فرار از ویروس، مهاجرت به روستا
بعد از دو ماه از رخنه کووید-١٩، درآمد ناشی از فروش صنایع‌دستی و سایر محصولات در روستاها به گردشگران نیز تقریباً به صفر رسیده است.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از شهروند، چراغ اقامتگاه‌های گردشگری روستایی خاموش شده و با شیوع ویروس کرونا، ورود گردشگران به روستاها کاهش اساسی داشته، اما مرکز پژوهش‌های مجلس خبر داده که بعضی خانوارهای شهری به قصد مهاجرت موقت، به نواحی روستایی و عشایری رفته‌اند. این مرکز در گزارش خود نوشته است: «این درحالی است که کنترل‌نشدن رفت‌وآمد شهرنشینان، به دلیل ضعف اساسی در امکانات بهداشتی و درمانی این نواحی، می‌تواند آثار منفی قابل توجه و جبران‌ناپذیری به دنبال داشته باشد.» براساس این گزارش، بعد از دو ماه از رخنه کووید-١٩، درآمد ناشی از فروش صنایع‌دستی و سایر محصولات در روستاها به گردشگران نیز تقریباً به صفر رسیده است و از بین کسب‌وکارهای روستایی و عشایری، عمیق‌ترین آثار منفی را اقامتگاه‌های گردشگری روستایی و عشایری شاهد بوده‌اند.
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، روز گذشته با انتشار گزارش معاونت پژوهش‌های زیربنایی و امور تولیدی دفتر مطالعات زیربنایی، چالش‌های کسب وکارهای روستایی و عشایری در دوره شیوع کرونا را تحلیل کرد. این گزارش براساس مصاحبه‌های میدانی با روستاییان و عشایر در برخی از مناطق منتخب کشور به بررسی چالش‌های کسب‌وکارهای نواحی روستایی و عشایری و خدمات توسعه کسب وکار، ناشی از شیوع کرونا پرداخته و از ضرر کسب‌وکار روستاییان و عشایر و روش‌های گذر از بحران می‌گوید.
مهاجرت موقت به روستا
از روزهای ابتدایی شیوع ویروس، با وجود هشدارهای بسیار و با اینکه راه‌ها را رفته‌رفته بستند و محدود کردند، رفت‌وآمد به نواحی روستایی بیشتر شد. براساس گزارش مجلس، هرچند امکانات بهداشتی و درمانی در نواحی روستایی و عشایری بسیار کمتر از نواحی شهری است، ولی به دلیل پایین‌تر بودن تراکم جمعیت در این نواحی، شواهد حاکی از آن است که برخی از خانوارهای شهری، به خصوص خانوارهایی که یا رأساً یا اقوام و فامیل آنها در نواحی روستایی خانه داشته‌اند، در ایام شیوع کرونا اقدام به مهاجرت موقت به نواحی روستایی و اسکان در اقامتگاه‌های روستایی کرده‌اند. این روند به‌ویژه در روزهای ابتدای شیوع ویروس مشهود بوده است، هرچند در بعضی موارد خود بومیان به ناچار جلوی ورود افراد غیربومی را به منطقه‌شان گرفتند. گزارش دفتر مطالعات زیربنایی از شواهدی می‌گوید که نشان می‌دهد برخی از خانوارهای شهری، در ایام شیوع کرونا اقدام به مهاجرت موقت به نواحی روستایی کرده‌اند. این درحالی است که با توجه به اینکه در نواحی مذکور، تراکم جمعیتی خیلی پایین‌تر از شهرها بوده و محیط ایزوله‌تر از عوامل آلاینده است، شیوع کرونا در ترغیب ساکنان روستاها و مناطق عشایری برای مهاجرت به شهر نقشی نداشته است.
تعطیلی بومگردی‌ها
و کاهش فروش صنایع‌دستی
اقامتگاه‌های گردشگری روستایی تعطیل شده و به دلیل ممنوعیت‌های مسافرتی، ورودی گردشگران به روستاها کاهش اساسی داشته است. گزارش مرکز پژوهش‌ها می‌گوید به تبع این موضوع، درآمد ناشی از فروش صنایع‌دستی و سایر محصولات در روستاها به گردشگران نیز تقریباً به صفر رسیده است. در این دوره بسیاری از روستاییان، به دلیل تعطیلی، حتی قادر به فروش محصولات خود در بازارهای محلی هم نبوده‌اند. این درحالی است که در سال‌های گذشته، محصولات فراوانی چه از محل عرضه به ساکنان بومی و چه از محل عرضه به گردشگران به فروش می‌رسید و حالا این میزان با شیوع کرونا به حداقل خود رسیده است. از طرف دیگر کاهش فروش صنایع دستی هم در این دوره قابل توجه بوده است. بر این اساس هرچند بخش تولید محصولات روستاییان و عشایر کمتر متضرر شده، ولی به دلیل اختلال در بازار این محصولات، درآمد و قدرت خرید تولیدکنندگان کاهش یافته است. در ادامه قراردادهای خرید محصول از تولیدکنندگان روستایی و عشایری که هرساله منعقد می‌شد هم کاهش یافته است.
