رودررویی سهام و صنایع با موج دوم کرونا
موج دوم شیوع ویروس کرونا بر فضای پیش روی اقتصاد کشور در حالی سایه انداخته است که گزارش‌های کارشناسی از موج قبلی نشان می‌دهد هنوز رنگ سرخ زیان‌های موج قبلی در صورت‌های مالی صنایع پاک نشده و همچنان با چالش‌های آن دست به گریبان هستند.
صنایع زیان‌دیده
داده‌های مرکز آمار نشان می‌دهد که فعالیت بخش تولید پوشاک که در بهار و تابستان سال ۱۳۹۸ مثبت شده و به ترتیب رشدهای ۹/ ۱ و ۷/ ۵ درصدی را تجربه کرده بودند، در فصل زمستان به منفی ۴/ ۱۲ درصد رسید. همین‌طور در صنعت چاپ و نشر هم شاهد کاهش تولید منفی ۷/ ۸ درصدی در فصل زمستان بودیم.
بخش ساختمان هم که در حساب‌های تولید ناخالص داخلی شامل احداث ساختمان‌های مسکونی، صنعتی، آموزشی، بهداشتی، ورزشی، تجاری و ساختمان‌های زیربنایی از قبیل سد، تونل، پـل، جـاده، راه‌آهـن، فرودگاه، مترو و... می‌شود، در فصل زمستان عملکرد ضعیفی در مقایسه با فصول دیگر سـال ۱۳۹۸ داشـته و کـاهش ۶/ ۲ درصـدی را ثبت کرده است. گزارش مرکز آمار تاکید کرده است که احتمالا شیوع ویروس کووید-۱۹ نقش موثری در کاهش فعالیت‌های ساختمانی و کـاهش ارزش افـزوده ایـن بخش در فصل زمستان داشته است.
بخش حمل و نقل، انبارداری و ارتباطات نیز در سال ۱۳۹۸ رشد مثبت ۹/ ۰ درصـدی داشـته اسـت. ایـن بخش در سال ۱۳۹۷، ۲درصد و در فصول بهار، تابستان و پاییز به ترتیب رشد مثبت ۲، ۱/ ۰ و ۲/ ۳ درصدی داشته اسـت، امـا در فصل زمستان ۷/ ۱درصد نسبت به فصل مشابه سال قبل کاهش داشته به‌‌طوری‌که تمامی فعالیت‌ها به جـز فعالیـت پسـت و مخـابرات دارای رشد منفی بوده است. در توضیح این رشد منفی در زمستان هم به شیوع ویروس کووید-۱۹ اشاره شده است
صنایع ساخت مبلمان و ساخت رادیو و تلویزیون هم از دیگر گروه‌های صنعتی هستند که در این فصل با کاهش تولید روبه‌رو شدند.
رصد میزان مصرف انرژی به‌عنوان یکی از منابع اصلی تولیدی می‌تواند میزان فعالیت‌های صنعتی را در فصل زمستان نشان دهد. ارزش افزوده فعالیت توزیع گاز طبیعی در سال ۱۳۹۸ و فصل زمستان به ترتیب به میزان ۷/ ۰ درصد افزایش و ۸/ ۱۳ درصـد کـاهش یافته است. گفته می‌شود کاهش ارزش افزوده این رشته فعالیت در فصل زمستان به کـاهش صـادرات میعانـات گـازی و همچنین کاهش ۱۰ درصدی مصارف داخلی گاز طبیعی در این فصل بازمی‌گردد.
