آیا بازار سرمایه قربانی جدال آمریکا با برجام می‌شود؟

اقتصاد آنلاین- مروارید اسلامی؛ روز گذشته نفس دنیا حبس بود تا دونالد ترامپ٬ رئیس جمهور آمریکا تصمیم خود را درباره پایبندی یا خروج از برجام اعلام کند. هرچند عده قلیلی تصور می‌کردند که آمریکا از برجام خارج نمی شود اما گمانه زنی ها حاکی از آن بود که احتمالا ترامپ ضرب الاجلی تعیین می کند تا توافق برجام ادامه یابد. شب گذشته سخنرانی تند٬ صریح و کوتاه ترامپ تکلیف را مشخص کرد؛ آمریکا از برجام خارج شد و به برخی شرکت ها فرصت های ۹۰ و ۱۸۰ روزه داد تا به همکاری خود با ایران پایان دهند. او ضمن تاکید بر بازگشت تحریم ها٬ از اعمال تحریم های جدید علیه ایران خبر داد. اتحادیه اروپا از این اتفاقات ابراز ناراحتی کرد و از ایران خواست که صبر پیشه کند و حمایت خود را از ایران و برجام اعلام کرد. پس از این سخنرانی٬ حسن روحانی٬ رئیس جمهور ایران اعلام کرد که ظرف چند هفته آینده تصمیم نهایی ایران در رابطه با برجام اعلام می شود. عده ای معتقدند که برجام دستاورد اقتصادی خاصی برای ایران نداشته و از این حیث٬ حتی لغو آن هم تاثیر چندانی بر اقتصاد کشور نخواهد داشت اما عده دیگر معتقدند که وضع اقتصادی کشور بیش از پیش دچار مشکل می شود. در این میان وضعیت بازار سرمایه چه خواهد شد؟ امروز شاهد رفتار هیجانی برخی فعالان بازار و خروج نقدینگی آنها از بورس بودیم. از سوی دیگر امروز حقوقی ها سعی در حفظ بازار داشتند. عده ای احتمال می دهند که بازار در کوتاه مدت دچار ریزش شود اما با افزایش قیمت دلار٬ شاخص بورس روند صعودی به خود بگیرد. در این گزارش برخی از کارشناسان بازار سرمایه به تحلیل خروج آمریکا از برجام و تاثیر آن بر بازار سرمایه پرداخته اند.

در شش ماهه اول اتفاق خاصی نمی افتد/ باید منتظر موضع پایبندان به برجام در ادامه راه باشیم

سیاوش وکیلی٬ مدیرعامل شرکت سرمایه گذاری توسعه گوهران امید با بیان اینکه اتفاق اخیر از بعد موضع ایران خوب بود٬ توضیح داد: جهان اذعان داشت که ایران به همه تعهدات بین المللی خود پایبند بوده است اما از بعد اقتصاد داخل کشور٬ می توان دو دوره زمانی شش ماه آینده و سپس٬ دوره بعد از آن را در نظر گرفت؛ در شش ماه دوم با توجه به فورس زمانی٬ در رابطه با فروش نفت و به تبع آن٬ محصولات مشتقه نفتی با مقداری مشکل مواجه می شویم به خصوص اگر آمریکا بخواهد تحریم های ثانویه را اعمال کند که البته اعلام کرده که این کار را می کند؛ بنابراین شرکت هایی که می خواهند با ایران همکاری کنند٬ تحت تاثیر قرار خواهند گرفت٬ حجم مراودات تجاری و اقتصادی آنها با آمریکا بیشتر از ایران است و به نظر می رسد از این حیث چالش داشته باشیم.

او با تاکید بر اینکه این اتفاق موضوع جدیدی نیست٬‌ اظهار داشت که پیش از برجام نیز این وضعیت وجود داشت. او ادامه داد: پیش بینی می شود در شش ماهه اول تاثیر چندانی ایجاد نشود چون طبق سخنرانی ترامپ و دستور خزانه داری آمریکا٬ شش ماه به شرکت های طرف قرارداد با ایران این فرصت داده شده تا به همکاری خود پایان دهند. در این شش ماه تغییر فاحشی نسبت به شرایط فعلی رخ نمی دهد اما برای بعد از این شش ماه٬ با دیتای امروز می توان یک نتیجه گرفت و با دیتای مبهم آتی می توان نتیجه دیگری حاصل کرد؛ دیتای امروز این است که اتحادیه اروپا٬ روسیه و چین به صراحت اعلام کرده اند که در برجام می مانند و از ایران خواستند تا تمهیداتی به عمل آورد که مانع از فروپاشی برجام شود؛ این بدان معناست که این جایگزین وجود دارد که بتوانیم با اروپا٬ روسیه و چین کارمان را انجام دهیم٬ ضمن آنکه پیش از این هم اقتصاد آمریکا چندان بر ایران اثرگذار نبود. بنابراین با دیتای موجود اگر بعد از شش ماهه دوم هم همین رویه ادامه یابد٬ نباید مشکل خاصی در کشور ایجاد شود چون در برجام تغییرات زیادی را شاهد نبودیم و کارها با سختی انجام می شد.

