پاکستان از عهده میانجیگری برخواهدآمد؟
داوطلبان نقش میانجیگری میان ایران و عربستان و ایران و ایالات متحده امریکا هرروز بیش از روز قبل می‌شوند و البته به نظر نمی‌رسد که تاکنون هیچ‌کدام از این میانجی‌گری‌ها ره به جایی برده باشند.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از اعتماد، در حال حاضر ایران با عربستان سعودی به عنوان بازیگری منطقه‌ای و امریکا به عنوان بازیگری فرامنطقه‌ای رابطه دیپلماتیک ندارد و می‌توان گفت که در هر دو این پرونده‌ها این سه بازیگر نوعی از بن‌بست در رابطه را تجربه می‌کنند. اغما در رابطه دیپلماتیک میان تهران و واشنگتن و همچنین تهران و ریاض، سایر بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای را هم به دردسر انداخته است.
ایران و عربستان، پرونده‌ای در بن‌بست
در مساله فرجام توافق هسته‌ای ایران با 1+4، فرانسه نقش پیشرو را در میانجیگری میان ایران و امریکا بازی می‌کند.نقشی که سر و صدای بسیاری به پا کرده و گاه ناظران را امیدوار به نتیجه و گاه ناامید از هر دستاوردی کرده است.
تنش در رابطه ایران و امریکا که به کناره‌گیری واشنگتن از برجام منتهی شد تاثیر خود را نه فقط در فرجام برجام بلکه در رابطه ایران با کشورهای اروپایی، رابطه ایران با آژانس‌بین‌المللی انرژی اتمی و همچنین تحولات سیاسی و امنیتی منطقه گذاشته است. همزمان تهران و ریاض هم روزهای تحولات ناخوشایند و هم تشدید تنش در رابطه دوجانبه را تجربه می‌کنند؛ تنشی که نخستین نتیجه آن را در بی‌ثباتی در تحولات امنیتی منطقه، آشفتگی در بازار جهانی انرژی و در بن‌بست دست و پا زدن پرونده‌های منطقه‌ای چون یمن شاهد هستیم.به نظر می‌رسد که ایران و عربستان یا ایران و امریکا در حال تجربه یک دوئل یا جدال در یک شطرنج نیستند بلکه رابطه تهران با واشنگتن بلافاصله بر رابطه ریاض و واشنگتن و عربستان و ایران تاثیرگذار می‌شود . همزمان هرگونه تحول در رابطه ایران و عربستان بر رابطه تهران و واشنگتن نیز سایه می‌اندازد. با این‌همه بیش از 40 سال خصومت در رابطه ایران و امریکا با توجه به رفتارهای یک‌جانبه واشنگتن در دو سال گذشته به شمول کناره‌گیری از توافق هسته‌ای، بازگرداندن تحریم‌های هسته‌ای و اتخاذ سیاست فشارحداکثری سیاسی، امنیتی و اقتصادی علیه ایران، دورنمای رسیدن به توافق میان تهران و واشنگتن را تیره‌وتار کرده است. رابطه ایران و عربستان نیز تحت تاثیر تنشی است که تهران و واشنگتن تجربه می‌کنند اما مجموعه‌ای از عوامل باعث شده که بارقه‌هایی از امید در میان سایر بازیگران برای تنش‌زدایی از رابطه تهران و ریاض ایجاد شود. بحران اخیر در رابطه ایران و عربستان به چهارمین سالگرد خود نزدیک می‌شود. دی ماه 1394 به دنبال اعدام روحانی شیعه شیخ نمر در عربستان، اعتراض‌ها در ایران به بالارفتن از دیوار سفارت عربستان منتهی شد؛ اقدامی که ریاض پاسخ آن را با قطع رابطه دیپلماتیک با تهران داد. قطع رابطه دیپلماتیک سعودی با تهران به نخستین تکه از پازل تشدید تنش با تهران تبدیل شد که در چهار سال گذشته همچنان ادامه داشته و ساعتی متوقف نشده است. البته برخی کارشناسان مسائل ایران و عربستان بر این باور هستند که قطع رابطه دیپلماتیک با تهران، برنامه‌ای بود که عربستان از زمان حصول توافق هسته‌ای میان ایران و 1+5 (به شمول امریکا) و ایجاد فضای مثبت پیرامون رابطه تهران و واشنگتن به واسطه برجام، به دنبال آن بود که اعتراض‌ها در ایران به اعدام شیخ نمر به بهانه خوبی برای این اقدام تبدیل شد. قطع