شیشه از کیلویی 80میلیون به 18میلیون تومان رسید
دو هفته قبل، رییس سابق شورای مبارزه با موادمخدر استان تهران، آخرین قیمت مخدرها و روانگردان‌ها را اعلام کرد.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از اعتماد، محمدعلی اسدی خبر داد که ظرف 5 ماه ابتدای امسال، قیمت عمده‌فروشی تریاک، افزایش 12 درصدی داشته (9 میلیون و 950 هزار تومان به 13 میلیون تومان) قیمت عمده‌فروشی مرفین هم 12 درصد افزایش یافته (از 14 میلیون تومان به 18 میلیون تومان) اما در مقابل، قیمت عمده‌فروشی شیشه در همین مدت، 80 درصد کاهش داشته و از 80 میلیون تومان به 18 میلیون و 500 هزار تومان رسیده است.
در توجیه علت کاهش 80درصدی قیمت عمده‌فروشی «شیشه» در مقابل افزایش 12 درصدی قیمت مخدرهای سنگین، می‌توان 6 فرضیه را مطرح کرد.
اجرای طرح‌های ضربتی و بازداشت و انتقال بیش از 70 هزار معتاد خیابانی در سراسر کشور به اردوگاه‌های درمان اجباری و دستگیری خرده‌فروشان روانگردان.
تصمیم اتاق فکر قاچاق مواد مخدر به تغییر الگوی مصرف.
افزایش قیمت جهانی پیش‌سازهای تولید شیشه و تصمیم به تغییر در فرمول‌های منطقه‌ای تولید.
افزایش تولید شیشه در افغانستان و سیاستگذاری شبکه بومی قاچاق مواد مخدر برای تغییر فهرست صادرات.
استفاده از پیش‌سازهای ارزان قیمت و جایگزین سودوافدرین در لابراتوارهای افغانستان.
استفاده از پیش‌سازهای ارزان‌قیمت و جایگزین سودوافدرین در آشپزخانه‌های ایران.
اگرچه که اجرای طرح‌های ضربتی؛ انتقال بیش از 70 هزار معتاد خیابانی به اردوگاه‌های درمان اجباری و دستگیری بیش از 10 هزار خرده‌فروش، تاثیر مهمی در عرضه و تقاضای خیابانی دارد و حتی فرض فرعی پیوند نامریی اجرای طرح‌های ضربتی با تصمیمات اتاق فکر شبکه قاچاق مواد مخدر درباره لزوم تحرک یا تغییر در الگوی مصرف را هم شکل می‌دهد اما این تاثیر، در تجارت کلان، چندان چشمگیر نیست. حجم ماده روانگردان که با مقیاس تن و کیلوگرم در سطح عمده‌فروشی جابه‌جا می‌شود، در آن حد وزین هست که از تغییرات بازار خرده‌فروشی ماده‌ای که به دلیل تغییر و جایگزینی پیش‌سازها یا افزایش چند برابری ناخالصی‌های با خاصیت نشئگی مضاعف، چندان هم «شیشه» نیست، مثقالی ضرر نبیند. حتی تاثیرگذاری تصمیم و سیاست‌های اتاق فکر شبکه داخلی یا برون‌مرزی قاچاق روانگردان‌ها هم این نیست که قیمت عمده‌فروشی شیشه، سقوط آزاد داشته باشد بلکه این اتاق فکر، نقشه چهارسوق‌های بازار عرضه و تقاضا را، چنان با ظرافت و در هماهنگی با سایر وقایع سیاسی و اجتماعی و اقتصادی منطقه و جهان ترسیم می‌کند که می‌توان از مرور تحرکات ادواری این بازار، به الگوی نسبتا ثابتی رسید. ابتدای دهه 90، فرید براتی‌سده؛ مدیرکل وقت پیشگیری و درمان اعتیاد سازمان بهزیستی کشور به استناد نتایج یک آینده‌پژوهی گفت که پس از سال‌های 95 و 96، مصرف مت‌آمفتامین در کشور به تعادل می‌رسد. امروز و با نگاهی به روند 8 ساله عرضه و تقاضا می‌شود این طور تفسیر کرد که با ارزانی قیمت هرویین در ابتدای دهه 90 و شدت یافتن اقدامات مقابله با تولید و عرضه محرک‌ها، شیشه از سبد مصرف معتادان خیابانی حذف شد و حالا، با کاهش 80 درصدی قیمت عمده‌فروشی شیشه، این ماده محرک دوباره به صدر جدول تقاضا برمی‌گردد. اما این بازگشت دوباره؛ شیشه‌ای که امروز توسط دلالان کلان و خرد، دست به دست خواهد شد، دیگر آن افدرین احیا شده با فسفر قرمز و ید نیست. حالا، « شیشه» را باید طور دیگری تعریف کرد و این تعریف، فرضیات آتی را تقویت می‌کند.