در سال‌های اخیر سرمایه‌گذاران در بعضی مناطق عشایرنشین که قابلیت بالایی برای جذب گردشگر داشتند، اقامتگاه‌های گردشگری ایجاد کردند و سالیانه در این ایام تورهای گردشگری از استان‌های مختلف به مناطق عشایری مسافرت می‌کردند اما این گزارش می‌گوید که به دلیل مشکل کرونا درآمد این واحدها به شدت افت کرده است. از سوی دیگر اگرچه در این مدت دو ماهه، شیوع ویروس اثر چندانی بر تغییر راهبرد معیشتی روستاییان و عشایر نگذاشته اما در بعضی روستاها افراد به دلیل چالش‌های دامپروری، به صنایع دستی روی آورده‌اند؛ هرچند بازار فروش این حوزه نیز دچار مشکل شده است.
برای جبران خسارت، تسهیلات دهید
مرکز پژوهش‌های مجلس با انتشار این گزارش پیشنهاد داده است که حمایت مالی از خانوارهای متأثر در قالب یارانه و کمک‌های معیشتی افزایش یابد و به کارگاه‌ها و واحدهای تولیدی متأثر از کرونا هم کمک‌های تسهیلاتی ارایه شود. همچنین زمینه‌سازی تولید صنایع‌دستی و سایر محصولات مناسب در واحدهای گردشگری روستایی و عشایری به منظور جبران خسارات وارده در کوتاه مدت از دیگر راهکارهای مورد اشاره است. از سوی دیگر در بخش گردشگری پیشنهاد شده است که نظارت بر رفت‌وآمدهای موقت دوران کرونا از نواحی شهری به روستاها به منظور جلوگیری از اشاعه ویروس از نواحی شهری به نواحی روستایی افزایش یابد و در کنار آن در روستاها و مناطق عشایری گردشگرپذیر اقداماتی ازجمله تدوین و اجرای چک‌لیست بهداشت اقامتگاه‌ها و بررسی سلامت گردشگران قبل از ورود به روستا تمهیدات ویژه بهداشتی پیش‌بینی شود.
راه نجات هست، اما زیرساخت نداریم
آسیب به کسب‌وکارهای روستایی و عشایری درشرایطی است که شیوع کرونا، سازمان‌های جهانی درحوزه اقتصاد درباره رکود اقتصادهای بزرگ جهان هم هشدار داده و گفته‌اند که جبران این خسارت، سال‌ها طول خواهد کشید. حسین ایمانی جاجرمی، عضو گروه جامعه‌شناسی روستایی انجمن جامعه‌شناسی هم همین را می‌گوید: «کسب‌وکارهای روستایی و عشایری از اقتصاد شهری جدا نیست و پیداست ضربه‌ای که شیوع ویروس کرونای جدید به اقتصاد دنیا وارد کرده، به این بخش از کسب‌وکارها هم اثر خواهد گذاشت. بعد از گذشت نزدیک دوماه از شیوع بیماری ویروسی، آثار این مسأله بر اقتصاد، به‌ویژه بر کسب‌وکارهای خرد و مشاغلی که مبتنی بر گردهمایی‌ها بوده، نمایان شده است.» با این‌همه او توضیح می‌دهد که برای بیرون‌آمدن از این بحران، هنوز فرصت‌هایی هست: «روآوردن به کسب‌وکارهای دیجیتال در این وضع تا حدودی نجات‌بخش است. با همین روش می‌توان به فروش صنایع روستایی کمک کرد اما مسأله اینجاست که با کمبود زیرساخت و در دسترس‌نبودن اینترنت برای بسیاری جوامع روستایی و شهری، راه این عملیات نجات‌بخشی را سد می‌کند.» این جامعه‌شناس از غفلت از توسعه روستاها یاد می‌کند و می‌گوید، شکاف دیجیتال باعث شده بسیاری از جوامع از روند توسعه عقب بیفتند: «واقعیت این است که این بحران قربانیان زیادی خواهد داشت. کشورهایی که مجهزند و آنها که برای زمان از حرکت ایستادن چرخ معمول زندگی اجتماعی، زیرساخت‌های جایگزین تعریف کرده‌اند، تا حد زیادی این بحران را مدیریت خواهند کرد.» درحالی که بحران می‌تواند تداوم یابد و برای آنها که از توسعه روستاها غفلت کرده‌اند، خسارت بیشتری به دنبال خواهد داشت. ایمانی جاجرمی معتقد است که تا دیرنشده، باید راه چاره‌ای اندیشید، چون «افسوس‌خوردن برای فراگیرشدن بحران و افزایش فقر راهِ چاره نیست.» و «باید تصمیمات سیاستی هم گرفته شود.»
