نگاه مثبت صنعتگران به آینده

از میان شاخص‌های متنوع و گوناگون اقتصادی که توسط کشورها و سازمان‌های بین‌المللی انتشار می‌یابند، شاخص PMI که در فارسی به اختصار شامخ نام‌گذاری شده است، یکی از مهم‌ترین شاخص‌های اقتصادی است که مورد پذیرش اکثر کشورهای توسعه‌یافته قرار دارد. در حال حاضر شاخص شامخ برای حدود ۲۹۰۰ بنگاه بخش خصوصی در بیش از ۴۰ کشور دنیا محاسبه و منتشر می‌شود. این شاخص که براساس پایش پرسش‌نامه‌ای به دست می‌آید، بینش آنی و تصویر سریعی از شرایط اقتصاد کلان به‌ویژه وضعیت رونق و رکود در بخش‌های صنعت و خدمات ارائه می‌دهد.

در طرح شامخ از پاسخ‌دهندگان خواسته می‌شود به ۱۲ پرسش مطرح شده در قالب سه معیار وضعیت نسبت به ماه پیش (بهتر شده، بدتر شده یا تغییری نکرده است)، پاسخ دهند. در صورت انتخاب گزینه بیشتر از ماه قبل: عدد یک، گزینه بدون تغییر: عدد ۵/ ۰ و گزینه کمتر از ماه قبل: عدد صفر برای آن پرسش ثبت می‌شود. مجموع حاصل ضرب درصد پاسخگویان به هر یک از گزینه‌ها در عدد همان گزینه، مبین عدد شامخ در آن پرسش است. در نهایت معیار سنجش این شاخص عددی بین صفر تا ۱۰۰ است. عدد صفر و ۱۰۰ به ترتیب به معنای آن است که ۱۰۰ درصد پاسخگویان گزینه «بدتر شده است» و «بهتر شده است» را انتخاب کرده‌اند، عدد ۵۰ نشان‌دهنده عدم تغییر وضعیت نسبت به ماه قبل، بالای ۵۰ نشانه بهبود وضعیت نسبت به ماه قبل است. بر این اساس چنانچه عدد محاسبه شده زیر ۵۰ باشد، اما از عدد محاسبه شده ماه قبل بیشتر باشد، نشان می‌دهد که سرعت بدتر شدن وضعیت، کاهش یافته است. در مقابل چنانچه عدد محاسبه شده بالای ۵۰ باشد اما از عدد ماه قبل کمتر باشد، نشان می‌دهد که سرعت بهبود وضعیت در مقایسه با ماه قبل، کاهش یافته است.

حالا مرکز پژوهش‌های اقتصادی اتاق سیزدهمین دوره شامخ کل اقتصاد و صنعت را برای مهر ۱۳۹۹ منتشر کرده که در ادامه این گزارش به جزئیات آن پرداخته شده است.

شاخص مدیران خرید کل اقتصاد

براساس آخرین نظرسنجی‌های گزارش از اقتصاد کل جهان در ماه سپتامبر، قوی‌ترین رشد اقتصادی که همراه با تقاضای روزافزون باعث بازگشت رشد اشتغال در سطح جهانی شده است. با این حال سرعت کلی رشد تولید کاهش یافته است. گزارش JPMorgan از PMI برای اولین بار در پنج ماه گذشته کاهش یافت و از ۴/ ۵۲ در آگوست به ۱/ ۵۲ کاهش یافته است. در حالی که نگرانی در مورد افزایش موج‌های بعدی کووید-۱۹، انتظارات تجاری درمورد چشم‌انداز برای دومین ماه کاهش یافته است.

بر اساس گزارش ماه اکتبر موسسه IHS از نتایج PMI بخش صنعت در منطقه یورو، افزایش در رشد صنایع در ماه اکتبر ادامه دارد و شاخص برای این ماه ۸/ ۵۴ به دست آمده است که نسبت به ماه قبل (۷/ ۵۳) افزایش داشته است. آلمان بهترین عملکرد را در بین کشورهای منطقه و افزایش در تولید و سفارش‌های جدید داشته است. اتریش نیز بیشترین مقدار شاخص را طی دو سال اخیر و ایتالیا طی ۳۱ ماه گذشته تجربه کرده‌اند. بیشترین رشد در سرمایه‌گذاری در کالاها دیده شده است این در حالی است که بهبود در رشد در دو سال اخیر بیشترین مقدار را داشته است.