بن‌بست حمایت دولتی
برخی کارشناسان بیماری‌های واگیردار معتقدند که سرعت رو به گسترش ویروس، ایران را در معرض موج جدیدی قرار خواهد داد. در مورد این مساله که در موج دوم شدت و گسترش بیماری بیشتر یا کمتر باشد، دیدگاه‌های مختلفی وجود دارد، اما موضوعی که بیش از اینها برای اقتصاد و تولید اهمیت دارد، تداوم فرسایش‌گر بیماری است، روندی که در درجه اول موجب ته کشیدن آن بخش از ذخایری می‌شود که زنجیره آن با شیوع بیماری گسسته شده بود. مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی درباره تاثیر بیماری کرونا بر سه بخش صنعت، معدن و پتروشیمی اشاره کرده که شیوع کرونا حوزه‌ای مانند خودروسازی را که قطعات پیشرفته آن عمدتا از چین وارد می‌شود، ممکن است به خصوص در ماه‌های ابتدای سال ۱۳۹۹ با چالش عمده مواجه کند. این گزارش معتقد است در صورتی که روند تامین قطعات و مواد اولیه از چین تسهیل نشود، این احتمال وجود دارد که شرکت‌های خودروساز مجبور شوند بار دیگر تولید خودروی ناقص را در دستور کار قرار دهند.
این گزارش یکی از بیشترین نقاط آسیب‌پذیری واحدهای تولیدی صنعتی در اثر شیوع ویروس کرونا را به بخش «دیون عقب‌افتاده واحدهای تولیدی (بانکی، بیمه تامین اجتماعی و مالیاتی)» مرتبط دانسته است، مساله‌ای که تداومش امکان بحرانی شدن وضعیت تولید را افزایش می‌دهد، به‌طور نمونه دیون عقب‌افتاده در صورت عدم همکاری بخش مالی، تولید را با چالش اعسار و نقدینگی مواجه می‌کند و در صورت همکاری هم با توجه به وضعیت ترازنامه بانک‌ها و همچنین نیاز بیشتر دولت به درآمدهای مالیاتی، بحران را به بخش‌های دیگری که به نظر می‌رسد در کوتاه‌مدت کمتر در مقابل عوارض اقتصادی بیماری قرار دارند، سوق خواهد داد.
بابک بهادری یکی از نویسنده‌های این گزارش مرکز پژوهش‌ها گفت: حمایت‌هایی را که در کشورهای مختلف در آن ماه انجام شده بود بررسی کردیم و به این نتیجه رسیدیم که عمده کارهایی که در این کشورها انجام شده است مرتبط با معافیت‌ها و تسهیلات و بیمه بیکاری بوده است، اما تفاوت کشور ما در این است که با کمبود منابع مواجه هستیم. وی افزود: هنوز به راهکار جدیدی درباره موج دوم نرسیده‌ایم، اما امکاناتی مانند خرید تضمینی وجود دارد که آن هم البته با بن‌بست محدودیت منابع دولت روبه‌رو است.
مسدودشدن مرزها
اما بخش معدن و صنایع معدنی که ۲۰ درصد از صادرات غیرنفتی ایران را به خود اختصاص می‌دهد و یک‌سوم آن از راه زمینی صادر می‌شود، در موج اول به شدت با مشکل مواجه شد. بیشتر این محصولات طبق گزارش مرکز پژوهش‌ها شامل سنگ آهن، «انواع محصولات زنجیره سیمان»، «کاشی و سرامیک» و «سنگ‌های ساختمانی و تزئینی» می‌شود که در آن زمان صادراتشان را به برخی کشورها مانند ترکیه، عراق و پاکستان به دلیل شرایط سختگیرانه به‌طور کامل یا محدود مسدود کردند. به نظر می‌رسد در صورت ایجاد موج دوم هم اگر راهکار فنی و دیپلماتیکی برای آن اندیشیده نشود، این اتفاق تکرار شود، اتفاقی که ممکن است مشتریان این کشورها را به سمت جایگزین کردن رقبا بکشاند.
محمدرضا حریری، عضو اتاق بازرگانی ایران گفت: آینده وضعیت اقتصاد کشور در ارتباط با این بیماری کاملا غیرقابل پیش‌بینی است و بستگی به توانایی سازگاری ما با آن دارد. اما آنچه که مشخص است، کاهش شدید مصرف در دنیا است، موضوعی که می‌تواند بر کشورهایی که عمده صادرات آنها متکی بر مواد معدنی و انرژی است، تاثیر بگذارد.
