بازار بدون نظارت!

به گزارش اقتصادآنلاین، خراسان نوشت: اگر جنس ایرانی و تولید یک کارخانه است چرا همه جا قیمتی واحد ندارد؟و اگر جنس خارجی است چرا نظارتی روی قیمت گذاری انجام نمی شود؟ ناهماهنگی و آشفتگی بازار، این روزها بر اکثر کالاها چه خوراکی  وغیر خوراکی، چه ایرانی و خارجی، چه آن هایی که یارانه دولتی دارند و چه آن هایی که ندارند، سایه افکنده و  این سوال را مطرح می کند که این همه آشفتگی دلیل اش چیست؟ ستاد های مختلف با مسئولیت هایی از قبیل تنظیم بازار، حمایت از حقوق مصرف کنندگان و طرح هایی از جمله طرح ویژه نظارت بر بازار کالاهای اساسی، چرا نتوانستند گرهی از مشکلات باز کنند؟ سازمان های  نظارتی کجای این آشفته بازار هستند؟ و... گویی تب اقتصاد روی 40 درجه گیر کرده و در این وضعیت تنها کاری که می توان کرد، سوختن و ساختن است!

درد دل مردم

به سراغ چند شهروند می رویم تا گلایه های این نابه سامانی را از زبان آن ها بشنویم.

یک بازنشسته آموزش و پرورش در این باره می گوید: ناهمگونی قیمت ها بیشتر از همه در سبزیجات و میوه دیده می شود. مثلا ریحون را که سبزی پر مصرفی است از بسته ای 1000 تومان تا 3000 تومن خریده ام.

منصوره لطفی ادامه می دهد: هندوانه از کیلویی1000 تا 2500 تومان قیمت گرفته ام و هویج و گوجه فرنگی که به تازگی خرید کردم، از وسط شهر تا بالای شهر دوبرابر قیمت اش فرق می کند و از دو هزار تومان  تا شش هزار تومان متغیر است! اما در کلی فروشی و بازار روز، قیمت ها ارزان تر از همه جاست.

یک دانشجو نیز همان حرف ها را تایید می کند و می گوید: در بازار میوه تا دلت بخواهد تنوع قیمتی هست!  راحله موسوی  ادامه می دهد: مثلا در دو منطقه شهر که اتفاقا از نظر مسافتی به یکدیگر نزدیک هم هستند، تفاوت قیمت بیداد می کند! ممکن است پایین شهر و بالا شهر به خاطر اجاره مغازه های شان قیمت ها را تغییر می دهند اما مغازه هایی که در خیابان های هم سطح هستند چرا باید این قدر تفاوت قیمت داشته باشند؟!

یک خانم خانه دار نیز درباره تفاوت قیمت در پوشاک می گوید: کاپشن بهاره مردانه در فروشگاهی، 200 هزار تومان و همان کاپشن با همان مارک و جنس در خیابانی که منطقه پایین شهر محسوب می شود، 170 هزار تومان فروخته می شد.

محبوبه غلامی می افزاید: تفاوت قیمت  در مغازه های همجوار  نیز دیده می شود اما پررنگ ترین تفاوت بین بالا شهر و پایین شهر است.

شهروند دیگری نیز در این خصوص می گوید: مشغول تهیه جهیزیه هستم و تفاوت قیمت را در لوازم صوتی و تصویری هم مشاهده کرده ام. مثلا قیمت لباس شویی با یک برند مخصوص در نمایندگی چهار میلیون و 500 هزار تومان است در حالی که قیمت همان لباس شویی، در دیگر نقاط شهر تفاوت زیادی دارد.

فرزانه ابراهیمی می افزاید: لوازم یدکی خودروهم قیمت ثابتی ندارد. مثلا کامپیوتر پژو 206 در شهر و حتی در بازاری که همه مغازه دارها هم صنف هستند، پنج قیمت متفاوت داشت!

مهدی سلامی، شهروندی که خودش نیز مغازه دار است از آشفته بازار گوشت می نالد و می گوید: قیمت گوشت گوسفند و مرغ که یکی از اقلام اساسی است،  در هر قسمت شهر متفاوت است. مخصوصا گوشت چرخ کرده که البته به سالم بودن آن هم باید شک کرد! در بازار کیف و کفش هم همه نوع قیمتی داریم و ما بیشتر مجبوریم از خود تولیدی ها بخریم که قیمت کمتری دارند.

شهروند دیگری که شغل آزاد دارد، از تفاوت قیمت ها در کالاهایی مانند دستمال کاغذی، سیگار، لوازم یدکی خودرو، رب گوجه فرنگی، تن ماهی و... می گوید.

