چند صد میلیارد دلار دور زمین می‌چرخد؟
در سال ١٩٧٢ میلادی، جین کارنان، آخرین انسانی که بر ماه گام گذاشت، هنگام بازگشت به زمین گفت: «ما باید با صلح و امید برای همه مردم بازگردیم.» انگار همان‌گونه که بسیاری از فیلم‌ها و کتاب‌ها پیش‌بینی کرده بودند، اینگونه نخواهد بود.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از اعتماد، هر آنچه تا همین چند سال پیش ناممکن می‌نموده، به دست و فکر بشر شدنی شده است. حالا جنگ ستارگان هم دور از ذهن نیست. مایک پنس، معاون رییس‌جمهور امریکا روز پنجشنبه جزییات برنامه‌های تازه و جداگانه برای ششمین نیروی ارتش امریکا را اعلام کرد. اما آنچه این نیرو را که بناست تا سال ٢٠٢٠ شکل گرفته باشد، جنجالی می‌کند، نام و هدف آن است. پس از نیروهای زمینی، دریایی، هوایی، گارد ساحلی و نیروهای ویژه، «نیروی فضایی ایالات متحده» بر اساس برنامه‌ها بر آن است تا از غلبه امریکا در فضا دفاع کند. در دنیایی که همه‌چیز وابسته به پول است، این تلاش، کوششی اقتصادی هم خواهد بود، نخست برای دفاع از منافع اقتصادی در کنار منافع ژئوپولتیک و دوم برای پیشتاز بودن در صنایع آینده نگرانه فضایی.
معاون دونالد ترامپ با اشاره به اینکه «فضا زمانی صلح‌آمیز و غیررقابتی بود اما اکنون پرازدحام و خصم‌آمیز است»، گفت که امریکا از این چالش عقب نخواهد نشست. این نیروی ششم ارتش که بناست «جدا و برابر» باشد از همین حالا رییس‌جمهور جنجالی امریکا را به شوق آورده تا توییت کند: « نیروی فضایی تا آخر راه!»
اقتصاد فضا
فضا از سه راه با اقتصاد گره خورده، اول صنعت او که روز به روز گردش مالی و سرمایه‌گذاری در آن بیشتر می‌شود، دوم استفاده اقتصادی نهادها و شرکت‌ها از توانایی‌های نوآورانه آن مانند جی‌پی‌اس یا ارتباطات سریع و در آینده استفاده‌هایی چون بهره‌برداری معدنی و سوم از طریق حفاظت از امنیت ژئوپولتیک و کسب و کار و پیشتازی در فتح مرزهای تازه چون ماجرای قطب جنوب.
«صنعت فضا» به فعالیت‌های اقتصادی وابسته به تولید اجزایی که به مدار زمین یا ورای آن می‌روند، رساندن آنها به نقطه موردنظر و خدمات مربوط گفته می‌شود. از آنجا که تاکنون عمده این صنعت بر ماهواره‌ها متمرکز بوده، آن را به همین نام می‌خواندند، اما با ورود شرکت‌های خصوصی به فضا و برنامه‌هایی برای کسب سود تجاری از این صنعت، می‌توان آن را «کسب و کار فضا» خواند.
از این رو «اقتصاد فضا» که پیش‌تر به عنوان «حوزه تمام بازیگران دولتی و خصوصی درگیر توسعه و فراهم آوردن محصولات و خدمات فضایی» تعریف می‌شد، در سال‌های آینده «تجارتی تمام عیار» خواهد بود. حتی همین حالا هم آنچه «اقتصاد فضابنیان» نام دارد، فعالیت اقتصادی در فضای اطرف کره آبی ماست که شامل معدنکاری در سیارک‌ها، تولید در فضا، تجارت فضایی، ساخت و ساز در فضا مانندساخت ایستگاه‌های فضایی، دفن زباله در زباله و تبلیغات فضایی می‌شود. اگر این تعریف تصویری علمی-تخیلی به شما می‌دهد، تردید نکنید که اگر جوان باشید، اینها و بیشتر از اینها را خواهید دید. «صنعت فضابنیان» هنوز کودکی نوپاست، اما نشان داده که قابلیت‌های بسیار دارد.
پایگاه اینترنتی «مجمع جهانی اقتصاد» در مطلبی با اشاره به اینکه بشر تا سال ٢٠٣٠ دوباره روی ماه خواهد بود، فعالیت بخش خصوصی و همکاری آن با بخش دولتی در حوزه هوا- فضا را «سوخت حرکت به ماه و مریخ» می‌داند، احتمالا روزی ورای آنها. اینکه اقتصاد آزاد چقدر در این وضعیت نقش بازی کرده به کنار، آینده اقتصادی صنعت هوا- فضا بسیار درخشان به نظر می‌رسد. الن استوفان و جرج ویتسایدز از مدیران ارشد شرکت‌های فعال در حوزه فضا، در مطلب پیش گفته، این صنعت حتی خود زمین را نیز دگرگون و فعالیت‌های اقتصادی را تسهیل خواهد کرد. وسایل نقلیه مجهز به امکانات فضایی ظرف چند دقیقه از سویی به سوی دیگر کره زمین خواهند رفت، ارتباط اینترنتی و رادیویی بسیار ارزان‌تر و سریع‌تر آن هم از هر نقطه‌ای به نقطه دیگر ممکن خواهد شد و اینها اقتصاد جهان را زیر و رو خواهد کرد. از بین رفتن فقر در چنان شرایطی عجیب نخواهد بود. گرچه به سختی می‌توان تصور کرد که آن روزها جهان شاهد اختلاف طبقاتی نباشد، اما نداشتن حداقل نیازهای اساسی برای شمار قابل توجهی از جمعیت جهان، دور از ذهن است.