طبق نظرسنجی انجام شده از بنگاه‌های اقتصادی کشور، شاخص مدیران خرید برای کل اقتصاد ایران در مهرماه ۴۷/ ۴۴ به دست آمده است که نسبت به شهریورماه (۸۶/ ۴۶) اندکی کاهش داشته است. بنگاه‌های اقتصادی شرکت‌کننده در طرح شامخ مهرماه در مجموع وضعیت همه زیرشاخص‌ها را بدتر از ماه قبل ارزیابی کرده‌اند. نتایج نشان می‌دهد که بخش زیادی از این کاهش ناشی از رکود بالایی است که بهش خدمات و کشاورزی در مهرماه داشته‌اند.

شاخص میزان فعالیت‌های کسب‌وکار (۵۱/ ۴۳) نسبت به شهریورماه (۹۳/ ۴۸) با نرخ کاهش بیشتری روبه‌رو بوده است و به‌دلیل افزایش شیوع کرونا، مجددا در فعالیت‌های بخش خدمات و کشاورزی در مهرماه روند کاهشی با نرخ بالایی اتفاق افتاده است. شاخص قیمت خرید مواد اولیه یا لوازم خریداری شده (۱۷/ ۹۳) در مهرماه نسبت به ماه قبل افزایش یافته به‌طوری که بیشترین مقدار خود را طی ۱۳ماهه گذشته از ابتدای شروع طرح تاکنون داشته است. افزایش پیوسته قیمت خرید مواد اولیه افزایش در شاخص قیمت محصولات تولید شده یا خدمات ارائه شده (۳۱/ ۷۷) را در مهرماه در پی داشته است. شاخص قیمت مصرف‌کننده در مهرماه نسبت به شهریورماه نیز ۷ درصد افزایش داشته است و نرخ تورم ۲/ ۲۷ درصدی در مهرماه نیز موید این افزایش قیمت است.

شاخص میزان استخدام و به‌کارگیری نیروی انسانی (۵۱/ ۴۴) نسبت به ماه قبل (۴۶/ ۴۸) نرخ کاهش بیشتری را داشته است که این کاهش بیشتر به‌دلیل کاهش استخدام در بخش خدمات و کشاورزی بوده است. شاخص میزان فروش کالاها یا خدمات (۸۵/ ۴۱) همچنان نسبت به ماه قبل کاهشی است و نسبت به شهریورماه (۸۵/ ۴۴) نرخ کاهش بیشتری داشته است و این به‌دلیل افزایش قیمت‌ها و کاهش سفارش‌ها به‌خصوص در بخش خدمات و کشاورزی است.

شاخص مدیران خرید در بخش صنعت

براساس داده‌های به دست آمده از بنگاه‌های بخش صنعت، شاخص مدیران خرید صنعت در مهرماه، ۲۲/ ۵۲ است و نرخ افزایش در تولید نسبت به شهریور (۵۳/ ۵۴) اندکی کاهش داشته است. به غیر از کاهش شدید موجودی مواد اولیه خریداری شده سایر زیرشاخص‌های اصلی تعیین‌کننده شاخص کل، وضعیت را بهتر از ماه قبل نشان می‌دهند. شاخص موجودی مواد اولیه خریداری شده (۴۶/ ۳۷) همچنان روند کاهشی دارد به‌طوری که طی ۶ ماه گذشته به کمترین مقدار خود رسیده است. قیمت مواد اولیه خریداری شده (۸۲/ ۹۴) نسبت به شهریورماه (۰۸/ ۹۳) باز هم افزایش داشته است و طی ۲۵ ماه گذشته از شروع طرح بیشترین مقدار خود رسیده است و به تبع آن قیمت فروش محصولات تولید شده (۸۱/ ۷۴) در مهرماه نسبت به شهریور افزایش داشته است. کمبود مواد اولیه از یکسو و نوسانات شدید قیمتی از سوی دیگر باعث شده تا تولیدکنندگان همچنان مواد اولیه مورد نیاز را در قیمت‌های بسیار بالا و حتی با کیفیت‌های پایین تامین کنند.