میثاق اجتماعی  ادامه می دهد: کالاهای فوق در قسمت های مختلف شهر و حتی محله ای یکسان متفاوت است مثلا دستمال کاغذی بین 8 تا 10 هزار تومان، سیگار با مارکی خاص از 9 هزار تومان تا 11 هزار تومان، رب گوجه فرنگی از 15 تا 22 هزار تومان و تن ماهی نیز از 13 هزار تا 16 هزار تومان قیمت اش متفاوت است. همچنین لوازم یدکی خودرو مانند گلگیر جلوی تندر 90، خام و  بدون رنگ را سه میلیون و 800 هزار تومان و دو میلیون و 300 هزار تومان قیمت کرده ام.  

 شهروند دیگری به قیمت متفاوت شکر و روغن و برنج اشاره می کند و می گوید: شکر از کیلویی سه هزار تومان تا پنج هزار تومان متفاوت است.

مجید وکیلی خاطر نشان می کند: برنج درجه یک، کیلویی تقریبا 22 هزارتومان است اما همان برنج را کیلویی16 هزار تومان و 30 هزار تومان هم قیمت کرده ام و علتش آن است که در برنج امکان تقلب زیاد است و  برنج خوب و بد را با هم مخلوط می کنند و می فروشند.

مشاهدات عینی در شهر

مشاهدات عینی و میدانی نشان می دهد که درد دل مردم بی جا و بی علت نیست و تفاوت قیمت در کالاهای مختلف دیده می شود. نخستین تفاوت در خوراکی هاست که مشاهدات حاکی از آن است که نرخ ها در  لبنیات و اقلام خوراکی از نوع تنقلات (مانند پفک، چیپس، نوشابه، بیسکویت و...) تفاوتی جزئی دارند و اکثرا کالاها با همان قیمت مصوب و تایین شده به فروش می رسند اما در کالاهای اساسی از جمله برنج، روغن، گوشت و شکر و  همچنین در بازار میوه و تره بار، تفاوت قیمتی زیادی مشاهده شد .در بازار قطعات خودرو، پوشاک، کیف و کفش و... هم قیمت اجناس مختلف بسیار متفاوت است. به عنوان مثال برنج در دو مارک معروف، در بین دو تا چهار هزارتومان تفاوت قیمت دارند. گوشت گوسفند، گاو، مرغ و... (چرخ کرده و غیر چرخ کرده) در شهر تفاوت قیمت چندانی ندارند اما در بازارهای خاصی که به ارزان فروشی گوشت معروف است با سطح شهر بین دو هزار تا 10هزار  تومان تفاوت قیمت دارد. روغن و شکر کالاهایی بودند که بیشترین تناقض قیمتی را داشتند . بررسی بین پنج مارک روغن، نشان می دهد تفاوت قیمتی این کالا بین هزار تا سه هزار تومان است. همچنین شکر سه تا چهار برابر نرخ مصوب نیز به فروش می رسد. حتی در مغازه هایی که همجوار یکدیگر بودند، این تفاوت مشاهده شده است. مشاهدات خبرنگار ما حاکی از آن است که قیمت کالاهایی اعم از خوراکی و غیر خوراکی در  هایپرمارکت و سوپرمارکت های بزرگ در مقایسه با سوپر مارکت های کوچک کمتر است و حتی در برخی موارد، این قیمت ها زیر نرخ مصوب و تعیین شده در پشت جلد محصولات است. دربازار میوه و تره بار نیز تفاوت قیمت بین بازار روز و سطح شهر و همچنین بین مغازه های میوه فروشی در یک خیابان و محله ای یکسان کاملا متفاوت است. در بازار خودرو و مسائل مربوط به آن،  به طور مثال تعویض روغن خودروی 206، در مکانی 250 هزار تومان و همان روغن در مکانی دیگر 195 هزار تومان بود. در لوازم یدکی خودرو به عنوان مثال لاستیک نو و کارکرده نیز دارای تفاوت قیمت، در چند مکان مختلف بود.

به دلیل این که مشاهدات عینی همه کالاها امکان پذیر نیست به همین مقدار بسنده کردیم. هرچند همین تعداد نیز نشان از آشفتگی بازار دارد.  

دلیل اصلی در تفاوت نرخ کالاهای دولتی با آزاد است

معاون امور اقتصادی استانداری خراسان رضوی با بیان این که یکی از دلایل این مشکل، افزایش و تغییرات قیمت ارز و دلار است می گوید: با افزایش قیمت دلار، نرخ کالاها متفاوت و کنترل بازار سخت می شود زیرا ممکن است خریداری که با قیمت قبلی دلار، جنسی را خریده، آن را ارزان تر از قیمت فعلی بفروشد در حالی که فروشنده ای که همان کالا را با قیمت فعلی خریده، گران تربفروشد. البته در این بستر، راه برای سوء استفاده کننده ها  نیز فراهم است و امکان نظارت در همه فروشگاه ها وجود ندارد.

