تولید کارخانه‌ای در مهر رکورد زد

گزارش ماهانه تولید صنعتی پژوهشکده پولی و بانکی نشان می‌دهد در مهر ماه سال‌جاری، همانند شش ماه اخیر روند صعودی رشد شاخص تولید صنعتی شرکت‌های بورسی ادامه پیدا کرد و رشد این شاخص نسبت به مدت مشابه سال گذشته به ۹/ ۶ درصد رسید که در دو سال اخیر بی‌سابقه بوده است. با توجه به اینکه شاخص شرکت‌های بورسی، نیمی از تولید بخش صنعت را در اختیار دارند، می‌توان علامت رونق بورس در فصل پاییز را از روی این آمار شناسایی کرد. بخش قابل‌توجه افزایش نرخ رشد در این ماه را می‌توان به‌خاطر افزایش رشد تولید محصولات شیمیایی دانست که نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۷/ ۷ درصد در مهر ماه رشد کرده است. براساس این گزارش، با توجه به اینکه رشد فروش این صنعت از رشد تولید آن نیز افزایش بیشتری داشته است می‌توان تقویت تقاضا برای این بخش را محرک رشد برشمرد. البته تولید در صنعت خودرو و قطعات نیز مانند ماه‌های گذشته رشد حدود ۲۰ درصدی داشته است که سهم قابل‌توجهی در رشد مثبت ماه‌های اخیر تولید صنعتی داشته است. بررسی سودآوری شرکت‌های بورسی در شش ماهه ۹۹ نیز نشان می‌دهد ۴۱۹ شرکت در مجموع رشد اسمی ۸/ ۶۴ درصدی سود خالص را نسبت به مدت مشابه سال گذشته تجربه کرده‌اند.

رشد بی‌سابقه شاخص تولید در مهرماه

از آنجا که بیش از ۲۴۰ شرکت صنعتی پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار و فرابورس به‌صورت ماهانه گزارش تولید خود را منتشر می‌کنند و همچنین این شرکت‌ها بیش از نیمی از تولید کشور را در اختیار دارند؛ بنابراین با بررسی آمار این شرکت‌ها، می‌توان وضعیت تغییرات تولید صنعت کشور را رصد کرد. بررسی‌های گزارش ماهانه پژوهشکده پولی و بانکی نشان می‌دهد شاخص حاصل شده از داده‌های این شرکت‌ها هم‌راستا با شاخص تولید صنعتی کل کشور است؛ بنابراین این شاخص در زمانی که شاخص‌های رسمی کل کشور با تاخیر منتشر می‌شوند و تواتر فصلی دارند، می‌تواند جایگزین خوبی برای آنها باشد و وضعیت تغییرات ماهانه صنعت را نشان دهد.