افزایش قیمت جهانی پیش‌سازهای تولید شیشه و تصمیم به تغییر در فرمول‌های منطقه‌ای تولید
دسامبر 1988، کامل‌ترین نسخه پیمان‌نامه جهانی درباره مقابله با تجارت پیش‌سازهای تولید مواد مخدر و روانگردان در مجمع عمومی سازمان ملل متحد تصویب شد. کنوانسیون 1988 وین، با تفکیک پیش‌سازهای اصلی و ثانویه، ضرورت کنترل خرید و فروش انواع مواد شیمیایی و حلال‌های صنعتی با کاربرد دوگانه و دارای قابلیت استفاده در تولید مخدرها و روانگردان‌ها را مورد تاکید قرار داده بود. افدرین (پیشساز مت‌آمفتامین)، ارگومترین (پیشساز ال‌اس‌دی)، ارگوتامین (پیشساز ال‌اس‌دی)، فنیل پروپان (پیشساز مت‌آمفتامین)، سودوافدرین (پیشساز مت‌آمفتامین)، انیدریداستیک (پیشساز هرویین)، اسید فنیل استیک (پیشساز مت‌آمفتامین) و پرمنگنات پتاسیم (پیشساز کوکایین) از معروف‌ترین مواد شیمیایی و حلال‌هایی بود که دولت‌های امضاکننده کنوانسیون، نسبت به کنترل خرید و فروش آنها متعهد شدند. این فهرست البته طی سه دهه اخیر و در تمام کشورهای متعهد به اجرای کنوانسیون 1988، به تناسب اطلاع‌رسانی درباره شیوه‌های به‌روزتر تولید مخدرها و محرک‌ها و شناسایی پیش‌سازهای جدید و جایگزین، حجیم‌تر شده چون شبکه‌های بومی و بین‌المللی تولید مواد مخدر یا محرک، به محض اعمال محدودیت قانونی برای خرید و فروش هر ماده موثره، با کمک شیمیدان‌های زبده، مواد جدیدی را جایگزین می‌کنند و بنابراین، طی این سال‌ها، برخی پیش‌سازهای ثانویه، آنقدر پرمصرف بوده که از جدول 2 به جدول یک بیاید و حتی هر کشور؛ به خصوص اگر مثل برخی کشورهای آسیای جنوب شرقی، با مشکل لانه‌گزینی شبکه بومی قاچاق و تولید روانگردان‌ها مواجه باشد، حتما فهرست جداگانه‌ای از مواد شیمیایی پرمصرف مورد استفاده برای تولید مت‌آمفتامین دارد چون تولید این محرک، برخلاف معادل‌سازی یکسان از تاثیرگذاری، به هیچ‌وجه تابع یک فرمول واحد نیست. تا 10 سال آغازین هزاره سوم، قطب تولید مت‌آمفتامین، کشورهای آسیای جنوب شرقی بودند اما سال 2014، دفتر منطقه‌ای UNODC هشدار داد که کشفیات مت‌آمفتامین در افغانستان، فقط در فاصله 3 سال پیش از این، افزایش 70 درصدی داشته و این اتفاق، نتیجه رشد فعالیت لابراتوارهای تولید شیشه در افغانستان است. رصدهای ماهواره‌ای UNODC و اطلاعات منابع غیررسمی، حکایت از آن داشت که شبکه داخلی قاچاق مواد مخدر افغانستان، احتمالا با هماهنگی اتاق فکر شبکه بین‌المللی، این سیاست را در پیش گرفته که همزمان با افزایش تولید هرویین، چرخ تولید مت‌آمفتامین را هم به حرکت درآورد تا از این طریق، هم انحصار تولید