علی رسولیان دلیل اصلی این وضعیت را، تفاوت بین قیمت کالای یارانه ای و قیمت کالا با نرخ آزاد می داند و می افزاید: دولت برای  برخی مواد غذایی و کالاهای اساسی ارز چهار هزار و 200 تومانی اختصاص داده بنابراین هنگامی که کالا با ارز داخل کشور تامین می شود و قیمت ارز، آزاد است، قیمت کالاهای داخل و خارج کشور تفاوت معنی داری پیدا می کند.

وی بیان می کند:  مثلا در خصوص شکر که کالای بحث برانگیزی هم  هست، چون بین قیمتی که دولت عرضه می کند با نرخ آزاد آن تفاوت معنی داری وجود دارد، زمینه سوء استفاده را فراهم می کند.

این مقام مسئول درباره راهکار حل این مشکل اظهار می کند: باید توزیع کالا از مسیرهای مشخصی باشد و افرادی که کالا را تحویل می گیرند کاملا شناخته شده باشند همچنین یکسان سازی قیمت ها از مهم ترین موضوعاتی است که می تواند راه گشا باشد.

وی تصریح می کند: تعیین نرخ مصوب برای کالا به تنهایی کارساز نیست زیرا مرزهای کشور ما طولانی است و قیمت داخل با خارج کشور تفاوت معنی داری دارد و با تعیین نرخ مصوب برای همه کالا ها   مسیر قاچاق هموار و کنترل بازار مشکل می شود.

شبکه معیوب تولید و توزیع، اهمیت هوشمند سازی بازار

کارشناس مسئول حوزه بازرسی و نظارت سازمان صنعت و معدن استان خراسان رضوی در خصوص تفاوت قیمت در برخی کالاها بیان می کند: لبنیات، نرخ مصوب و تکلیفی دارد و بنابراین نمی تواند از قیمت مصوب عدول کند تا امروز نیز گزارشی در خصوص تفاوت قیمت یا گران فروشی در این زمینه نداشته ایم اما در بازار کالاهای دیگر ممکن است یک واحد صنفی و زنجیره ای از تولید کننده به صورت مستقیم خرید کند و قیمت تمام شده برای او به نسبت دیگر خریداران کمتر باشد. در نهایت یا سقف قیمت را رعایت می کند یا زیر قیمت کالای خود را می فروشد.

 عباس اخوان می افزاید: اما برخی از فروشندگان از چرخه های بعد از چرخه اصلی  تولید یعنی خرده فروشان خرید می کنند که باعث افزایش قیمت می شود و  این موضوع، تفاوت قیمت ایجاد می کند.

وی خاطر نشان می کند: به طور مثال کالاهایی از قبیل میوه و سبزیجات اکثرا توسط افرادی به صورت کلی خریداری و به خریدار دیگری فروخته می شود و در این چرخه با توجه به تعداد واسطه ها، نرخش تغییر می کند و این مشکلات پیش می آید.

اخوان بیان می کند: زمانی که منابع تامین کالا مشخص شود و واسطه ها حذف شوند، نرخ  کالا پایین می آید و تفاوت قیمت کمتری در بین کالاها داریم البته توقع مردم، وجود یک سیستم نظارتی است.

کارشناس بازرسی و نظارت سازمان صنعت و معدن استان خراسان رضوی اظهار می کند: همه کالاها باید به درستی در شبکه متولی تولید و توزیع قرار بگیرد. هنگامی که تشخیص دادیم کالایی از این شبکه خارج شده (عرضه خارج از شبکه)، می توانیم وارد عمل شویم و نظارت کنیم اما سوال این جاست آیا شبکه ای وجود دارد؟

وی با تاکید بر این که در این خصوص شبکه ای وجود ندارد، اضافه می کند: ما زمانی می توانیم در نظارت موفق عمل کنیم که  شبکه اولیه و زیر ساخت های ما درست باشد بنابراین عرضه مستقیم کالا و حذف واسطه ها می تواند راهکار مناسبی باشد که ما در برخی کالاها که با ارز دولتی وارد شد، ارتباط بین وارد کننده و نظام توزیع را برقرار کردیم و توانستیم حبوبات را با قیمت مناسب عرضه کنیم. به نظر می رسد  باید عرضه مستقیم را همیشه در دستور کار داشته باشیم. واسطه ها به هر حال شکل گرفته اند و باید دستگاه های متولی آن ها را سرو سامان دهند.