بررسی گزارش‌های رسمی نشان می‌دهد رشد تولید صنعتی در طول ماه‌های سال ۹۷ روند کاهشی داشته اما تقریبا در تمام ماه‌های سال ۹۸ به‌جز اسفند رشد تولید صنعتی روند افزایشی داشته است. نکته قابل‌توجه این است که روند افزایشی نرخ رشد در اسفندماه ۹۸ به‌دلیل شیوع ویروس کرونا و به‌دنبال آن تعطیلی واحدهای صنعتی متوقف و این امر باعث شد تولید شرکت‌های صنعتی در فروردین ماه ۹۹ نسبت به مدت مشابه سال گذشته، حدود ۹/ ۱۱ درصد کاهش داشته باشد. البته روند بهبود رشد تولید شرکت‌های بورسی از اردیبهشت ۹۹ آغاز شد و در خرداد رشد به محدوده صفر درصد رسید. این فرآیند بهبود رشد در ماه‌های تابستان نیز ادامه پیدا کرد و رشد تولید در شهریورماه نسبت به مدت مشابه سال گذشته به ۵/ ۴ درصد رسید. در مهرماه نیز در ادامه روند صعودی نرخ رشد، رشد شاخص تولید صنعتی شرکت‌های بورسی نسبت به مدت مشابه سال قبل به ۹/ ۶ درصد رسید. این افزایش در نرخ رشد از ابتدای سال ۹۷ بی‌سابقه بوده است. این رشد مثبت در چند ماه اخیر بعد از کاهش قابل‌توجه تولید صنعتی در ماه‌های ۹۷ و ۹۸، تنها کاهش تولید اتفاق افتاده را جبران می‌کند. بر این اساس شاخص تولید صنعتی شرکت‌های بورسی براساس سال پایه ۹۵ که در انتهای سال ۹۶ به رقم ۱۱۰ واحد رسیده بود، در مهرماه ۹۹ به رقم ۲/ ۱۰۶ واحد رسیده است که اندکی کمتر از انتهای سال ۹۶ است. همچنین گزارش‌های پژوهشکده پولی و بانکی در قسمت نرخ رشد تولید صنایع منتخب نشان می‌دهد رشد تولید تمامی صنایع به جز صنعت منسوجات در مهرماه نسبت به مدت مشابه سال گذشته، بهتر از رشد آنها در شهریور ماه بوده است. روند افزایشی رشد صنعت پتروشیمی نیز در ماه‌های اخیر قابل‌توجه بوده و از رقم منفی ۵/ ۵ درصد در تیرماه به محدوده صفر درصد در مردادماه و نیز ۹/ ۲ درصد در شهریور ماه رسیده است. رشد این صنعت در مهر ماه به عدد ۷/ ۷ درصد رسیده است که رقم قابل‌توجهی محسوب می‌شود. بیشترین رشد تولید مانند ماه‌های اخیر مرتبط با صنعت لاستیک و پلاستیک با رقم ۲۵ درصد و بعد از آن صنعت خودرو با رقم ۲/ ۲۰ درصد بوده است. همچنین کمترین رشد به صنعت منسوجات و محصولات کاغذی تعلق دارد. شاخص تولید در صنایع دستگاه‌های برقی و ماشین‌‌آلات و تجهیزات در مهرماه نسبت به مدت مشابه سال قبل رشد منفی را نشان می‌دهد که البته این رشد منفی در این صنایع در ماه‌های اخیر نیز تکرار شده است. با توجه به اینکه این صنایع، تولیدکننده کالاهای سرمایه‌ای هستند، کاهش متوالی تولید این صنایع را می‌توان نشانه تضعیف سرمایه‌گذاری در اقتصاد کشور دانست.

رصد تغییرات موجودی انبار

این گزارش در بخش دوم، به بررسی روند تغییرات در موجودی انبار صنایع پرداخته و توضیح می‌دهد که برای اینکه تحلیل جامعی از چرایی تغییرات در تولید داشته باشیم، بررسی آمار تولید به تنهایی اکتفا نمی‌کند. بررسی تغییرات در موجودی انبار محصولات یا مواد اولیه، علاوه بر اینکه تحلیل بهتری از علت تغییرات ارائه می‌دهد، چون شاهدی از وضعیت بازار و تقاضا ارائه می‌کند، می‌تواند در پیش‌بینی روند آتی تولید نیز کمک کند. گزارش‌های رسمی از روند تغییرات موجودی انبار نشان می‌دهد نخست، تغییرات در موجودی انبار در مجموع صنایع در سال‌های اخیر به جز ماه فروردین و اردیبهشت ۹۹ که به‌خاطر شوک کرونا کاهش شدید عرضه وجود داشت، ۳ درصد پایین‌تر از تولید است. مورد بعدی اینکه با توجه به تحریم‌های بین‌المللی و اینکه بسیاری از صنایع زیر ظرفیت اسمی خود تولید می‌کنند، می‌توان گفت مهم‌ترین بازدارنده رشد تولید در بین صنایع، محدودیت در تقاضای داخلی و خارجی است. از این‌رو بهبود در تقاضا می‌تواند محرک رشد تولید به حساب بیاید. در برهه‌های زمانی که محدودیت تقاضا وجود دارد و ظرفیت مازاد تولید در بخش عرضه وجود دارد روند رشد تولید و تغییرات موجودی انبار مخالف جهت هم خواهد بود. به این معنی که چون تغییرات رشد تولید ریشه در افزایش تقاضا دارد و افزایش تقاضا از طریق کاهش موجودی انبار نیز خود را نشان می‌دهد؛ از این‌رو کاهش و افزایش نمودار رشد تولید صنعتی و تغییرات موجودی انبار در دوره‌های اخیر در خلاف جهت همدیگر بوده است.