مهم و مهم‌تر
اقتصاد فضا همه فعالیت‌ها و استفاده از منابعی است که از طریق کاوش، پژوهش، درک، مدیریت و بهره‌برداری از فضا برای بشر تولید ارزش افزوده یا منافع می‌کند. این بخش از اقتصاد چنان در حال رونق گرفتن است که «سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (» (OECD در گزارشی در سال ٢٠١٤ آن را در «مجمع فضای» خود تعریف کرد: فعالیت‌های اصلی صنعت فضا در فضا و در عملیات ماهواره‌ها و دیگر فعالیت‌های مصرفی که از تحقیق و توسعه دولتی به دست می‌آید. این شامل تمام کارخانه‌های دولتی و خصوصی درگیر در توسعه، فراهم کردن و استفاده از برون‌داد صنعت فضا، محصولات و خدمات استخراج شده از فضا و دانش علمی برخاسته از تحقیقات فضایی می‌شود.
مجله «امنیت فضایی» متعلق به «انجمن بین‌المللی پیشرفت امنیت فضایی» می‌نویسد: «بخش فضا ویژگی‌های ممتازی از قبیل استفاده از فناوری‌های فوق پیشرفته قابل استفاده برای توسعه پروژه و بازگشت سرمایه دارد. با آنکه امروزه بخش تجاری فضا در حال رشد است، استفاده از فضا برای اهداف دفاعی همچنان بر استفاده‌های دیگر غالب است، گرچه بخش نظامی از اپلیکیشن‌های مدنی و نظامی‌ای مانند پیش‌بینی هوا، کنترل از راه دور و مسیریابی بهره می‌برد.» با این حال اوضاع نه در کوتاه‌مدت، اما تغییر خواهد کرد. «مشتریان اصلی محصولات و خدمات فضایی هنوز هم دولت‌ها هستند. با این حال، شمار فزاینده شرکت‌های خصوصی فعال در فعالیت‌های فضایی تدریجا در حال افزایش است.
زنجیره ارزش و اجتماع
زنجیره ارزش، بازه تمام فعالیت‌ها شامل طراحی، تولید، بازاریابی، لجستیک و توزیع تا حمایت از مشتری نهایی می‌شود که یک سازمان برای رساندن محصول به بازار انجام می‌دهد. هر یک از این قدم‌ها، ارزش افزوده دارند. بخش فضا اخیرا در جلب‌توجه همه دنیا خوشبخت بوده و دولتی‌ها و خصوصی‌ها در پی آنند که در این صنعت به منابع تازه رشد اقتصادی و نوآوری برسند. به این ترتیب، اقتصاد فضا از حوزه‌های اصلی فناوری های-تک، فرصت‌های تجاری و اهداف استراتژیک شده است. انواع مختلف فعالیت‌ها، ورودی‌ها و فرآیندها در این صنعت، به شکل گرفتن زنجیره ارزش جهانی کمک می‌کند.
صنعت فضای جهان در سال‌های گذشته مدام رشد کرده و فعالیت‌های وابسته به آن به ارزش چندصدمیلیارد دلاری رسیده است. جالب اینجاست که بیش از ٦٠ درصد از فعالیت‌های اقتصادی فضایی مربوط به اقلام و خدمات تجاری می‌شود. درآمدهای تلویزیونی، رشد کارایی تلفن‌های همراه، ارسال پیامک‌های تصویری و... مدیون رونق این صنعت است که فعلا پایانی بر آن نیست.
مجله امنیت فضایی پا را از این هم فراتر می‌گذاد و در گزارش خود برای اقتصاد فضا، اثرات اجتماعی قائل است: «علوم فضایی نقشی ردنشدنی در زندگی ما بازی می‌کنند؛ نظم استراتژیک و توسعه اقتصادی جوامع وابسته به آنهاست. استفاده از ماهواره در مسیریابی، ارتباطات، هواشناسی و مشاهده زمین زندگی و دانش همه ما را تغییر داده است. فناوری‌های فضایی همچنین برنامه‌ریزی برای کشاورزی، مدیریت فاجعه، پزشکی، زمین‌شناسی بهتر، نقل و انتقال راحت‌تر و برنامه‌ریزی شهری را ممکن کرده است.»
صنعت و اقتصاد فضا در حالی چنین توانایی‌هایی دارد که بر خلاف تصورها، کشورهای گروه بیست، درصد ناچیزی از تولید ناخالص داخلی خود را به آن اختصاص می‌دهند. اقتصاد فضا ساد‌کننده زندگی هرروزه ما است. فضا خود، داستان امروز و آینده است. شاید با نگاه به ابعاد کائنات، رسیدن به بیگانگانی که فناوری‌های غریب در دست انسان بگذارند، انتظار زیادی باشد، اما همان‌جا که خیال داریم روزی آنها را پیدا کنیم، بهترین مسکن رشد فکر، فلسفه و فناوری است.