اخوان ادامه می دهد: کمیته های تخصصی تامین و توزیع، باید در استان ها تقویت شوند و این کار نیاز به هم افزایی بین دستگاهی دارد. همچنین با توجه به این که ما بازار سنتی داریم بهترین عملکرد برای داشتن قیمت های یکسان و ثبات قیمتی در بازار، استفاده نظام توزیع هوشمند است تا رصد و پایش بازار به درستی انجام شود البته هوشمند سازی نیز نیاز به بستر سازی دارد.

نبود نظارت درست بر بازار

یک کارشناس حوزه اقتصادی نیز یکی از دلایل عمده  وجود تفاوت قیمت ها در بازار را نبود نظارت درست می داند و می افزاید: دلیل ارزان فروشی هایپرمارکت ها  که تفاوت قیمتی ایجاد کرده اند این است که اگر کالایی برای آن ها 30درصد سود دارد 10 درصدش را  خرج تبلیغات می کند و ما فکر می کنیم دلیلش کلی خرید کردن آن هاست در حالی که  این ارزان فروشی، بیشتر به خاطر تبلیغات است.

محمد علیزاده  با تاکید بر این که واحدهای نظارتی باید بهتر عمل کنند، می افزاید: هایپر و سوپرمارکت های بزرگ، چون با سرمایه زیادی که متعلق به خودشان نیست، شروع به کار می کنند، تلاش می کنند با شیوه های مختلف به سود برسند و این باعث آشفتگی قیمت می شود اما باید پیش از این که به آن ها مجوز بدهیم، سرمایه سنجی کنیم و کسی که با سرمایه خودش کار می کند و دنبال سود اضافه نیست، بیشتر حمایت شود. هرچند در کشورهای دیگر نیز این نوع فروشگاه ها وجود دارند اما واحدهای نظارتی آن جا بهتر عمل می کنند.

وی می گوید: افزایش نرخ دلار هم در گران شدن کالاها نقش دارد مثلا جنسی تنها 20 درصد گران شده  اما برخی فروشندگان آن را تا 40 درصد هم گران می فرشند و می گویند اگر نخرید دیگر نیست! یعنی به نوعی توهم سازی می کنند  و این باعث تفاوت قیمت می شود.

این کارشناس اقتصادی ادامه می دهد: دلیل دیگر تحریم هاست، مثلا  ماده اصلی روغن نباتی، وارداتی است و ما به خاطر تحریم نمی توانیم دلار و ارز را به راحتی جا به جا کنیم، بنابراین ممکن است مشکلات زیادی به وجود بیاید که این بر تفاوت قیمت کالا ها  مخصوصا روغن تاثیرگذار است.

وی اضافه می کند: در فروردین امسال به مدت 20 روز روغن کمیاب شد و این کمیابی نیز به بالا بردن و تغییر آن دامن زد. متاسفانه احتکار کننده در کالاهای اساسی زیاد است.

علیزاده در خصوص ثبات قیمت لبنیات بیان می کند: لبنیات کالایی بی دوام است و  اگر بماند، مرجوع و ضرر ده می شود بنابراین  فروشنده ریسک نمی کند و آن را با همان قیمت مصوب می فروشد اما مثلا روغن کالایی بادوام است و اگر یک سال هم بماند فروش می رود.

این کارشناس اقتصادی در خصوص سازمان های نظارت کننده بر بازار بیان می کند: تا زمانی که تخلفی واقع نشود، سازمانی وارد عمل نمی شود و همان موقع هم کُند عمل می کند یعنی به نوعی پیشگیری اتفاق نمی افتد و اکثر جریمه ها نیز مالی است و کسی که سودش را برده جریمه برایش اهمیت نخواهد داشت.

وی با بیان این که مردم باید آگاه شوند و بدانند قیمت مصوب هر کالا چقدر است، خاطر نشان می کند: در برخی کالاها از جمله پوشاک امکان نظارت وجود ندارد چون اکثرا وارداتی است و نمی توان نرخی برایش مصوب کرد البته در اکثر کشورها این مشکلات وجود ندارد زیرا فروشگاه های اصلی وجود دارد که فقط همان مارک را می فروشند آن هم با نظارت اما در ایران این طور نیست.

علیزاده ضمن بیان این که ما فروشگاه مارک های خاص خارجی نداریم، می افزاید: به خاطر تحریم و برخی مسائل، مجوز فعالیت آن ها به کشورمان داده نمی شود به همین دلیل جنس های خارجی اصلی و غیر اصلی در کنار هم و با نرخ های متفاوت به فروش می رسد. بنابراین برندسازی و تقلب و همچنین نبود فروشگاه ثابت یک مارک خاص، باعث تفاوت قیمت در بازار پوشاک و کیف و کفش است.