وکیلی با اشاره به فرضیه دوم یعنی تغییر رفتار پایبندان به برجام در ادامه راه گفت: اگر در ادامه راه به دلایل سیاسی٬ اهرم ها یا تغییر جهت منافع٬ کشورهایی که ما روی آنها حساب می کنیم٬ تغییر موضع دهند و با آمریکا همراهی کنند٬ در این صورت ایران با مشکل مواجه می شود.

او در رابطه با وضعیت صنایع در صورت عدم پایبندی سایر کشورها به برجام گفت: صنایع معدنی٬ پتروشیمی و فولادی مثل همیشه از مزیت خود برخوردار خواهند بود. در صنایع داخلی تنها صنعتی که تحت تاثیر قرار می گیرد٬ خودروسازی است. در این بخش هم به نظر می آید که بر خودروهای ساخت داخل در سطح بالا تاثیر زیادی نداشته باشد اما خودروهایی که بیشتر قطعات وارداتی دارند٬ احتمالا با کاهش تیراژ و تولید و کاهش سودآوری مواجه شوند.

این کارشناس بازار سرمایه با اشاره به فروش نفت به عنوان یک مورد بسیار مهم که می تواند روی کل اقتصاد سایه بیندازد٬ گفت: البته همه این موارد با این فرض است که فقط روی مولفه های اقتصادی کار می شود و اتفاقات غیرمترقبه مانند درگیری های نظامی در نظر گرفته نشده است. ترامپ بر این عقیده پافشاری می کند که شرکای تجاری خود را با خود همسو کند و عاملی که ایران از آن تاثیر زیادی می گیرد٬ فروش نفت از دو بعد حجمی (میزان نفتی که می توانیم صادر کنیم) و بازگشت پول است. دلار ۴۲۰۰ تومانی امروز نشان داد که دولت سناریوی این اتفاق را دیده بود و غافلگیر نشد و پیش درآمدی برای مواجهه با تنگناهای ارزی دیده بود. همین دلار ۴۲۰۰ تا ۴۵۰۰ تومانی می تواند ۸۰ درصد نیاز ارزی کشور به کالاهای اساسی را تامین کند (صحبت هایی درمورد ارز مورد نیاز مسافران می شود اما اینها مولفه های اثرگذار اقتصادی نیستند). بنابراین میزان ارزی که تجار برای گرداندن چرخ اقتصاد کشور و تامین مواد اولیه نیاز دارند و نیاز اصلی کشور است٬ پاسخ داده می شود.

او با پیش بینی اینکه شرایط تا حدی سخت تر می شود٬ ابراز امیدواری کرد که اتفاق ماهوی خاصی در غیاب عوامل غیرمترقبه نمی افتد و تغییر خاصی ایجاد نمی شود٬ همچنان که برجام هرچند از لحاظ پروتکل های سیاسی عالی بود اما از نظر پروتکل های اقتصادی دستاورد زیادی نداشت که بگوییم با خروج آمریکا آن را از دست داده ایم؛ بلکه همان وضعیت پیشین خواهد بود.

روند فرسایشی است

داریوش روزبهانه٬ رئیس هیات مدیره کارگزاری بانک خاورمیانه٬ با بیان اینکه فرآیند فرسایشی شروع شده است٬ توضیح داد: این مساله چه در کوتاه مدت و چه در بلندمدت وجود دارد و بازار را مقداری آزار خواهد داد. به رغم رشد دلار در یک ماه اخیر که می توان گفت در نتیجه آن٬ فرصت سرمایه گذاری در بورس بسیار جذاب و قیمت ها مناسب است اما چشم انداز روابط ایران با دنیا تقریبا تخریب شده و مشخص نیست که اروپایی ها چه نقشی بازی کنند. به نظر نمی آید اروپایی ها در زمین برجام بازی کنند و به صدور چند بیانیه ختم خواهد شد و چندان فعال نخواهند بود. اروپایی ها مادامی که آمریکا به طور جدی فعالیتی انجام ندهد٬ تا اطلاع ثانوی به صدور بیانیه ها اکتفا خواهند کرد. این بیانیه ها در سطح دولت ها است و در ذهنیت مدیران شرکت های بخش خصوصی نمی تواند این اجماع را ایجاد کند که با ایران کار کنند. بنابراین به رغم اینکه فرصت سرمایه گذاری در بورس به لحاظ قیمتی بسیار جذاب است اما چشم انداز تخریب شده است.

