بازار‌ماه رمضان در سایه پروتکل‌های بهداشتی
متولیان تنظیم بازار از نیمه دوم سال گذشته و بهار امسال به استقبال تنظیم بازار کالاهای اساسی در شب عید و ماه مبارک رمضان رفتند اما تشدید تحریم‌های اقتصادی و تنگناهای تخصیص ارز و درنهایت شیوع ویروس کرونا، واردات و تامین و عرضه کالاها در بازار شب عید را با مشکلاتی مواجه کرد.
با بالا گرفتن تب شیوع کرونا در ایران و جهان از اسفند پارسال، تنگناهای تامین و بازاررسانی کالاهای اساسی دوچندان شد، زیرا تشدید تقاضای ناشی از احتمال قرنطینه خانگی در ایام نوروز شرایطی را رقم زد که میزان خرید بسیاری از کالاهای مصرفی و کالاهای اساسی در بازار افزایش یافت اما این پایان تشدید مشکلات تنظیم بازار در شرایط تحریم و کرونا نبود، حالا در روزهای آخر فروردین99 دست‌اندرکاران تنظیم بازار در حالی به استقبال‌ماه مبارک رمضان امسال می‌روند که تنگناهای ناشی از کاهش ظرفیت تولید کارخانه‌ها و تعطیلی صنوف توزیعی و خدماتی، روند تامین و بازار رسانی کالا را با مشکلات مضاعفی مواجه کرده است. اگرچه از ابتدای امسال مسئولان وزارت صنعت بر تعطیل بردار نبودن تولید و ضرورت فعالیت واحدهای تولیدی تأکید کرده‌اند اما در بخش توزیع و خدمات واحدهای صنفی کم‌خطر به رعایت پروتکل‌ها بهداشتی برای آغاز فعالیت خود از 23 تا 30فروردین‌ماه در استان‌ها و تهران ملزم و بازگشایی واحدهای صنفی پرخطر به پایان بحران کرونا موکول شده است.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از همشهری، در گفت‌وگو با محمدرضا کلامی، سخنگوی ستاد تنظیم بازار کشور و مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی تامین و توزیع کالای وزارت صنعت، معدن و تجارت، تأثیر تحریم‌ها و شیوع کرونا بر تنظیم بازار شب عید و تدابیر اندیشیده شده برای تامین نیاز بازار به اقلام کالایی در ماه مبارک رمضان را مطرح کرده‌ایم که می‌خوانید.
تحریم‌ها و شیوع کرونا چه تأثیری بر تنظیم بازار شب عید و ماه مبارک رمضان امسال داشته است؟
نیاز سالانه ایران به 16قلم کالای اساسی و ضروری با لحاظ 10میلیون تن ذخایر استراتژیک 55میلیون تن است. اما پارسال 24میلیون تن کالا از محل تولید داخل و 6میلیون تن از محل طول دوره ذخایر استراتژیک تامین شده که با این روند نیازمند تامین 25میلیون تن کسری این کالاها از محل واردات با وجود همه مشکلات ارزی و تحریم‌های گسترده بین‌المللی بودیم که در نهایت به تامین 23.2میلیون تن کالا در پایان سال98 منجر شد. 70درصد این میزان، واردات و تامین کالا با استفاده از توان فعالان بخش خصوصی بود و 30درصد را دولت تامین کرد. عرضه به‌موقع ذخایر استراتژیک به حفظ آرامش بازار و پر کردن شکاف 1.8میلیون تنی در بازار منجر شد.