روانگردان‌ها را از آسیای جنوب شرقی سلب کند و هم به دلیل نزدیکی مسافت به مقاصد نهایی توزیع «مت»، سود بیشتری از تولید شیشه به خزانه داخلی و بین‌المللی قاچاق مواد مخدر واریز شود. اما حالا قیمت جهانی پیش‌سازهای اصلی تولید مت‌آمفتامین به دلیل اجرای سیاست افزایش قیمت و تعرفه‌های سنگین بر واردات پیش‌سازهای جدول‌های دوگانه کنوانسیون 1988، آنقدر کمرشکن شده که حتی تولید یک گرم شیشه با احیای سودوافدرین، مقرون به صرفه نباشد. در بازار جهانی عرضه پیش‌سازها، در حال حاضر یک کیلو سودوافدرین با خلوص 98.84 درصد، 810 دلار، یک کیلو افدرین با خلوص 99.34 درصد، 405 دلار و حتی یک لیتر فنیل استون با خلوص 99.34 درصد 120 دلار قیمت‌گذاری شده است. در ایران هم اجرای سیاست‌های رصد و کنترل واردات حلال‌ها و مواد شیمیایی با قابلیت کاربرد دوگانه، حداقل از ابتدای دهه 90، جدی‌تر و متصل‌تر از قبل در حال اجراست. فهرست حلال‌ها و مواد شیمیایی تحت کنترل، هر سال توسط وزارت صنعت، معدن و تجارت، به‌روزرسانی و ابلاغ می‌شود، واردات بی‌رویه سودوافدرین، از ابتدای دهه 90، به یک‌پنجم کاهش پیدا کرده و خلوص تمام پیش‌سازهای جایگزین هم، تا آن حد کاهش یافته که عمل‌آوری مت‌آمفتامین با فنیل استون با خلوص 80 درصد، حتی در مجهزترین آشپزخانه و توسط ماهر‌ترین شیمیدان، غیرممکن است. یک فروشنده حلال‌ها و مواد شیمیایی می‌گوید که تمام مواد دارای قابلیت انحراف برای تولید مت‌آمفتامین، توسط وزارت صنعت، معدن و تجارت، کدگذاری شده و رونوشتی از فهرست هر ماده شیمیایی مجاز به فروش، باید توسط اتحادیه فروش مواد و حلال‌های شیمیایی تایید شود. علاوه بر این، کد اقتصادی هر خریدار هم در فاکتورهای رسمی ثبت شده و نسخه‌ای از این فاکتور قابل رهگیری، به وزارت صنعت، معدن و تجارت ارسال می‌شود. این فروشنده اما به نکته جالبی اشاره می‌کند: «طی 5 سال گذشته، درخواست‌های حقیقی برای فنیل استون افزایش یافته اما احتمالا این درخواست‌ها از طرف افراد تازه وارد به عرصه تولید شیشه است که نمی‌دانند خلوص استون صنعتی مجاز به فروش، به هیچ‌وجه جوابگوی کار آنها نیست. هیچ شرکت و موسسه قانونی در ایران، اجازه فروش یا واردات فنیل استون با خلوص بالای 95 درصد ندارد و فقط صاحبان صنایع، مجاز به واردات بسیار محدود استون صنعتی با خلوص نزدیک به 100 هستند که محموله‌های آنها هم، با کنترل‌های امنیتی شدید، وارد و تحویل می‌شود. تولیدکنندگان شیشه باید برای تامین ماده موثر‌شان سراغ قاچاقچیانی بروند که استون صنعتی با خلوص بالای 95 درصد را از پاکستان وارد می‌کنند.»
