چالش اصلی تامین مواد خوراکی
صنعت غذایی و کشاورزی ایران در ۹ ماه منتهی به آذر ماه روزها و هفته‌های پرنوسان و پر خبری را سپری کرد. کالاهای مختلفی دچار جهش قیمتی یا کمبود شدند و سیاست‌گذار نتوانست با پیشبرد برنامه‌های تنظیم بازاری در کنترل و رصد بازار موفق عمل کند.
در این گزارش نگاهی داشتیم به مهم‌ترین مشکلات و دغدغه‌های بخش کشاورزی و غذایی در ۹ ماه سال ۹۹ که سه ضلع تولیدکنندگان، واردکنندگان و مصرف‌کنندگان را با چالش و نگرانی مواجه کرد.
خوراک دام و طیور:موضوع زنجیره تامین نهاده‌های تولید، به ویژه نهاده‌های دامی این روزها به یکی از دغدغه‌های اصلی فعالان اقتصادی و تولیدکنندگان بدل شده است. به‌گونه‌ای که مشکلات تامین و توزیع نهاده‌های دامی همچنان پابرجاست و تولیدکنندگان درباره وضعیت تولید محصولات پروتئینی در نیمه دوم سال هشدار می‌دهند. اگرچه مسوولان مربوطه وعده‌هایی را برای تخصیص و تامین ارز نهاده‌های دامی داده‌اند، اما ارزیابی‌ها نشان می‌دهد که بخش زیادی از نهاده‌ها همچنان در پروسه تامین ارز قرار دارند و در بنادر و گمرکات رسوب کرده‌اند. در عین حال دستاندرکاران صنعت دام و طیور عنوان می‌کنند که تعداد شرکت‌های واردکننده نهاده‌های دامی در نیمه نخست امسال حدود سه چهارم کاهش یافته و پیش‌بینی می‌شود این روند کاهشی، ادامه داشته باشد. دستاندرکاران و تولیدکنندگان مرغ و تخم‌مرغ خبر از خلف وعده دولت در تامین نهاده‌های دامی می‌دهند. این اتفاق تاجایی پیش رفته است که به تازگی برخی از مرغداران اعلام کرده‌اند که ناچار شده‌اند، خانه خود را بفروشند تا خوراک مورد نیاز را برای جوجه‌ریزی‌های انجام شده تامین کنند، تا بلکه سرمایه‌های باقی مانده‌شان به باد نرود. تولیدکنندگان به صراحت می‌گویند تا به امروز متناسب با جوجه‌ریزی‌هایی که انجام شده، نهاده‌های مورد نیاز آنها تامین نشده است. آنها از یکسو می‌گویند نهاده به میزان کافی تامین نشده و از سوی دیگر تصریح می‌کنند آن میزانی هم که وارد شده به شکل صحیح توزیع نشده و با قیمت دولتی به‌دست تولیدکننده نرسیده و این نهاده‌ها در نهایت سر از بازار آزاد درآورده است، اتفاقی که خود زمینه را برای جوجه‌کشی توسط برخی دریافت‌کنندگان نهاده‌های ارزان فراهم کرده است، چراکه فروش نهاده‌ها در بازار آزاد عملا سود بیشتری را از نگهداری جوجه‌ها نصیب این افراد کرده است. از سوی دیگر بخش زیادی از نهاده‌ها هم در گمرکات رسوب کرده و در کنار حجم زیادی از کالاهای اساسی در بنادر محبوس شده‌اند.
کمبود روغن: در هفته‌های گذشته کمبود و گرانی روغن به یکی از دغدغه‌های مهم در بازار خوراکی‌ها تبدیل شده بود، کمبودی که البته با برنامه‌های وزارت صمت بعد از مدتی رفع شد. به‌طور کلی میزان نیاز سالانه روغن خوراکی کشور یک میلیون و ۵۰۰ تا یک میلیون و ۶۰۰ هزار تن است. مطابق آمارها در ۷ ماه نخست سال بالغ بر ۹۵۰ هزار تن روغن موردنیاز مصارف خانگی و صنعت تولید و عرضه شده است. سال گذشته ۲ میلیون تن روغن خوراکی توسط کارخانه‌های روغن تولید و به بازار عرضه شد که ۴۰۰ هزار تن بیش از نیاز سالانه مصرف کشور بود. به گفته متولیان عمده نیاز روغن کشور از مسیر واردات تامین می‌شود و ضریب وابستگی به واردات در این کالا نسبت به کالاهای دیگر بیشتر است. بخش قابل‌توجهی از مشکلات مربوط به بازار روغن به واردات مواد اولیه روغن برمی‌گشت که در ماه‌های گذشته با اختلال مواجه شده بود.