مشکلات تامین و تخصیص ارز واردات کالاهای اساسی چه تأثیری بر تامین ذخایر کالایی داشته و برای رفع آن چه اقدامی انجام شده است؟
مشکلات ناشی از تحریم‌ها تامین کالاهای اساسی را با چالش مواجه کرده بود اما از بهمن و اسفندماه سال گذشته به‌دلیل شیوع بیماری کرونا و مشکلات تامین و تخصیص ارز، شرایط تنظیم بازار سخت‌تر هم شد. در این چارچوب شیوع بیماری کرونا و تأثیر آن بر کاهش درآمد و قدرت خرید، ضرورت حفظ آرامش در بازار اقلام کالایی را دو چندان می‌کرد. با این روند افزایش حجم عرضه کالا به کاهش موجودی ذخایر کالایی به کمتر از 50درصد تکالیف مقرر منجر شد؛ به‌نحوی که در تکالیف قانونی بر وجود ذخایر 10میلیون تنی کالا تأکید شده اما موجودی این کالاها در ابتدای سال98 به 6.8میلیون تن، در ابتدای سال99 به 5میلیون تن و در دوره زمانی منتهی به 21فروردین‌ماه امسال به 4.7میلیون تن رسید. این شرایط موجب شد تا در نهایت هفته گذشته معاون اول رئیس‌جمهوری در دستور صریحی به بانک مرکزی بر ضرورت پرداخت ارز مورد نیاز واردات کالاهای اساسی و ضروری تأکید کند. علاوه بر آن با وجود محدودیت‌های ناشی از تداوم تولید با شیوع ویروس کرونا بر ضرورت فعالیت واحدهای تولیدی مرتبط با کالاها و خدمات مورد نیاز مردم به‌خصوص در بخش‌های معیشتی و خدمات ضروری تأکید شد.
مهم‌ترین تأثیر شیوع کرونا بر تنظیم بازار شب عید و‌ماه مبارک رمضان امسال چه بوده است؟
شاید بتوان مهم‌ترین وجه تمایز این شرایط را استمرار در تامین کالا دانست به‌نحوی که از سال گذشته تا‌کنون 23.2میلیون تن کالا وارد کشور شده و اکنون حجم ذخایر استراتژیک کالا به 10میلیون تن رسیده است. از سوی دیگر درحالی‌که هرسال برای تنظیم بازار ایام پایانی سال حداکثر 50 تا 60هزار تن کالا توزیع می‌شد اما امسال به‌دلیل شرایط خاص ناشی از شیوع کرونا و تحریم‌ها 200هزار تن کالا با نرخ مصوب دولتی توزیع می‌شود. علت این رشد ذخیره‌سازی و عرضه کالا آن است که از نیمه دوم سال98 تا‌کنون جلسات مختلف کارشناسی برای تامین گوشت، مرغ، خرما، شکر، روغن و سایر اقلام کالایی مورد نیاز مردم در ایام نوروز و ماه مبارک رمضان برگزار شده است. این آرامش بازارهای کالایی در حالی است که با وجود تعطیلی و مشکلات برخی کارخانه‌ها برای بسته‌بندی اقلام کالایی در روزهای پایانی سال گذشته، شاهد هجوم مردم برای خرید اقلام کالایی مورد نیاز دوران قرنطینه خانگی بودیم اما با وجود این قفسه فروشگاه‌ها به‌دلیل استمرار تامین و توزیع کالایی هیچ وقت خالی نبوده است. از دیگر عواملی که موج کاهش تأثیر شیوع کرونا بر تامین اقلام کالاهای اساسی مورد نیاز بازار شده آن بوده که پروتکل‌های بهداشتی برای تولید در همه واحدهای تولیدی را، با هماهنگی وزارت بهداشت، نهایی و ابلاغ کرده‌ایم و نگذاشته‌ایم تولید تعطیل شود. همچنین در بخش توزیع شرکت‌های پخش مویرگی را فعال نگه داشتیم و برای به حداقل رساندن خطرات انتشار این ویروس در زمینه اجرای پروتکل‌های بهداشتی در مراکز تولید سختگیری می‌کنیم؛ به‌نحوی که حتی در ورودی‌های کارخانه‌ها نیز هنگام ورود کارگران وضعیت سلامت آنها کنترل می‌شود.
اما اکنون با افت تقاضا، قیمت مرغ به‌شدت کاهش یافته، سهم کاهش تقاضای ناشی از شیوع کرونا در تامین نیاز و ساماندهی بازار کالاها چقدر بوده است؟
درست است که شیوع کرونا موجب شده تا میزان تقاضا در برخی کالاها کمتر و در برخی دیگر افزایش یابد، اما علت اصلی آرامش بازار، رشد تامین و عرضه کالا بوده است. در یک ماه گذشته به‌دلیل رشد تولید و افت تقاضا در بازار مرغ به‌شدت درگیر بوده‌ایم به‌نحوی که 3مصوبه برای حمایت از تولید‌کنندگان مرغ داشته‌ایم تا با احتمال کاهش جوجه‌ریزی و تولید ناشی از افت قیمت در 6ماه دوم امسال با کاهش تولید و مشکلات تامین مواجه نباشیم. بر این اساس درحالی‌که سال گذشته برای تولید 2میلیون و 500هزار تن مرغ برنامه‌ریزی شده بود، امسال میزان تولید 2میلیون و 750هزار تنی هدف‌گذاری شده است. با وجود این میزان جوجه‌ریزی از 125میلیون به 115میلیون رسیده است.