استفاده از پیش‌سازهای ارزان‌قیمت و جایگزین سودوافدرین در لابراتوارهای افغانستان
تابستان 97، پرویز افشار؛ سخنگوی سابق ستاد مبارزه با مواد مخدر، درباره ورود شیشه افغانی «ارزان» هشدار داد. دو سال پیش از این هشدار، نتایج آخرین پیمایش بررسی وضعیت اعتیاد در کشور اعلام می‌کرد که شیوع مصرف شیشه از 26 درصد در سال 90، به 8 درصد در سال 95 کاهش یافته است. اردیبهشت امسال، خبر کشف یک محموله 850 کیلوگرمی شیشه در مرز زمینی شرق کشور منتشر شد. کشف این محموله با فرضیه تغییر دوباره الگوی مصرف از مخدرهای سنگین به سمت روانگردان‌ها، ارتباط غیر قابل انکار دارد به خصوص که استقرار رو به افزایش لابراتوارهای مت‌آمفتامین پشت مرزهای شرق کشور حالا در صدر نگرانی‌های دفتر منطقه‌ای UNODC قرار گرفته است. به دنبال نابسامانی‌های اقتصاد جهانی، شبکه قاچاق مواد مخدر افغانستان، افزایش تولید مت‌آمفتامین را نسبت به حفظ اوزان یا افزایش تولید هرویین، مقرون به صرفه‌تر می‌بیند، چراکه اولین پیش‌نیاز تولید هرویین، زمین‌هایی است که باید به کشت خشخاش سپرده شود. بنا بر گزارش 2018 UNODC تا پایان سال 2017، بیش از 263 هزار هکتار از زمین‌های غرب و جنوب و شمال غرب افغانستان، زیر کشت خشخاش رفته اما حتی از بعد سودآوری به ازای هزینه تمام شده هم، تولید هرویین در مقایسه با تولید مت‌آمفتامین، گران‌تر و با حاشیه سود کمتر است؛ از هر هکتار زمین زیر کشت، حتی با بذرهای اصلاح شده، حدود 8 کیلو تریاک به دست می‌آید. هر کیلو تریاک، بسته به مرغوبیت و زمان برداشت، حدود 8 درصد مورفین دارد اما تریاک‌تر و امساله، به درد تولید هرویین نمی‌خورد و باید از انباری‌های کهنه استفاده شود. برای تولید هر کیلو هرویین، باید بیش از 12 کیلو تریاک به عنوان دورریز استحصال مورفین محاسبه شود. خرید پیشساز انیدرید استیک که ظرف دهه اخیر و به دنبال هدایت الگوی جهانی مصرف به سمت هرویین، از جدول شماره 2 کنوانسیون 1988، به جدول شماره یک منتقل شده هم، حالا بسیار دشوار است چون حتی دوستان شبکه افغانی قاچاق مواد مخدر در چین و هند و پاکستان هم، صرف‌نظر کردن از سود قاچاق انیدرید استیک را به محکومیت‌های سنگین و مجازات‌های کمرشکن ترجیح داده‌اند. از سوی دیگر، اتاق فکر شبکه بین‌المللی قاچاق مواد مخدر از دو سال قبل، در حال انحراف تدریجی سیاست‌های بازار عرضه و تقاضای جهانی به سمت روانگردان‌هاست. گزارش 2018 دفتر مقابله با مواد مخدر و جرم ملل متحد تایید می‌کند که اگرچه هرویین افغانستان، همچنان در اروپا پر طرفدار است اما شدت گرفتن تحرکات دولت‌ها برای مقابله و زمینگیر کردن هرچه بیشتر قاچاقچیان مواد بر پایه تریاک و به ویژه؛ هرویین، تجارت جهانی هرویین را نسبت به یک دهه قبل، مختل کرده و بنابراین، لازم است که حداقل در یک بازه زمانی، بازار هرویین به آرامش برسد و در چنین شرایطی، غیر از مت‌آمفتامین، هیچ گزینه‌ای قادر به رقابت با محبوبیت هرویین نیست. اما همان‌طور که ارزانی هزینه تولید و نزدیکی به شاهراه‌های اصلی توزیع خرد و کلان مواد