آیا قاچاق پانگولین در شیوع کرونا نقش داشته؟

به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از اعتماد، آن‌طور که مطالعات نشان داده، توالی‌های ژنتیکی ویروس‌های ایزوله حیوانات پولک‌دار، ۹۹ درصد با ویروس در حال گردش مشابهت دارد اما نتیجه این مطالعه هنوز به صورت رسمی اعلام نشده است.

آنالیزهای ژنتیکی

دانشمندان براساس آنالیزهای ژنتیکی به این نتیجه رسیده‌اند که احتمالا ویروس کرونا جدید که بر دنیا چنگ انداخته، پیش از انسان‌ها، از حیواناتی مانند خفاش و پانگولین‌ شروع شده. اما در عین حال باید به خاطر داشت که نتیجه این مطالعه هنوز به‌طور کامل و رسمی منتشر نشده است.

در تاریخ ۷ ماه فوریه سال جاری، محققان در چین این فرضیه را مطرح کردند که شاید این ویروس یک قدم اضافه دیگر هم برداشته و از خفاش‌ها به پانگولین‌ها و سپس به انسان‌ها رسیده است. البته در آن زمان، این مساله صرفا در حد فرضیه و بر اساس مشاهدات چینی‌ها بود چرا که آنها ویروس کرونا را در پانگولین‌ها هم پیدا کرده بودند.

یک تیم تحقیقاتی دیگر هم به تازگی در پیش‌نویس مقاله‌اش، این مساله را تشریح کرده که چگونه ویروس کرونا جدید می‌تواند مخلوطی تغییر شکل‌یافته از خفاش‌ها و پانگولین‌ها باشد. اما جالب‌تر اینکه همین چند ماه پیش یعنی در ماه اکتبر، قاچاق غیرقانونی نزدیک به ۲۵ تن پولک پانگولین‌ به‌ شدت خبرساز شد. در فوریه سال جاری نیز یک گزارش جدید تایید کرد که تجارت غیرقانونی حیات وحش و به خصوص پانگولین‌ها در حال رشد است و شبکه‌های بین‌المللی سازمان‌یافته از قاچاق غیرقانونی عاج فیل‌های آفریقایی به سمت پانگولین‌ها روی آورده‌اند.

ادوارد هلمز (Edward Holmes) یک ویروس‌شناس از دانشگاه سیدنی استرالیا گفته: «مشاهده ویروس در پانگولین‌ها یک مشاهده واقعا خارق‌العاده‌ است. با وجود اینکه ما به جزییات بیشتری از این موضوع نیاز داریم اما این فرضیه معقول به نظر می‌رسد چرا که اکنون داده‌های دیگری هم هست که تایید می‌کند پانگولین‌ها حامل ویروس‌هایی هستند که ارتباط خیلی نزدیکی با (2019-nCoV) دارند.»

تشخیص منبع حیوانی ویروس کرونا جدید که هم‌اکنون آن را با نام (2019-nCoV) می‌شناسند، یکی از سوالات کلیدی است که دانشمندان برای پاسخگویی به آن در رقابت شدید هستند. ویروس کرونا‌ها با این ویژگی شناخته شده‌اند که می‌توانند بین پستانداران و حتی پرندگان گردش کنند. البته دانشمندان پیش‌تر این نظریه را مطرح کرده بودند که ویروس کرونا جدید اساسا از خفاش‌ها منشا گرفته. این نظریه بر اساس توالی‌سنجی‌های ژنتیکی مشابهی با ویروس کرونا‌های شناخته‌شده دیگر مطرح شد اما اکنون این مساله مطرح است که ویروس احتمالا از طریق یک حیوان دیگر به انسان‌ها منتقل شده است. نباید فراموش کرد که ویروس کرونایی که پیش‌تر منجر به سندرم حاد تنفسی شد و به نام سارس (SARS) شهرت پیدا کرد، از طریق خفاش‌ها به گربه‌های زبّاد (Civet Cats) و سپس به انسان‌ها منتقل شد.

اما تحقیقات اخیر که توسط دو نفر از محققان دانشگاه کشاورزی جنوب چین در گوانگ‌ژو به نام‌های شن یونگی (Shen Yongyi) و ژیاو لی‌هوا (Xiao Lihua) انجام شده، براساس مقایسه‌های ژنتیکی ویروس کرونا‌هایی است که از حیوانات و انسان‌های آلوده به این ویروس گرفته شده است‌.

پیش‌تر محققین متوجه شده بودند که ویروس کرونا‌ها دلیل احتمالی مرگ پانگولین‌ها هستند. بررسی‌ها نشان داده که (2019-nCoV) و ویروس کرونا‌هایی که از پانگولین‌ها گرفته شده‌اند، از ‌گیرنده‌هایی با ساختارهای مولکولی مشابه برای آلوده کردن سلول‌ها استفاده می‌کنند.

دیوید رابرتسون (David Robertson)، یک ویروس‌شناس از دانشگاه گلاسگو انگلستان می‌گوید: «حتی پیش از اینکه این مساله اعلام شود هم پانگولین‌ها، کاندیدای خوبی برای اینکه یک گونه حد واسط ویروس باشند، بودند. بنابراین این خیلی جالب توجه است که محققان توانسته‌اند چنین توالی نزدیکی را پیدا کنند.»