چه اقدامی برای جلوگیری از افت قیمت مرغ و زیان مرغداران صورت گرفته است؟
برای تعادل قیمت‌ها، میزان خرید مرغ مازاد بر نیاز بازار افزایش یافته، به‌نحوی که اگرچه قبلا شرکت پشتیبانی امور دام مجوز خرید هزار تن مرغ مازاد بر نیاز بازار را داشته اما این مجوز به 2هزار تن افزایش یافته و این شرکت رکورد خرید 3هزار تن مرغ مازاد بازار را زده که این روند تا بازگشت نرخ هرکیلوگرم گوشت مرغ به نرخ مصوب 12هزارو900تومان ادامه خواهد یافت. همچنین اقداماتی برای جمع‌آوری و عرضه تخم‌مرغ نطفه‌دار مازاد بر نیاز بازار و عرضه آن در بازار داخلی یا صادرات صورت گرفته است. علاوه بر آن ترخیص بیش از 2میلیون تن ذرت از بنادر کشور آغاز شده و اینگونه اقدامات وضع مرغداران را بهتر کرده است.
با این شرایط چه تدابیری برای تنظیم بازار‌ماه مبارک رمضان درنظر گرفته‌اید؟
تنظیم بازار‌ماه مبارک رمضان امسال را در محورهای مختلف با همکاری کارگروه‌های تنظیم بازار استانی دنبال کرده‌ایم. از یک‌سو با تدوین و ابلاغ دستورالعمل تنظیم بازار‌ماه مبارک رمضان به استانداران سراسر کشور به‌عنوان روسای کارگروه تنظیم بازار برای حفظ آرامش بازار در این ایام از طریق فعال‌سازی کارگروه‌های استانی و شهرستانی با حضور استانداران و فرمانداران تأکید شده است. از سوی دیگر با تقویت جریان تامین کالاهای صادراتی، تولید داخل و واردات با تخصیص و تامین به موقع ارز ترجیحی و نهایی برای کالاهای اساسی و ضروری را در دستور کار قرار داده‌ایم. تهیه و ابلاغ سهمیه استانی کالاهای مورد نیاز ماه مبارک رمضان را براساس مولفه‌های مؤثر ازجمله ضریب جمعیتی، مقادیر و توزیع سال‌های گذشته، استفاده از ابزارهای تجاری برای حفظ جریان عادی تامین کالا و اعمال محدودیت و ممنوعیت صادراتی برای برخی کالاها و حفظ سطح مناسب صادرات، رصد و پایش بازار حبوبات و برنامه‌ریزی برای واردات 10هزار تن عدس، برنامه‌ریزی برای تثبیت قیمت آرد و نان و افزایش نیافتن محصولات به‌دست آمده از آرد ازجمله ماکارونی تا پایان‌ماه مبارک رمضان و ارائه بسته حمایتی از صنعت مرغداری در تمام ایام سال به‌خصوص‌ماه مبارک رمضان، رصد و پایش مستمر وضعیت بازار خرما و تامین مکفی آن در سفره‌های افطار ایام‌ماه مبارک رمضان با پیش‌بینی قیمت حداکثری هر کیلوگرم 27هزار تومان، از دیگر محورهای این برنامه‌ها بوده است.
به‌طور مشخص امسال چه میزان کالاهای اساسی برای تنظیم بازار ماه مبارک رمضان عرضه می‌شود؟
امسال با توجه به شیوع ویروس کرونا، تامین و توزیع کالاهای اساسی و ضروری و پرمصرف‌ماه مبارک رمضان با قیمت‌های معمول و مناسب از طریق به کارگیری تمام توان سازمان‌ها و تشکل‌های دولتی، کارگروه‌های تنظیم بازار ستادی، مراکز استان‌ها، شهرستان‌ها، شرکت‌های بازرگانی دولتی و پشتیبانی امور دام و انجمن‌ها و تشکل‌های تولیدی و توزیعی برای تامین و بازاررسانی کالاهای مورد نیاز مردم در این ایام مدنظر قرار گرفته است. بر این اساس مقرر شده 50هزار تن برنج هندی، 50هزار تن شکر در بسته‌بندی یک کیلوگرمی و با برچسب تنظیم بازار، 50هزار تن روغن نباتی در بسته‌بندی مختلف برای مصارف خانوار، عرضه 15هزار تن مرغ منجمد و 10هزار تن گوشت قرمز منجمد و خرما به میزان نیاز بازار از طریق تشکل‌های تولیدی و صادراتی برای تنظیم بازار ماه مبارک رمضان توزیع شود.