گرانی تخم‌مرغ:قیمت تخم‌مرغ در سال 99 افزایش بی‌سابقه‌ای داشت و با افزایش 90 درصدی در مهر ماه امسال به هر شانه 38 هزار تومان رسید که فاصله معناداری با قیمت مصوب دولت دارد. به تازگی اعلام شده است که تولید تخم‌مرغ به علت کمبود نهاده‌های مورد نیاز ۱۵ تا ۲۰ درصد کاهش یافته است. رئیس هیات‌مدیره اتحادیه مرغ تخم‌گذار استان تهران با اعلام این خبر گفته است علت این موضوع کمبود نهاده‌های موردنیاز طیور، کیفیت پایین نهاده‌ها و ضرر مداوم تولیدکنندگان بوده است. براساس مشاهدات میدانی و گزارش‌های رسیده از برخی محله‌های تهران قیمت هرشانه تخم‌مرغ در خرده‌فروشی‌ها به حدود ۳۷ تا ۳۹ هزارتومان رسیده است که البته در برخی مغازه‌ها ارزان‌تر و در برخی نیز تا ۴۰ هزارتومان هم عرضه می‌شود.
پرواز مرغ: اگر قیمت مرغ در آبان ماه امسال را با قیمت مرغ در آبان ماه سال گذشته مقایسه کنیم، می‌بینیم که قیمت این محصول به‌صورت نقطه به نقطه حدود ۱۲۲ درصد افزایش پیدا کرده است. قیمت این محصول به‌طور میانگین در آبان ۹۸ برابر با ۱۲ و هزار ۹۰۰ تومان بوده است و قیمت آن به‌طور میانگین در آبان ماه امسال برابر ۲۸ هزار و ۶۸۳ تومان ثبت شده است؛ یعنی یک جهش بی‌سابقه در قیمت مرغ.
بنابراین نتیجه سرکوب بازار مرغ در سال‌های گذشته از طریق تخصیص ارز رانتی به نهاده‌ها نتیجه‌ای جز آشفتگی امروز بازار نداشته است. ضمن آنکه این سیاست به کمبود جوجه و مرغ و تخم‌مرغ هم انجامید. مشکل در تامین و توزیع نهاده‌های طیور باعث ایجاد یک چرخه معیوب شد که یک طرف آن جوجه‌کُشی بود و طرف دیگر آن کمبود مرغ و پرش بی‌سابقه قیمت آن تا ۳۶ هزار تومان. در شهریور امسال خبری منتشر شد که عده‌ای با دریافت دان و نهاده ارزان، سوله‌هایی را می‌گیرند و بعد از جوجه‌ریزی، جوجه‌ها را معدوم می‌کنند و نهاده‌ها را با اختلاف چهار برابری در بازار آزاد می‌فروشند. در این سریال، جوجه‌ها قربانی سود حداقل ۳۰۰ درصدی حاصل از رانت «۴۲۰۰» می‌شوند. سوءنیت این گروه در راه‌اندازی سالن‌های جوجه‌ریزی یکی از علل اصلی کاهش مرغ و تخم‌مرغ و افزایش قیمت آن در بازار است.
اما پس از وعده مسوولان وزارت جهاد‌کشاورزی و وزارت صمت مبنی بر کاهش قیمت مرغ، درحال‌حاضر قیمت این محصول پروتئینی تا حدودی با کاهش همراه شده است اما عملا شاهد چندنرخی بودن قیمت مرغ در بازار هستیم. فروشندگان مرغ در تهران درباره اینکه چرا برخی خرده‌فروشی‌های سطح شهر مرغ را زیر قیمت مصوب و حتی کمتر از نرخی که دولت دارد در میادین و فروشگاه‌ها عرضه می‌کنند، می‌فروشند، می‌گویند با توجه به نرخ عرضه در میادین و فروشگاه‌ها، برای اینکه مرغ روی دست‌شان نماند ناچارند روی ۱۸ هزارتومان بفروشند. از سوی دیگر ستاد تنظیم بازار چند هفته قبل وعده داده بود با توزیع گسترده مرغ از محل ذخایر دولت، قیمت این ماده پروتئینی طی هفته‌های گذشته کاهش یابد و به سطح قبلی بازگردد اما با وجود این اکنون شاهد چندنرخی بودن مرغ در مراکز عرضه هستیم.