انسان مقصر است یا حیوان؟

پانگولین یا پولک‌پوست نام یک پستاندار با پوست محافظی به شکل زره است. این موجود تنها پستاندار شناخته‌شده‌ای است که این شکل و شمایل عجیب و نامتعارف را دارد. پانگولین‌ها شب‌زی هستند و در سوراخ درختان یا در حفره‌های زیرزمینی زیست می‌کنند. غذای اصلی آنها را مورچه‌ها و موریانه‌هایی تشکیل می‌دهند که با استفاده از زبان درازشان شکار می‌کنند. در عین حال این موجودات، تک‌زی هم هستند و تنها در زمان زادآوری است که با هم‌نوع خودشان دیده می‌شوند.

تاکنون ۸ گونه از پانگولین‌ها در دو قاره شناسایی شده و این ۸ گونه از نظر وضعیت حفاظتی درجات مختلفی دارند که از آسیب‌پذیر شروع شده و به رده به‌شدت در معرض خطر ختم می‌شود. پانگولین شکم سیاه، پانگولین شکم سفید، پانگولین بزرگ زمینی و پانگولین زمینی در آفریقا زیست می‌کنند و پانگولین هندی، پانگولین فیلیپینی، پانگولین سوندا و پانگولین چینی هم در قاره آسیا یافت می‌شوند.

پوست متفاوت از جنس کراتین پانگولین‌ها عامل اصلی دردسر برای آنها است. کراتین نوعی پروتیین است که در آب نامحلول است و در پوست برخی حیوانات از جمله پستانداران یافت می‌شود. در حقیقت ناخن و موی پستانداران از کراتین ساخته شده‌ اما اگر حجم کراتین به هر دلیل در بدن انسان افزایش پیدا کند و به بیش از ۵ الی ۶ برابر برسد، می‌تواند منجر به از کار افتادن کلیه‌ها شود. اما چرا این موضوع را عنوان کردیم؟

در طب سنتی چینی، پولک‌های پانگولین برای اهداف گوناگونی مورد استفاده قرار می‌گیرند. چینی‌ها برای استفاده از پولک‌های پانگولین، ابتدا آنها را به آب جوش می‌اندازند و پولک‌ها به این صورت کنده می‌شوند. سپس پولک‌ها را خشک کرده و برشته می‌کنند. پولک‌های پانگولین در حالی به عنوان یک ماده دارویی فروخته می‌شود که چیزی بیشتر از ترکیبات ناخن و پوست بدن انسان نیستند اما باورهای اشتباه سنتی در چین عنوان می‌کنند که این پولک‌ها می‌توانند منجر به تقویت شیردهی، خشک کردن چرک بدن، درمان بیماری‌های پوستی و حتی مانع نقرس و زمین‌گیری شوند.

یک بررسی نشان داده که در ظرف ۲ دهه گذشته یعنی در حدفاصل سال ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۹ میلادی، نزدیک ۹۰۰ هزار پانگولین در سراسر دنیا به صورت غیرقانونی قاچاق شده‌اند. از سوی دیگر تنها در حدفاصل سال‌های ۲۰۱۷ تا ۲۰۱۹ میلادی، در کشورهای مالزی، سنگاپور و ویتنام بیش از ۹۶ هزار کیلوگرم پولک پانگولین توقیف و ضبط شده است.

کانیتا کریشناسامی (Kanitha Krishnasamy) مسوول رسیدگی به موضوع قاچاق حیات وحش در این منطقه می‌گوید: «روزی نیست که بدون توقیف یک محموله مربوط به حیات وحش در آسیای جنوب‌شرقی آغاز شود و اغلب اوقات حجم محموله‌های قاچاق حیات وحش شگفت‌انگیز است.»

همان‌طورکه اشاره شد، پانگولین‌ها بیشتر برای پولک‌های‌شان به صورت غیرقانونی شکار می‌شوند اما از سوی دیگر آنها جزو خوراک‌های لوکس و تجملاتی در چین و ویتنام هم هستند. هر ساله هزاران پانگولین توسط انسان‌ها کشته می‌شوند. تجارت پانگولین در اصل یک نوع شکار غیرقانونی و قاچاق حیات وحش است. تصور می‌شود که بیشترین آمار تجارت غیرقانونی پستانداران، متعلق به پانگولین‌ها است. این تجارت غیرقانونی حدود ۲۰ درصد از کل تجارت غیرقانونی حیات وحش را به خود اختصاص داده است. اتحادیه جهانی حفاظت (آی‌یو‌سی‌ان) هم اعلام کرده که در دهه پیش از سال ۲۰۱۴ میلادی، بیش از یک میلیون پانگولین به صورت غیرقانونی شکار شده‌اند. کنوانسیون جهانی تجارت گونه‌های گیاهی و جانوری در خطر انقراض (سایتیس) از سال ۱۹۷۵ میلادی به بعد، ممنوعیت‌هایی را برای تجارت پانگولین وضع کرد و در سال ۲۰۱۶ میلادی، بار دیگر هر ۸ گونه پانگولین‌ها را به ضمیمه I افزود. تجارت جهانی گونه‌های جانوری و گیاهی که در این ضمیمه قرار می‌گیرند، به‌شدت توسط ماموران گمرک کشورهای مختلف کنترل می‌شود. در حقیقت پیش از سال ۲۰۱۶ میلادی، تجارت پانگولین تحت شرایط بسیار سخت‌گیرانه، مجاز بود اما بعد از سال ۲۰۱۶، کل تجارت مربوط به این حیوان توسط سایتیس ممنوع اعلام شد. این در حالی است که متاسفانه حتی این اقدامات هم نتوانسته پانگولین‌ها را از بودن در آستانه انقراض نجات دهد. برخی خبرنگاران گزارش کرده‌اند که با وجود همه این ممنوعیت‌ها، خریداران می‌توانند تنها در کمتر از یک ساعت این محصول غیرقانونی را در بازارهای چینی پیدا کنند.