برای تامین نیاز بازار‌ماه مبارک رمضان به اقلام پرمصرف مانند برنج، شکر، گوشت قرمز و روغن چه اقداماتی صورت گرفته است؟
با اقدامات انجام شده در سال گذشته یک میلیون و 550هزار تن برنج خارجی وارد کشور شده و حجم ذخایر استراتژیک برنج به 500هزار تن رسیده و 200هزار تن برنج نیز از محل رسوب واردات بخش خصوصی در بنادر وجود دارد که در بازار عرضه خواهد شد. البته میانگین مصرف برنج 300هزار تن است که 160هزار تن از محل تولید داخل و 140هزار تن از طریق واردات تامین می‌شود. اما در‌ماه رمضان میانگین مصرف این محصول افزایش می‌یابد که در این چارچوب 200هزار تن برنج خارجی از محل واردات بخش خصوصی و 50هزار تن از محل ذخایر استراتژیک در کنار سهم برنج ایرانی از بازار مصرف، عرضه خواهد شد. شکر مورد نیاز ایام‌ماه مبارک رمضان برای خانوارها 50هزار تن است که با حواله‌های صادر شده به استان‌ها ارسال می‌شود. همچنین قیمت مصوب هر کیلوگرم شکر بسته‌بندی 5هزار و 700و نرخ خرده فروشی شکر فله هزار و 700تومان است. در مورد گوشت قرمز نیز، اکنون این محصول به اندازه کافی در بازار وجود دارد اما 5هزار تن گوشت منجمد ذخیره‌سازی شده برای مصارف ماه رمضان با نرخ عمده‌فروشی هر کیلوگرم 38هزار تومان تحویل عوامل فروش می‌شود تا به قیمت خرده‌فروشی 42هزار تومان به مردم عرضه شود. همچنین نیاز بازار به روغن نباتی اشباع شده و هنوز از 30هزار سهمیه اختصاص یافته نوروز امسال 10هزار تن جذب بازار نشده است.
خرما ازجمله اقلامی است که پیش از ماه مبارک رمضان با افزایش تقاضا و رشد قیمت مواجه شد، محور تنظیم بازار این محصول چیست؟
میزان صادرات خرما تا 20فروردین‌ماه امسال 3500تن بوده و از آنجا که انجمن تولید‌کنندگان و تشکل صادرکنندگان خرما در کشور به دولت متعهد شده بودند که اجازه افزایش قیمت این محصول در ماه مبارک رمضان به نرخ‌های بیشتر از اسفندماه سال گذشته را نمی‌دهند، برای حمایت از این تشکل‌ها و مشروط به اینکه قیمت‌ها افزایش نیابد، عوارض صادراتی برای خرما وضع نکرده‌ایم. بر این اساس برای تنظیم بازار‌ماه مبارک رمضان روز شنبه هفته جاری با این تشکل‌ها هماهنگ شد تا 100هزار تن از خرمای موجود‌شان شامل70هزار تن خرمای مضافتی و 30هزار تن خرمای کبکاب را در اختیار ستاد تنظیم بازار قرار دهند تا برای توزیع از طریق معرفی مباشران استان‌ها در اختیار آنها قرار گیرد.