این مورد دوباره در ماه‌های اخیر بعد از شوک شیوع پاندمی کرونا اتفاق افتاد و رشد مثبت همزمان با کاهش موجودی انبار شد. این موضوع نشان می‌دهد که تقاضای محصولات صنعتی بهبود پیدا کرده و رشد فروش از رشد تولید سبقت گرفته است. البته در تمام این دوران شوک شیوع کرونا را از این تحلیل می‌توان مستثنی کرد چون کاهش تولید در اوایل سال ۹۹ ریشه در تعطیلی واحدهای صنعتی و بخش عرضه داشت و در آن کاهش رشد تغییرات عرضه تعیین‌کننده بوده است، از این‌رو روند این دو متغیر تقریبا هم جهت بوده است. براساس آمارهای این گزارش در بین صنایع مختلف، صنعت محصولات شیمیایی که رشد تولید قابل‌توجهی را در مهرماه رقم زده است، تغییر در موجودی انبار آن نیز بیش از ۱۰ درصد منفی بوده است. این به‌آن معنی است که رشد فروش در این صنعت به‌طور قابل ملاحظه‌ای بالاتر از رشد تولید بوده است. از این رو تقویت در سمت تقاضای محصولات این صنعت را می‌توان مهم‌ترین محرک رشد تولید در این صنعت دانست. با توجه به اینکه بخش قابل‌توجهی از محصولات این صنعت صادراتی هستند، در صنایع فلزات اساسی، قطعات خودرو و صنایع غذایی برخلاف محصولات شیمیایی رشد تولید بیشتر از رشد فروش بوده است. البته این اختلاف رشد، در صنعت خودرو و ساخت قطعات به بیش از ۱۴ درصد رسیده است. با توجه به نوسانات بازار خودرو در کشور و اختلاف قیمت کارخانه و قیمت بازار، رشد کمتر فروش نسبت به تولید در این صنعت به معنی مدیریت فروش توسط شرکت‌ها است تا در شرایط مطلوب‌تری، فروش را افزایش دهند.

اثر محدودیت مالی بر رشد صنایع

یکی دیگر از بخش‌های مهمی که در این گزارش اشاره شده، بحث محدودیت‌های مالی است. براساس تحلیل‌های این گزارش در اقتصاد ایران محدودیت نقدینگی در صنایع همواره از اصلی‌ترین مشکلات تولید است. البته محدودیت مالی برای همه شرکت‌ها به یک اندازه نیست و در برخی شرکت‌ها شدیدتر و در برخی شرکت‌ها این محدودیت، کمرنگ‌تر است. در بازه‌هایی که رشد شرکت‌های با محدودیت مالی بیشتر، پایین‌تر است می‌توان گفت که فشار محدودیت مالی بر رشد تولید بیشتر از سایر دوره‌ها است. براساس آمارهای این پژوهشکده از آذر ماه ۹۷ تا اسفند ۹۸ رشد تولید در شرکت‌هایی که محدودیت مالی شدیدتری داشته‌اند، کمتر از رشد تولید شرکت‌های با محدودیت‌های مالی کمتر است. این موضوع نشان‌دهنده اثرگذاری متغیر محدودیت مالی در نوسانات تولید در این شرکت‌ها در بازه زمانی اشاره شده است. البته از دی‌ماه ۹۸ به بعد شکاف رشد تولید بین دو گروه دارای محدودیت مالی کمتر و با محدودیت مالی بیشتر، کمتر شده و نشان می‌دهد که از اواخر سال ۹۸ نقش این متغیر در توضیح تفاوت در رشد تولیدات شرکت‌های صنعتی کمرنگ‌تر شده و مانع کوچک‌‌تری برای رشد تولید به‌حساب می‌آید. همچنین در فروردین ماه ۹۹ کاهش تولید قابل‌توجه همه‌گیری اتفاق افتاده که به سبب شیوع کرونا بوده و بنابراین محدودیت مالی نمی‌تواند توضیح‌دهنده این تغییر رشد باشد؛ بنابراین در این ماه تفاوتی بین دو گروه دیده نمی‌شود. ولی دوباره از اردیبهشت ۹۹ به بعد رشد تولید گروه با محدودیت مالی شدید کمتر از گروه با محدودیت مالی کم است و این اختلاف تا مهر ۹۹ نیز ادامه دارد.