رابطه دیپلماتیک آغاز دومینویی بود که با ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ در امریکا و مواضع ضدایرانی او تکمیل شد. تشویق امریکا به خروج از برجام و بازگرداندن تحریم‌های هسته‌ای به سیاست اصلی و اصولی عربستان از نخستین روزهای حضور ترامپ در کاخ سفید تبدیل شد. پایان دادن به حضور امریکا در برجام، تحت فشارقرار دادن اقتصادی ایران، تهدیدسازی از فعالیت‌های منطقه‌ای و آزمایش‌های موشکی ایران و بطور خلاصه امنیتی‌سازی دوباره پرونده ایران اهدافی بود که عربستان در دو سال و نیم گذشته به‌شدت دنبال کرده و برای رسیدن به آنها نه از باج‌دهی‌های کلان به کاخ سفید و نه از سنت‌شکنی تاریخی و چراغ سبز نشان دادن به رژیم اسراییل سر باز نزد. با این‌همه عربستان از تمام این بازی‌ها به دنبال تضعیف ایران در منطقه در یک بازه زمانی مشخص بود که با گذشت زمان نه تنها این هدف محقق نشده بلکه مجموعه این اقدام‌ها به باتلاقی تبدیل شده که در حال زمین‌گیر کردن سعودی در پرونده‌های متفاوت از یمن تا تامین امنیت شهرهای خود است؛ سناریوی مطلوب سعودی خروج ایران از برجام و بازگشت اجماع جهانی علیه تهران؛ اتفاقی که حتی اگر در چندماه آتی هم به دلیل بدعهدی بازماندگان غیرایرانی برجام رخ بدهد باز هم تاثیری را که ریاض انتظار آن را داشت نخواهد گذاشت.
آیا ریاض به دنبال کاهش تنش با تهران است؟
عربستان در حال حاضر در باتلاق یمن گرفتار شده، مهم‌ترین تاسیسات نفتی این کشور هدف حمله قرار گرفته، شهرهای آن در تیررس حملات موشکی انصارالله یمن قرار دارد، محمد بن سلمان، ولیعهد این کشور به دلیل پرونده قتل جمال خاشقجی، روزنامه‌نگار با اکراه مورد پذیرش همتاهای خارجی خود قرار می‌گیرد، شاکله شورای همکاری خلیج فارس را به دلیل تنش در رابطه با قطر از هم پاشانده و برای کوچک‌ترین درخواست از امریکا باید چک سفید امضا کند آنهم در حالی که ضمانتی برای نقد کردن وعده‌های ترامپ در اختیار ندارد. همزمان جنگی که ولیعهد سعودی ادعا کرده بود آن را به داخل ایران می‌کشاند دامان ریاض را گرفته و ناامنی در خلیج‌فارس و تنگه هرمز برخلاف انتظار سعودی پای تمام بازیگران منطقه‌ای را به میدان کشانده است. امریکای ترامپ نیز متحد سرتاپاگوشی که محمد بن سلمان انتظار داشت، نیست. در مجموعه‌ای از تحولاتی که در شش ماه گذشته در منطقه رخ داده، ریاض دخالت نظامی ولو محدود واشنگتن را انتظار می‌کشید که نه در ماجرای هدف قرارگرفتن پهپاد امریکایی توسط ایران نه در حمله به تانکرهای نفتی در خلیج فارس و نه در هدف قرار گرفتن تاسیسات نفتی آرامکو این انتظار برآورده نشد. همزمان نوع رفتار رییس‌جمهور امریکا با متحدانش در منطقه که آخرین آنها کردها بودند، واکنش ترامپ به عدم پیروزی بنیامین نتانیاهو، رفیق شفیقش در انتخابات اخیر رژیم اسراییل و اصرار وی بر این نکته که وقت جنگ‌های بی‌پایان امریکا در منطقه غرب آسیا به پایان رسیده و هرکسی طالب جنگ است خود راسا اقدام کند، سعودی را به ستوه آورده و در کنج استراتژیک قرار داده است. مجموعه این تحولات، برخی از ناظران مسائل منطقه را به این نتیجه رسانده که شاید عربستان سعودی به دنبال کاهش تنش با ایران باشد. البته که میان تمایل به کاهش تنش تا اراده برای برقراری رابطه دیپلماتیک و حل و فصل اختلاف‌های دوجانبه فاصله بسیار است. در این مرحله به نظر نمی‌رسد که ریاض اراده‌ای برای از سرگیری کامل رابطه با تهران آنهم در شرایطی که تمام شواهد حاکی از سرخوردگی محمد بن سلمان دارد، داشته باشد.