نرخ هر کیلوگرم خرمای مضافتی در مبدا سردخانه کرمان 18هزار تومان و نرخ تحویل در سردخانه هر کیلوگرم خرمای کبکاب 12هزار تومان است و نرخ فروش این محصولات در بازار خرده فروشی با احتساب هزینه‌های مرتبط توسط کارگروه‌های تنظیم بازار استانی تعیین می‌شود اما قیمت مصرف‌کننده هر کیلوگرم خرمای مضافتی در اسفندماه سال گذشته که مدنظر ستاد تنظیم بازار بوده 27 تا 28هزار تومان است و براساس تعهد مذکور باید خرمای مضافتی درجه یک به نرخ کمتر از 30هزار تومان در بازار مصرف عرضه شود؛ با این تعهد، خرما به نرخ تعیین شده به استان‌ها ارسال می‌شود. با این شرایط دولت تدارک لازم را برای تنظیم بازار خرما در‌ماه مبارک رمضان دیده است. درصورت ایفای تعهد تولید‌کنندگان و صادرکنندگان مبنی بر تامین نیاز بازار با نرخ‌های مذکور، هیچ‌گونه عوارض یا ممنوعیت صادراتی برای خرما در این ایام اعمال نخواهد شد اما درصورتی‌که به هر دلیلی که قیمت این محصول در بازار مصرف به‌طور غیرمتعارف افزایش یابد، دولت از ابزار خود برای ممنوعیت صادرات خرما استفاده می‌کند. تولید‌کنندگان خرما به ستاد تنظیم بازار تعهد داده‌اند که اگر در هر کجای کشور در‌ماه مبارک رمضان نیازی به خرما وجود داشت تا 100هزار تن خرما را به مباشران معرفی شده با نرخ مصوب تحویل دهند.
شیوع کرونا موجب اخلال در نظام توزیع کالا شده، چه ضوابطی برای عرضه امن کالا درنظر گرفته شده است؟
در زمینه توزیع و فروش تمرکز بر فروش الکترونیک بوده است. در این چارچوب با فراهم کردن امکان ثبت‌نام غیرحضوری درسامانه تدارکات الکترونیک دولت، تمدید غیرحضوری امضای الکترونیک و برگزاری جشنواره بهاره مجازی از 23 تا 29اسفندماه سال گذشته و برگزاری پویش خرید اینترنتی با شعار «از خانه بخریم» در روزهای 16 تا 31فروردین‌ماه امسال همچنین آموزش و ترغیب اصناف به فروش کالاهای خود در فضای مجازی و ترغیب مردم به خرید اینترنتی شرایطی فراهم شده تا ضمن کاهش تبعات اقتصادی کرونا، تامین کالاهای مورد نیاز مردم نیز با ضریب سلامتی بالاتری صورت گیرد. همچنین به فروشگاه‌های اینترنتی تسهیلات ویژه‌ای مانند ثبت‌نام و مشاوره رایگان، ارائه غرفه اینترنتی رایگان، کاهش کارمزد واحدهای صنفی آفلاین به‌خصوص واحدهای صنفی بیشتر آسیب‌دیده مانند کیف و کفش، پوشاک، آجیل و خشکبار، آموزش اصناف سنتی برای تهیه عکس و کاتالوگ کالاهای خود برای درج در فضای اینترنتی ارائه شده است. با این روند اکنون دولت هیچ دخالتی در عملیات خرید و فروش و تحویل اینترنتی کالا نداشته و صرفا به هماهنگی بین واحدهای صنفی آفلاین و فروشگاه‌های اینترنتی می‌پردازد. این شرایط موجب افزایش 236درصدی ارزش ریالی فروش اینترنتی در اسفندماه 98نسبت به‌مدت مشابه سال97 شده با مشارکت بیش از 300فروشگاه اینترنتی در جشنواره فروش بهاره مجازی و افزایش 100 تا 200درصدی فروش اغلب فروشگاه‌های اینترنتی شده است. همچنین با تدوین، تصویب و ابلاغ دستورالعمل بهداشتی برای بسته‌بندی، حمل و تحویل کالا با همکاری وزارت بهداشت و مذاکره با پست برای ادامه فعالیت واحدهای پستی در ایام تعطیل به‌ویژه در دوره جشنواره اقدام شده است. همچنین مشارکت و حمایت کسب و کارهای اینترنتی برتر کشور مانند دیجی کالا، زنبیل، شیپور، دیوار، ایسام و کاموا در عرضه کالا جلب شده است. از سوی دیگر با تخصیص سهمیه از محل موجودی کالاهای اساسی و ضروری در هر استان، کاهش حمل‌ونقل و رعایت فاصله‌گذاری اجتماعی در دستور کار قرار گرفته و تلاش شده برنامه‌ریزی مناسبی برای افزایش سطح عرضه کالا متناسب با افزایش سطح تقاضای کالاهای پرمصرف در ایام‌ماه مبارک رمضان با رعایت پروتکل‌های بهداشتی برای مقابله با بیماری کرونا متناسب با زیرساخت‌ها و توانمندی‌های استانی انجام شود.