اثر صادرات بر رشد تولید صنعت

این گزارش در بخش دیگری، درباره اثر صادرات بر تولید توضیحاتی را ارائه کرده است. رشد تولید در برخی صنایع به شدت به بازار صادراتی وابسته است. از این رو تغییرات فرآیندها و رویه‌های صادراتی و گسترده یا محدود شدن بازار صادراتی یکی از عواملی است که بخشی از تغییرات در تولید را توضیح می‌دهد. با توجه به اینکه در ماه‌های ابتدایی سال ۹۸ رشد تولید در شرکت‌های صادرات‌محور، بیشتر از شرکت‌های کمتر صادرات محور بوده است؛ می‌توان گفت که محدودیت‌های صادراتی نه‌تنها مانعی جدی برای رشد منفی صنعت نبوده بلکه باعث بهبود وضعیت کلی صنعت نیز شده است. در شهریورماه ۹۸ به‌طور متوسط رشد تولید گروه شرکت‌های صادرات‌محور بیش از ۱۲ درصد بیشتر از رشد تولید گروه شرکت‌های کمتر صادرات‌محور بوده است. در طول سال ۹۸ با وجود اینکه رشد تولید شرکت‌های صادراتی در محدوده مثبت و نزدیک صفر در نوسان بود اما با نزدیک شدن به پایان سال نرخ رشد شرکت‌های غیرصادراتی از منفی ۱۷ درصد در ابتدای سال به نزدیک صفر درصد در ماه‌های آخر سال رسید. از این رو می‌توان گفت که صادرات محوری در نیمه دوم سال ۹۸ را نمی‌توان محرک قوی برای رشد تولید تلقی کرد چون تفاوت رشد این دو گروه ناچیز بوده است. البته اینکه نرخ رشد گروه صادراتی در نیمه اول سال ۹۹ همواره بیشتر از گروه شرکت‌های غیرصادراتی بوده است امری خدشه‌ناپذیر بوده است. اما اینکه این تفاوت در نرخ رشد در ماه‌های اخیر تقریبا ثابت بوده و حتی کاهش نیز داشته است نشان‌دهنده این است که محرک تغییرات در بخش صادراتی نمی‌تواند محرک اصلی رشد تولید باشد.

اثر واردات بر رشد صنعت

به‌دلیل اینکه درجه وابستگی به واردات در بین صنایع و حتی شرکت‌های مختلف، متفاوت است، بدیهی است که مشکلی مانند تحریم که واردات را مختل می‌کند روی صنایع وابسته‌تر اثر بیشتری دارد. براساس آمارهای این گزارش در ماه‌های گذشته تفاوت رشد شرکت‌های واردات محور با سایر شرکت‌ها قابل ملاحظه بوده و کاهش رشد تولید صنعتی در ماه‌های قبل عمدتا ناشی از کاهش رشد تولید شرکت‌های واردات‌محور بوده است.  به‌طوری‌که که در شهریورماه ۹۹ شرکت‌های واردات‌محور رشد منفی ۴/ ۱۲ درصدی داشته و رشد شرکت‌های غیرواردات‌محور تنها منفی ۵/ ۱ درصد بوده است. اما در مهرماه سال‌جاری، این شکاف رشد کاهش یافته و رشد شرکت‌های واردات محور در این ماه به‌طور متوسط تنها ۵/ ۵ درصد کمتر از سایر شرکت‌ها بوده است و این اختلاف در دی‌ماه به ۵/ ۱ درصد رسیده است و در بهمن ماه بعد از بیش از یک‌سال و نیم رشد تولید شرکت‌های واردات‌محور از رشد تولید شرکت‌های دیگر بیشتر شده است.

 از این ‌رو می‌توان گفت که شرکت‌ها توانسته‌اند خود را با محدودیت‌های ناشی از تحریم‌ها وفق دهند و تولیدات بر پایه واردات روند مثبتی داشته باشد. همچنین می‌توان گفت که در ماه‌های اخیر محدودیت‌های وارداتی مانع اصلی برای رشد تولید صنعتی نبوده است و متوسط رشد دو گروه شرکت با وابستگی شدید به واردات و سایر شرکت‌ها در زمستان ۹۸ کمتر از ۲ درصد بوده است. شوک به تولید ناشی از شیوع کرونا در شرکت‌های واردات‌محور اثر کمتری نسبت به سایر شرکت‌ها داشته است. به‌گو‌نه‌ای که در فروردین ۹۹ تولید در شرکت‌هایی که واردات محورتر بوده‌اند کمتر کاهش داشته است. در ماه‌های اخیر رشد تولید این دو گروه به هم نزدیک شده است و در مهر ماه اختلاف رشد این دو گروه به زیر یک درصد رسیده است.