چین خواهان ممنوعیت همیشگی تجارت حیات وحش

مدت‌هاست که می‌شنویم بازارهای حیوانات وحشی منشا اصلی شیوع ویروس کرونا جدید و حتی سارس در سال ۲۰۰۲ میلادی هستند. از چین انتظار می‌رود که قوانین سفت و سخت‌تری را برای ممنوعیت تجارت حیات وحش وضع و اجرایی کند. دانشمندان توقع دارند که این ممنوعیت حتی شامل خوردن گوشت برخی حیوانات وحشی هم شود.

قرار است دوشنبه هفته آینده کنگره ملی چین که عالی‌ترین نهاد تصمیم‌گیری این کشور است، جلسه‌ای داشته باشد و تصمیم‌گیری کند که چگونه تجارت محصولات مربوط به حیات وحش در طولانی‌مدت تحت کنترل قرار گیرد. یکی دیگر از دستاوردهای این جلسه، بازنگری قانون اصلی تجارت حیات وحش در این کشور خواهد بود. در حال حاضر این قانون تنها تجارت برخی گونه‌های نادر و در معرض خطر را ممنوع می‌کند. ضمن اینکه قوانین ایالتی چین هم به شکلی است که افرادی که اقدام به فروش پانگولین‌ها کنند را به ۱۰ سال یا حتی مدت زمان بیشتری زندان محکوم می‌کند.

قانون حفاظت از حیات وحش چین در سال ۱۹۸۸ میلادی وضع شد و در سال ۲۰۱۶ مورد بازنگری قرار گرفت. این قانون شکار، کشتن و خرید و فروش نزدیک به ۱.۸۰۰ حیوان نادر و در معرض خطر را ممنوع می‌کند البته اینها به جز اجازه‌هایی است که در موارد خاص صادر می‌شود. لازم به ذکر است که پانگولین‌ها که در حال حاضر دانشمندان به نقش آنها در این اتفاق مشکوک هستند، از مدت‌ها پیش در این فهرست قرار دارند.

اما یکی از مشکلات فهرست موجود این است که نزدیک ۳۰ سال است، به روز نشده و این بدان معناست که گونه‌هایی مانند زرده‌پره سینه زرد (Yellow-breasted bunting) که حفاظت شده نیستند، ممکن است در ظرف این سال‌ها وضعیت حفاظتی‌شان تغییر کرده و وارد رده حفاظتی به‌شدت در معرض خطر شده باشند، در حالی که قانون حفاظت از حیات وحش چین آنها را نادیده گرفته است.

برخی کارشناسان خواهان تعطیلی دایم بازارهای حیات وحش این کشور بدون هیچ قید و شرطی هستند اما برخی دیگر معتقدند که تجارت پایدار برخی حیوانات ممکن است و حتی می‌تواند سودآور باشد. بررسی‌های یک انجمن غیردولتی در پکن نشان می‌دهد که ممنوعیت مصرف گوشت حیوانات وحشی می‌تواند هزینه‌ای نزدیک به ۵۰ بیلیون یوان (معادل ۷.۱ میلیارد دلار امریکا) را به اقتصاد این کشور تحمیل کند و در مقابل ۱ میلیون نفر را بیکار کند.

ونگ فنگ (Wang Fang) یک زیست‌شناس دست‌اندرکار امر حفاظت است که می‌گوید: «من شخصا می‌خواهم که خوردن اغلب گونه‌های حیات وحش در چین به جز خرس وحشی و سنجاب ممنوع شود!» وی همچنین از دولت خواسته که محدودیت‌های موجود برای شکار و صید غیرقانونی گونه‌های در معرض خطر را گسترش دهد اما در برخی از موارد هم استثنا قائل شود.

زائو مین زو (Zhao Min Zhou) یک محقق سیاست‌های حیات وحش از دانشگاه نرمال وست چین (China West Normal University) هم می‌گوید: «ممنوعیت کامل تجارت حیوانات وحشی در چین می‌تواند با انتقاد جدی بخشی از جمعیت چین مواجه شود و از برخی جهات غیرقابل دفاع است.»