موجودی محصول نهایی در انبار (۲۰/ ۴۵) نسبت به ماه قبل (۱۳/ ۴۹) کاهش داشته است. کمبود نقدینگی و کمبود مواد اولیه باعث شده تا تولیدکنندگان متناسب با میزان سفارش‌های مشتریان تولید کنند و از یکسو با توجه به قیمت بالای مواد اولیه و کمبود آن و ازسوی دیگر به‌منظور تامین سرمایه در گردش، موجودی انبار را کاهش دهند. شاخص کل شامخ در بخش صنعت برای صنایع فرآورده‌های نفت و گاز (۹/ ۴۰)، صنایع کانی غیرفلزی (۵/ ۴۷) کمترین مقدار و نسبت به ماه قبل و صنایع فلزی (۱/ ۵۹)، سایر صنایع (۹/ ۵۸) وضعیت بهتری نسبت به دیگر صنایع این بخش داشته‌اند. همچنین انتظارات تولید در ماه آینده برای صنایع وسایل نقلیه و قطعات وابسته (۴/ ۷۲) (به‌دلیل رونق خودروسازی‌ها) نشان‌دهنده خوشبینی و در صنایع پوشاک و چرم (۷/ ۴۱) (به‌دلیل کمبود شدید و گرانی مواد اولیه) نشان‌دهنده بدبینی بنگاه‌های اقتصادی این بخش‌ها به ماه آینده است.

برخی مشکلات اصلی در مهر ماه

نبود نقدینگی برای خرید مواد اولیه، قوانین مخل تولید، کمبود سرمایه در گردش و افزایش قیمت ارز مهم‌ترین مشکلات صنایع فلزی در مهرماه بوده است. همچنین قوانین مخل صادرات درخصوص بازگشت ارز به قیمت نیمایی باعث شده تا صادرات برای بسیاری از تولیدکنندگان منطقی نباشد.

وجود فساد، ایجاد موانع در کسب‌و‌کار به جای تسهیل کارها توسط وزارت صمت و بورس کالا، باعث رانت و رفتارهای مافیایی در تخصیص مواد اولیه مورد نیاز به تولیدکنندگان شده است (صنایع ماشین‌سازی).

افزایش قیمت و کمبود نهاده‌های دامی و همچنین تعیین قیمت فروش محصولات دامی تولید شده به قیمت مصوب که بسیار پایین‌تر از قیمت تمام شده است، باعث شده تا فروش نهاده‌ها در بازار به صرفه‌تر از تولید محصولات دامی برای تولیدکنندگان باشد (کشاورزی، شکار و جنگلداری و ماهیگیری).

همچنان سوء‌مدیریت و نداشتن ضابطه توسط بورس و پتروشیمی وجود دارد، تولیدکننده‌ها در تامین مواد اولیه خود در گریدهای مورد نیاز از طریق بورس و پتروشیمی‌ها به شدت مشکل دارند؛ چراکه پتروشیمی گریدهای مناسب را فقط به چند تولیدکننده خاص عرضه می‌کند و حاضر به عرضه به سایرین نیستند در نتیجه به علت تقاضای بالا، قیمت‌ها هم در بورس کالا افزایش زیادی داشته است (صنایع نساجی).

افزایش شدید قیمت مواد اولیه تقاضای مشتریان و سفارش‌های جدید را کاهش داده است (صنایع لاستیک و پلاستیک).

کمبود شدید قطعات و ماشین‌آلات موردنیاز برای انجام فعالیت و نوسانات شدید قیمتی (استخراج معدن).

گرانی قیمت پاکت و افزایش سایر هزینه‌ها، باعث افزایش قیمت محصولات و کاهش تقاضای مشتریان شده است (کانی غیرفلزی).