باید منتظر واکنش ها بود

ولی نادی قمی٬ مدیرعامل شرکت تامین سرمایه نوین٬ با تاکید بر اینکه تاثیر اقتصادی خروج آمریکا از برجام درنهایت بستگی به نوع واکنش اروپا و ایران و میزان استقلال سیاست روسیه و چین دارد٬ توضیح داد: چنانچه اروپا با وضع قوانینی بتواند شرکت های اروپایی را در برابر تحریم های ثانویه آمریکا که ماهیت گسترده و پیچیده و فراسرزمینی دارند، محافظت کند٬ آنگاه اثرگذاری تحریم های آمریکا کم خواهد بود. به هر حال یکی از بازیگران مهم خود را از برجام کنار کشیده است. مهم از این جهت که نزدیک به ۲۵ درصد از اقتصاد دنیا در اختیار آمریکا است و نزدیک به ۸۵ درصد از معاملات دنیا بر حسب دلار انجام می شود و ذخایر بسیاری از شرکت های بزرگ، بانک ها و کشورها با دلار انجام می شود. اینکه این موضوع قابل انجام است یا خیر به اراده اروپا بستگی دارد و در طول زمان مشخص خواهد شد.

او با اشاره به اینکه خروج آمریکا از برجام ابهامی به یکی دیگر از ابهام های بازار سهام افزوده است٬ گفت: در حال حاضر بازار سرمایه درخصوص سیاست های ارزی دچار تردید است. اینکه شرکتی ارز حاصل از صادرات محصولات خود را با نرخ ۴۲۰۰ تومان تحویل یک واردکننده کالاهای لوکس یا واردکننده کالاهایی که جزو نیازهای ضروری کشور نیست بدهد و قیمت آن کالای وارداتی بر حسب قیمت ضمنی یا قاچاق ارز در بازار به فروش برسد، منصفانه نیست و خارج از عدالت است. این موضوعات عدم اطمینان را در بازار حاکم می کند که برای بازار سهام سم است و موجب کاهش ارزش معاملات و ارزش سهام می شود.

این کارشناس بازار سرمایه ادامه داد: البته موضوعات امیدوارکننده زیادی وجود دارد. در حال حاضر تراز ارزی کشور مثبت است و کسری بودجه دولت کاهش یافته است. ضمنا اصلاح نظام بانکی به عنوان اولویت مورد تاکید سیاست گذاران اقتصادی قرار گرفته است. اگر این اطمینان ایجاد شود که برای سناریوی های مختلف پیش رو برنامه اقتصادی وجود دارد، بازارهای مالی با اطمینان بیشتری به کار خود ادامه می دهند و شاهد خواهیم بود که سرمایه گذاران و آحاد مردم به جای سرمایه گذاری های غیرمولد به سمت بازارهای مالی خواهند آمد.

نمایش مثبت برای بازار سرمایه

فردین آقابزرگی٬ مدیرعامل کارگزاری بانک دی٬ با اشاره به اینکه تاکنون هیچ دستاوردی از برجام حاصل نشده است٬ خروج آمریکا از برجام را یک نمایش مثبت برای بازار سرمایه و بورس دانست چرا که تکلیف را مشخص کرد و خیال عده ای که فکر می کردند با ایجاد چنین تحولی٬ اتفاق خاصی در بورس می افتد٬ راحت شد. او توضیح داد:  تا پیش از این اقتصاد و بازار سرمایه ایران با تحریم های بانکی و سایر تحریم های وضع شده مرتبط با برجام خو گرفته بود و تمام آثار این اتفاق در جریان بیشتر معاملات بورس دیده شده بود و به نظر می آید به جز شوک روانی٬ اثر دیگری نخواهد داشت و چه بسا به واسطه اثر اقتصادی که این موضوع روی ارزها خواهد گذاشت (البته نه به شدت کنونی)٬ شباهت زیادی به زمانی پیدا می کند که دلار از هزار تومان به سه هزار تومان افزایش قیمت یافت که منتهی به یکی از بیشترین بازده ها و افزایش شاخص در طول دوران حیات بورس شد. در آینده نزدیک چنین وضعیتی در بورس ایران تجربه خواهد شد.