ماموریت خودخوانده خان
هدف قرار گرفتن تاسیسات نفتی عربستان سعودی در ماه سپتامبر را می‌توان زنگ خطری برای محمد بن سلمان دانست. مجموعه رفت و آمدهایی که پس از این ماجرا به عربستان رخ داد این تصویر رسانه‌ای را ایجاد کرده که ریاض به دنبال کاهش تنش با تهران است. عمران‌خان، نخست‌وزیر پاکستان و عادل عبدالمهدی، نخست‌وزیر عراق دو چهره‌ای هستند که رابطه حسنه با تهران و ریاض دارند و تلاش می‌کنند از این رابطه برای کاهش تنش میان دو پایتخت استفاده کنند. عمران‌خان که پیش از سفر به نیویورک به منظور شرکت در مجمع عمومی سازمان ملل متحد، توقفی کوتاه در ریاض داشت در نیویورک با حسن روحانی، رییس‌جمهور کشورمان دیدار کرد و البته پس از این دیدار در یک نشست خبری اعلام کرد که تلاش می‌کند نقش میانجی را میان ایران و عربستان ایفا کند. در دو هفته گذشته ریاض، درخواست از اسلام‌آباد برای میانجیگری میان عربستان و ایران را تکذیب کرده و روز گذشته نیز پاکستان اعلام کرد که چنین درخواستی صورت نگرفته و اسلام‌آباد راسا تلاش می‌کند میان تهران و ریاض گشایشی ایجاد کند. با این‌همه دومین سفر عمران‌خان به تهران در یک سال گذشته در رسانه‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای به تلاشی برای میانجیگری تعبیر شده است. عمران‌خان برای نخستین‌بار در جامه نخست وزیر پاکستان اردیبهشت‌ماه سال جاری به تهران سفر کرد که در جریان آن سفر با مقام معظم رهبری و رییس‌جمهور کشورمان دیدار داشت. نخست‌وزیر پاکستان که دیدارهای رسمی خود را از صبح امروز در تهران آغاز خواهد کرد به زودی سفری به عربستان سعودی هم خواهد داشت. با توجه به فاصله نزدیک سفر اخیر عمران‌خان به ریاض و تکرار این سفر در هفته آتی این گمانه تقویت شده که وی پاسخ ایران به میانجیگری اسلام‌آباد را به ریاض منتقل خواهدکرد. وزیر خارجه پاکستان ساعاتی پیش از سفر به تهران اعلام کرد که پاکستان تلاش می‌کند سوءتفاهم‌های موجود میان ایران و عربستان را از بین ببرد. این مقام پاکستانی در ادامه افزود: پاکستان هرکاری انجام می‌دهد تا از سطح تنش میان ایران و عربستان به عنوان دو کشور اسلامی بکاهد چرا که این منطقه دیگر توان یک جنگ دیگر را ندارد. شاه محمود قریشی وزیر خارجه پاکستان در بخش‌هایی از سخنانش پیش از سفر به تهران به همراه نخست وزیر گفت: پاکستان دیگر از عهده یک تنش یا منازعه در همسایگی خود برنخواهد آمد چرا که از 19 سال پیش تاکنون با پرونده تنش و درگیری در افغانستان دست به گریبان است. الجزیره انگلیسی درباره سفر عمران‌خان به تهران نوشت: نخست‌وزیر و وزیرخارجه پاکستان تایید کرده‌اند که عمران‌خان در تهران با حسن روحانی به منظور میانجیگری میان ایران و عربستان دیدار خواهد کرد و پس از آن به اسلام‌آباد بازمی‌گردد اما سه‌شنبه آینده سفری به ریاض خواهد داشت تا نتیجه رایزنی‌هایش با تهران را به اطلاع مقام‌های سعودی برساند. پیش از این سخنگوی دولت ایران اعلام کرده بود که نخست وزیر پاکستان در نیویورک پیامی را از سوی عربستان برای ایران آورده بود. با این‌همه مقام‌های پاکستان پیش از عزیمت عمران‌خان به تهران تاکید کردند که چنین پیامی وجود نداشته و این خبر که عربستان از پاکستان خواسته میان این کشور و ایران میانجیگری کند، درست نیست. عمران‌خان نخست‌وزیر پاکستان در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل در نشست خبری که داشت تاکید کرد که دونالد ترامپ، رییس‌جمهور امریکا از وی خواسته میان واشنگتن و تهران میانجیگری کند و او نیز پیام ترامپ را به روحانی رسانده است. به نظر می‌رسد که این جمله عمران‌خان در رسانه‌ها به درخواست همزمان عربستان و امریکا از پاکستان برای میانجیگری میان این کشورها و ایران تعبیر شده است. به نظر می‌رسد که اصلی‌ترین واهمه کشورهایی چون عراق و پاکستان، وسیع‌تر شدن دامنه حملات به منافع نفتی ایران و عربستان در خلیج‌فارس است. اتفاقی که می‌تواند احتمال درگیری تصادفی میان دوکشور و تبدیل شدن آن به جرقه جنگ را افزایش بدهد. پاکستان در حالی به دنبال میانجیگری میان ایران و عربستان است که این کشور به کمک‌های مالی و همچنین واردات نفت از عربستان به‌شدت وابسته است. از دیرباز جمعیتی از سربازان ارتش پاکستان در پایگاهی در عربستان مستقر هستند و مسوولیت تعلیم نیروهای دفاعی سعودی را برعهده دارند. 