مخدر، باعث شد که هرویین افغانستان، در بازار اروپا صدرنشین شود، این شرایط برای تولید مت‌آمفتامین هم قابل تعمیم است. ناامنی و جنگ در مناطق تحت سلطه طالبان و گروه‌های تروریستی؛ شمال غرب، جنوب، مرکز و جنوب غرب این کشور، همسایگی با ایران به عنوان یکی از مهم‌ترین مسیرهای ترانزیت به سمت اروپا و ارزشمندی بازار عرضه و تقاضای ایران به دلیل وجود 4 میلیون مصرف‌کننده وابسته و معتاد به انواع مخدرها و مواد محرک، نابسامانی شدید اقتصادی و رسوب فقر در افغانستان که استقبال فقر‌زدگان افغان از هر فرصت شغلی پایدار و ناپایدار، قانونی و غیرقانونی را رقم می‌زند، مهم‌ترین دلایل تلاش شبکه بین‌المللی قاچاق مواد مخدر برای ایجاد پایه‌های مستحکم تولید مت‌آمفتامین در افغانستان است. اما تا وقتی دولت افغانستان حاضر به امضای کنوانسیون 1988 ملل متحد نشده، معادله کنترل واردات سودوافدرین و افزایش تولید شیشه؛ آن هم با ارزان‌ترین قیمت در افغانستان را چطور باید حل کرد؟
مرکز تحقیقات، رهیافت و مطالعات بین‌المللی مواد مخدر، ابتدای این ماه در گزارشی به نقل از دیوید منسفیلد؛ استاد علوم سیاسی بریتانیا نوشت: «تولیدکنندگان افغانستانی به یک منبع دیگر روی آورده‌اند؛ بوته افدرا. این درختچه‌های قرمز توت در مناطق خشک آسیا می‌روید و به دلیل برخورداری از سودوافدرین طبیعی، مدت‌های مدیدی است به عنوان داروی گیاهی در درمان آسم، احتقان و دیگر مسائل تنفسی به کار می‌رود. بسیاری از کارخانه‌های تولید هرویین در ولایت فراه افغانستان این روزها پر از سطل‌های برگ‌های افدراست که برای تولید شیشه به کار می‌رود. استفاده از این روش، هزینه‌های تولید را به نصف تقلیل داده هرچند که به گفته کشاورزان، قیمت برگ افدرا در سال جاری سه برابر شده است. خاستگاه این گیاه، ارتفاعات ۲۵۰۰ متری ولایات افغانستان است و سازمان ملل متحد می‌خواهد از طریق رصد زمینی و ماهواره‌ای، میزان کشت این محصول را بررسی کند.»
استفاده از پیش‌سازهای ارزان‌قیمت و جایگزین در آشپزخانه‌های ایران
ایران، جز سوابق چند ده ساله در کشت خشخاش و تولید تریاک، حرف زیادی در تولید مخدرهای سنگین نداشته اما از دهه 90 میلادی که افغانستان، به قطب تولید تریاک تبدیل شد، انتخاب راه‌های مواصلاتی ایران به عنوان امن‌ترین و کم‌هزینه‌ترین مسیرهای ترانزیت تولیدات افغانستان به قاره اروپا باعث شد که هلال طلایی (افغانستان، ایران، پاکستان) در کانون توجه جهانی قرار بگیرد. از نیمه دهه 80 هم، چند تن از سران اصلی یا فرعی تولید مت‌آمفتامین در آسیای جنوب شرقی، دانش خود را با شبکه ایرانی قاچاق مواد مخدر در ازای دریافت‌های چند صد میلیون تومانی به اشتراک گذاشتند و از آن زمان، فعالیت آشپزخانه‌های «شیشه» در اقصی نقاط ایران به یک منبع پرسود تبدیل شد چون با وجود امضای جمهوری اسلامی ایران پای کنوانسیون 1988 در ابتدای دهه 70، محدودیت‌های جدی برای رصد واردات مهم‌ترین پیشساز شیشه- سودوافدرین - اعمال نمی‌شد و بنا بر اطلاعات نهادهای بین‌المللی کنترل و مقابله با قاچاق