سود و زیان صنایع

براساس گزارش پژوهشکده پولی و بانکی، اگرچه سودآوری در شرکت‌ها و صنایع مساله مالی به حساب می‌آید ولی باید به این نکته توجه کرد که برای تداوم تولید و پایداری رشد در صنایع داشتن حاشیه سود مطمئن از الزامات به‌شمار می‌آید. براساس این گزارش، از میان ۴۳۹ شرکت که اطلاعات آنها در دسترس بوده در سال ۹۸ معادل ۵۱ شرکت زیان‌ده وجود داشته که این تعداد نسبت به سال ۹۷ (در بین همین شرکت‌ها)، ۱۲ واحد کاهش داشته است. البته در سه ماه ۹۹ از ۴۲۶ شرکت ۷۷ شرکت زیان‌ده وجود داشته که نسبت به مدت مشابه سال قبل، ۱۹ شرکت از تعداد شرکت‌های زیان‌ده کم شده است. همچنین در شش ماهه ۹۹، از ۴۱۹ شرکت که صورت‌های مالی مربوطه را منتشر کردند ۵۱ شرکت زیان‌ده وجود داشته است که نشان می‌دهد تعداد شرکت‌های زیان‌ده نسبت به مدت مشابه سال قبل ۲۰ شرکت کاهش پیدا کرده است. آمار دیگری که در این گزارش ارائه شده رشد سود خالص اسمی است. اگرچه رشد سود اسمی عمدتا ناشی از رشد قیمت‌ها است، اما مقایسه آن با رشد قیمت‌ها می‌تواند وضعیت سودآوری صنایع را مشخص کند. براساس آمار مجموع سود ۴۳۹ شرکت بورسی در سال ۹۸ نسبت به سال قبل ۸/ ۵۶ درصد رشد داشته است. سود اسمی شرکت‌ها در سه ماه ابتدایی سال ۹۹ نسبت به مدت مشابه سال قبل ۵۷/ ۲۰ درصد افزایش داشته است. این نرخ رشد سود اسمی در مقایسه با نرخ رشدی که در سال ۹۸ به‌دست آمده است کاهش در نرخ رشد سود اسمی را نشان می‌دهد.

این کاهش نرخ رشد را می‌توان به شیوع کرونا و تعطیلی برخی واحدها نسبت داد چراکه این کاهش نرخ رشد در شش ماهه جبران می‌شود و مجموع سود اسمی ۴۱۹ شرکت در شش ماهه ۹۹ حدود ۸/ ۶۴ درصد رشد می‌کند. در بین صنایع مهم، شرکت‌های خودروسازی و ساخت قطعات بدترین وضعیت را از نظر سودآوری دارد؛ به‌گونه‌ای که از مجموع ۳۶ شرکت ۱۰ شرکت در سال ۹۸، ۱۵ شرکت در سه ماهه۹۹ و ۱۰ شرکت در شش ماهه ۹۹ زیان‌ده بوده‌اند و در مجموع سود خالص کل شرکت‌های این صنعت در دوره‌های اخیر، منفی بوده است. اگرچه زیان شرکت‌های این صنعت در سال ۹۸ نسبت به سال ۹۷ کاهش ۵۴ درصدی داشته ولی به رشد مثبت نرسیده است و به علاوه زیان این شرکت‌ها در سه ماه و شش ماهه ۹۹ نسبت به مدت مشابه سال قبل بیشتر شده است. در بین صنایع رشد سود اسمی صنایع دارویی و محصولات غذایی به‌طور قابل ملاحظه‌ای بیشتر از صنایع دیگر بوده است به‌گونه‌ای‌که در شش ماهه ۹۹ رشد سود خالص اسمی صنایع دارویی و محصولات غذایی نسبت به مدت مشابه به ترتیب ۵/ ۸۳ و ۱۹۵ درصد بوده است. صنایع محصولات شیمیایی و فلزات اساسی که عمدتا صادراتی هستند نیز در شش ماهه ۹۹ رشد سود خالص اسمی به ترتیب ۳/ ۴۸ و ۷/ ۶۴ درصدی داشته‌اند. این نرخ‌های رشد نسبت به نرخ‌های رشد سود این صنایع در سال ۹۸ افزایش داشته است.