900 کیلومتر مرز مشترک پاکستان با ایران و همچنین جمعیت قابل توجه شیعیان در پاکستان از مجموعه عواملی است که اسلام‌آباد را نگران تنش میان تهران و ریاض می‌کند. پاکستان بیم این را دارد که آغاز منازعه مستقیم میان ایران و عربستان، اسلام‌آباد را در موقعیت گریزناپذیر انتخاب میان تهران یا ریاض قرار بدهد. پاکستان در سال‌های اخیر به دلیل وابستگی مالی به عربستان و همسایگی با ایران از دخالت مستقیم در منازعه‌های غرب آسیا پرهیز کرده و به همین دلیل از پیوستن به ائتلاف سعودی برای جنگ در یمن هم سر باز زد. برخی از کارشناسان بر این باور هستند که همین سیاست محافظه‌کارانه پاکستان در قبال ایران و عربستان، به این کشور ظرفیتی برای میانجیگری داده است. سایت انگلیسی صدای امریکا به نقل از یک دریادار امریکایی که سابقه کار با پاکستانی‌ها را دارد می‌نویسد: برخلاف تصور عمومی از توان پاکستان برای میانجیگری در این پرونده، باید گفت که اسلام‌آباد از این توانایی برخوردار است که به ریاض و تهران راهی بینابین برای تنش‌زدایی پیشنهاد کند و به کانالی میان ایران و عربستان برای تماس تبدیل شود. این مقام امریکایی با اشاره به عمق رابطه پاکستان با عربستان می‌گوید: رابطه اسلام‌آباد با ریاض بسیار عمیق‌تر از رابطه پاکستان با ایران است اما پاکستان در چندسال اخیر نشان داده که کمک‌های مالی عربستان به این کشور، از اسلام‌آباد بله قربان‌گویی که توان مخالفت در هیچ پرونده‌ای را نداشته باشد، نساخته است.
ایران میانجی‌ها را رد نمی‌کند
همزمان با سفر عمران‌خان به تهران، محمد جواد ظریف، وزیر خارجه در گفت‌وگو با تلویزیون دولتی ترکیه اعلام کرد که ایران و عربستان انتخابی جز گفت‌وگو با هم ندارند و تهران برای گفت‌وگو با سعودی چه مستقیم و چه با واسطه آماده است و به همین دلیل هیچ‌وقت میانجی‌ها را رد نکرده است.
عباس موسوی، سخنگوی وزارت خارجه کشورمان روز گذشته در گفت‌وگو با خبرگزاری صدا و سیما، درباره جزییات سفر عمران‌خان به تهران گفت: نخست‌وزیر پاکستان درباره تحولات منطقه‌ای و بین‌المللی با مقامات عالیرتبه کشورمان دیدار، گفت‌وگو و تبادل نظر خواهد داشت. این سفر در چارچوب روابط دیرینه و دوستانه است. در این سفر نخست‌وزیر پاکستان با رهبر معظم انقلاب اسلامی و رییس‌جمهور کشورمان دیدار خواهد داشت و یک کنفرانس مطبوعاتی مشترک میان عمران‌خان و آقای روحانی رییس‌جمهور برگزار خواهد شد.وی در خصوص برخی اخبار که عمران‌خان نخست‌وزیر پاکستان به عنوان میانجی و پیامی برای ایران و عربستان خواهد بود، گفت: تا این لحظه موضوع میانجیگری مطرح نیست، اما آخرین تحولات منطقه و بین‌المللی مورد بحث و بررسی قرار خواهد گرفت.ایران اعلام کرده است چه با میانجی یا بدون میانجی با همسایگان خود گفت‌وگو خواهد کرد و اگر سوءتفاهمی وجود دارد برطرف شود، اجازه ندهیم منطقه ما دستخوش تحول اشخاص ثالث شود و کشورهای فرامنطقه‌ای بتوانند از این مساله سوءاستفاده کنند.آمادگی ایران برای گفت‌وگو با کشورهای منطقه، شامل همه کشورهای منطقه بوده و این موضوع از قبل اعلام شده است و ایران از طرح‌ها و ابتکاراتی که در این راستا وجود دارد استقبال می‌کند و خواستارمنطقه‌ای امن و ثبات امنیت در منطقه است و اگر این موضوع مطرح شود، جمهوری اسلامی ایران حرف‌ها را خواهد شنید.