مواد مخدر، همواره این اعتراض را به دولت‌های وقت ایران داشتند که حجم تولید داروهای سرماخوردگی حاوی سودوافدرین در ایران، تناسب قابل توجیهی با واردات 55 تنی سالانه این ماده موثره با کاربرد دوگانه ندارد. در نهایت، به دنبال همکاری مشترک وزارت بهداشت، ستاد مبارزه با مواد مخدر و پلیس مبارزه با مواد مخدر، کاهش 50 تنی واردات سودوافدرین در اوایل دهه 90، قیمت این ماده موثره را تا چند برابر افزایش داد و همزمان، میزان ماده موثره موجود در داروهای سرماخوردگی هم تعدیل شد تا مجموع این اقدامات، تجزیه داروهای سرماخوردگی و استحصال سودوافدرین را برای صاحبان آشپزخانه‌های شیشه، به یک فرآیند شیمیایی گران و پرضرر تبدیل کند. این اقدامات، افزایش 5 برابری قیمت خرده‌فروشی شیشه را به دنبال داشت و این افزایش قیمت، تا ابتدای امسال هم بر مدار خود باقی ماند. به دنبال اعلام اخیر دبیر سابق شورای عالی مبارزه با مواد مخدر استان تهران درباره کاهش 80 درصدی قیمت عمده‌فروشی شیشه در کشور این روزنامه این فرضیه را مطرح کرد که ممکن است یکی از دلایل این کاهش قیمت در بازار داخلی، پیروی شبکه بومی تولید از همتایان افغانستانی بوده و مواد موثره جدیدی وارد چرخه تولید «شبه شیشه» شده باشد. به‌طور معمول، مت‌آمفتامین از ترکیب سودوافدرین، ید، فسفر قرمز و حلال‌های لازم برای کریستالیزه کردن ماده به دست آمده ساخته می‌شود اما حالا که این پیشساز اصلی، در فهرست مواد تحت کنترل دولت ایران قرار گرفته، در برخی آشپزخانه‌ها می‌توان از متکاتینون (سنتز استون صنعتی و فنیل پروپانول به عنوان پیشساز) سراغ گرفت و در برخی دیگر از آشپزخانه‌ها و در فهرست مواد موثره باید دنبال رد پای «نمک حمام» گشت. شنیده‌ها حکایت از آن دارد که برخی فعالان تولید «شبه شیشه»، از «مفدرون» به عنوان ماده موثره استفاده می‌کنند که اگر این شیوه تولید، فراگیری زیادی داشته باشد، باید فرض را بر این گذاشت که علاوه بر سنتز شیمیایی این ماده موثره، حالا قاچاق برگ‌های خشکیده «قات» که دارای مفدرون طبیعی است هم باید در فهرست اولویت‌های دستگاه مقابله قرار بگیرد. اما یکی از شنیده‌های نگران‌کننده، این است که هنوز، سودوافدرین که اصلی‌ترین پیشساز مت‌آمفتامین است، در بازار داخلی ایران، پنهان از چشم دستگاه مقابله و در دسترس تولیدکنندگان پرسابقه شیشه است. صرف‌نظر از اینکه آیا این ماده موثره به صورت قاچاق وارد کشور شده یا نشت واردات قانونی است، این روزنامه شنیده که آن تعداد معدود تولیدکنندگان مت‌آمفتامین که خوشنامی خود را با چند ریال سود بیشتر تاخت نزده‌اند و همچنان، مت‌آمفتامین نسبتا خالص با سودوافدرین تولید می‌کنند، برای قیمت‌گذاری محصول نهایی، دیگر از روند بازار تبعیت نمی‌کنند، بلکه هر گرم از کریستال شفاف و سفیدرنگی که از لابراتوارهای این گروه سرشناس و ناپیدا بیرون می‌آید، حدود 500 هزار تومان برچسب قیمت می‌خورد که خریدارانش هم، مریی و در دسترس نیستند و البته هیچ ردپایی هم در گزارش‌های رسمی قیمت مخدرها و محرک‌ها به جا نمی‌گذارند.
