد: سرچشمه اصلی بنزن و سایر ترکیبات آلی فرٌار در مناطق شهری، منابع آلاینده متحرک مانند خودروها هستند و بزرگ‌ترین منبع این آلاینده‌ها نیز خودروهای بنزینی‌اند.

کاهش روزهای ناسالم در تهران

سازمان ملی استاندارد ایران نیز با بیان اینکه ‌سازمان ملی استاندارد فارغ از هر گونه ملاحظات سیاسی، قیمتی و غیره با قدرت پیگیری این موضوع را در دستور کار دارد در گذشته بارها تاکید کرده که در سال‌های قبل این سازمان خود یکی از شاکیان کیفیت بنزین بود، اما آزمایش‌ها نشان داده میزان گوگرد در بنزین حتی پایین‌تر از حد استاندارد بوده و کاهش تعداد روزهای با هوای ناسالم در تهران گواهی بر این موضوع است.

همچنین عیسی کلانتری، رئیس سازمان حفاظت از محیط زیست نیز پیش از این در پاسخی تاکید کرده بود که میزان گوگرد بنزین در تهران از حد استاندارد نیز پایین‌تر است و کیفیت بنزین در این زمینه مشکلی ندارد.

با این حال سرد شدن هوا باز هم «مه دود» ‌ را میهمان تهرانی‌ها و سایر ساکنان کلان شهرهای کشور می‌کند.

اما علت چیست؟

شاید پاسخ به این سوال را بتوان در صحبت‌های معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست پیدا کرد.

به گفته «مسعود تجریشی»، در حال حاضر در کلانشهرها بنزین یورو ۴ و ۵ استفاده می‌شود ولی زمانی‌که این سوخت وارد خودروهای معمولاً قدیمی می‌شود، حجم مصرف سوخت و آلایندگی را افزایش داده و نقش آن را در تولید آلایندگی بالا می‌برد.

وی در ارتباط با نقش بنزین و سوخت خودروها در آلایندگی هوای کلانشهرها از جمله تهران، عنوان کرد: ما در کشور به لحاظ استاندارد بودن سوخت نگرانی که حدود ۱۵ سال گذشته داشتیم را دیگر نداریم چون در آن زمان ما از محصولات پتروشیمی استفاده می‌کردیم.

وی ادامه داد: از زمانی‌که پالایشگاه ستاره خلیج فارس وارد مدار شده است مشکلی از لحاظ استفاده از سوخت‌هایی که آلاینده هستند را نداریم و در حال حاضر در کلانشهرها بنزین یورو ۴ و ۵ مصرف می‌شود ولی زمانی‌که این سوخت وارد ماشین‌ها و یا موتورسیکلت‌هایی می‌شود که معمولاً قدیمی هستند (همچنان خودروی پیکان در شهرها تردد می‌کند) و احتراقات ناقص دارند نمی‌توانند مانند ماشین‌های جدید سوخت کمتری مصرف کرده و آلایندگی کمتری تولید کنند.

معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست با اشاره به این مطلب که با وجود سوخت استاندارد ولی همچنان متوسط حجم مصرف سوخت بالا است، گفت:‌ این مصرف بالای سوخت باعث می‌شود تا این حجم بالای مصرف در خودروهای فرسوده نقش سوخت را هم در آلایندگی بالا ببرد.

تجریشی تصریح کرد: اگر شما بهترین سوخت را هم داشته باشید ولی میانگین مصرف شما بین ۱۰ الی۱۲ لیتر در هر ۱۰۰ کیلومتر در شهرها باشد (در حالی‌که استاندارد آن در دنیا حداکثر ۶ لیتر است) این موضوع منجر به تولید آلاینده می‌شود و باعث می‌شود تأثیر سوخت در آلایندگی زیاد شود.

افزایش مصرف سوخت با جولان فرسوده‌ها

تحقیقات نشان می‌دهد، تردد خودرو و موتورسیکلت‌های فرسوده علاوه بر افزایش حجم آلاینده‌های هوا باعث بالا رفتن مصرف سوخت در کشور می‌شود. به همین دلیل در دولت‌های مختلف همواره بر لزوم اجرای طرح نوسازی ناوگان فرسوده کشور تأکید شده و طرح‌هایی نیز در این راستا اجرایی شده است اما این طرح‌ها جوابگوی تمام نیاز کشور نبوده و در برخی موارد نیز شاهد توقف اجرای طرح‌ها بوده‌ایم.

آلودگی هوای ناشی از منابع خودرویی در کلان‌شهرهای کشور به عنوان یکی از معضلات زیست محیطی به شمار می‌رود. در این میان خودروهای فرسوده با انتشار مضاعف آلودگی هوا و مصرف سوخت بالا نقش غیرقابل انکاری دارند.

در حال حاضر در مجموع هشت کلان‌شهر کشور ۲ میلیون و ۱۰۸ هزار و ۴۲۴ دستگاه خودروی سبک (شامل سواری، وانت و تاکسی)، ۱۲۱ هزار و ۸۵۳ دستگاه خودروی سنگین (شامل اتوبوس، مینی بوس، کامیون، کامیونت و کشنده) و ۹ میلیون دستگاه موتورسیکلت فرسوده وجود دارد.

با این وجود تبعات منفی گسترده ناوگان خودرویی فرسوده اعم از آلودگی هوا، مصرف بالای سوخت، ایمنی و استاندارد پایین، متأسفانه کماکان بسیاری از خودروها پس از سن فرسودگی همچنان مورد استفاده قرار می گیرند.

این در حالی است که به دلیل الگوی مصرف در شرایط کرونایی، نوع تکنولوژی و تعداد خودروهایی که در شهر تردد می‌کنند در آلایندگی هوای کلانشهرها به‌ویژه تهران اثرگذار است و در چنین وضعیتی و با سرد شدن هوا و بروز پدیده وارونگی وقتی گازی ناشی از احتراق سوخت تولید می‌شود مانند شرایط عادی امکان رقیق شدن در یک وسعت گسترده‌ای را ندارد و همین موضوع وضعیت آلودگی فعلی را سبب می‌شود. خودروهایی که سوخت استاندارد تحویل می گیرند اما آلودگی هوا را دو چندان می‌کنند.