او گفت: از آنجا که بیشتر درآمدهای ارزی کشور به صادرات همین منابع مرتبط است، وقتی در دنیا مصرف و تولید کالایی کاهش یابد، به‌طور مستقیم روی فروش و درآمدهای ارزی کشور تاثیر خواهد گذاشت. باید در نظر داشته باشیم که درآمدهای ارزی از محل نفت، پتروشیمی و مواد معدنی بزرگ‌ترین شرکت‌های بورسی ما را تشکیل می‌دهند. حریری افزود: تنها در یک نمونه در خصوص بازار عراق که حدود ۱۰ میلیارد دلار از کل ۴۶ میلیارد دلار( با سهم ۲۲ تا ۲۳ درصدی) از کل صادرات غیرنفتی کشور را به خود اختصاص می‌دهد، با دو مساله روبه‌رو هستیم؛ مرزها در حالت طبیعی قرار ندارند، همین‌طور با کاهش درآمد نفتی اقتصاد عراق، منبع اصلی قدرت خرید طبقه متوسط کاهش خواهد یافت و به تبع آن مصرف در این اقتصاد تنزل خواهد یافت.
بنابراین یکی از اصلی‌ترین نگرانی‌ها در موج دوم شیوع کرونا شروع دوباره تعطیلات است، موضوعی که بهادری هم به آن اشاره می‌کند. به گفته این کارشناس صنایع و معادن نقطه اصلی تاثیرگذاری این ویروس در بحث تقاضا است. وی معتقد است: «زمانی که دولت به تعطیل کردن اقدام نکرده ، ممکن است تغییری رخ ندهد، اما اگر تعطیلات شروع شود تقاضا دوباره افت می‌کند. به‌عنوان نمونه در صنعت تولید پوشاک که بازار آن تازه بازگشایی شده است، اگر بازار خرده‌فروش‌ها تعطیل شود دوباره تقاضای پوشاک کاهش خواهد یافت که این اتفاق بر برخی بخش‌ها مانند حمل ونقل و... اثرگذار خواهد بود.»
بهادری تاکید کرد: بنابراین اگر دولت مجددا سیاست تعطیلی را در پیش گیرد که البته بعید به نظر می‌رسد، با کاهش تقاضا، تعدیل نیرو و کاهش ظرفیت‌های تولیدی مواجه خواهیم بود. او افزود: از سوی دیگر اگر شدت شیوع بیماری در ایران نسبت به دیگر کشورها بیشتر شود، مجددا کشورهای همسایه سختگیری‌ها را در مرزها بیشتر خواهند کرد که در این صورت صادرات زمینی ما دچار آسیب خواهد شد. همان‌طور که پیش از این و در اسفند و فروردین شاهد افت ۱۵ درصدی در صادرات زمینی کشور به دلیل محدودیت‌های ناشی از کرونا بودیم.
این کارشناس صنایع و معادن با تاکید بر اینکه اگر در ایران نسبت به کشورهای اطراف شدت شیوع بیماری بیشتر باشد ممکن است کشورهای اطراف محدودیت‌ها را برگردانند، اعلام کرد: به این ترتیب کشورهای همسایه واردکننده محصولات صنایع غذایی و صنایع معدنی ایران که عمده صادرات کشور را دربرمی‌گیرد، ممکن است به دنبال جایگزینی برای واردات خود بگردند. او اضافه کرد: هر چند در حال حاضر معمول شده است که با رعایت پروتکل‌ها فعالیت‌ها از سر گرفته شوند و در واقع از اردیبهشت به این سمت عملا هیچ تعطیلی‌ای هم وجود نداشته است. وی البته در پایان صحبت‌هایش عنوان کرد: در حال حاضر مشکل اصلی واحدهای تولیدی نوسانات ارز برای واردات مواد اولیه است و موضوع کرونا شاید تاثیری در حد ۱۰ تا ۱۵ درصد بر فعالیت‌های اقتصادی داشته باشد.
