پایان دوپینگ فیلترینگ
در روزهای گذشته پس از فیلترینگ تلگرام، تلاش‌های بسیاری برای انتقال کاربران ایرانی تلگرام به پیام‌رسان‌های داخلی و در رأس آنها پیام‌رسان سروش انجام شد.
به گزارش اقتصادآنلاین محمد مساعد در شرق نوشت:کار تا آنجا پیش رفت که صداوسیما با تولید برنامه‌هایی، از خوشحالی مردم به دلیل فیلترینگ تلگرام خبر داد. رقابت پیام‌رسان‌های داخلی برای رسیدن به سطح ملی (که به آن خواهیم پرداخت) برای دریافت تسهیلات ویژه پیام‌رسان‌های سطح ملی نیز در همان روزها اوج گرفت. در روزهای ابتدایی فیلترینگ، مسئولان بسیار امیدوار بودند پیام‌رسان سروش به مدد صداوسیما، بخش مهمی از کاربران تلگرام را جذب کند؛ اما گذشت چند روز نشان داد نه‌تنها کاربران ایرانی تلگرام تمایل چندانی برای عضویت در پیام‌رسان‌های داخلی ندارند، بلکه این «فیلترشکن»ها هستند که پررونق‌ترین محصول روز بازارند. با رفع فیلترینگ تلگرام، همان اندک امیدهای باقی‌مانده پیام‌رسان‌های داخلی و حامیانشان برای اجبار مخاطبان به استفاده از این پیام‌رسان‌ها نیز ناامید شد تا پروژه جایگزینی پیام‌رسان‌های خارجی با پیام‌رسان‌های داخلی، تا زمان نامعلومی به تعویق بیفتد. بررسی چرایی استقبال‌نکردن جامعه از پیام‌رسان‌های داخلی، بدون شناخت بیشتر وضعیت این پیام‌رسان‌ها، سازوکار اعطای مجوز و فعالیت آنها و البته تفاوت‌هایشان با پیام‌رسان‌های خارجی ممکن نیست.
ردپای پیام‌رسان فرانسوی در پیام‌رسان بومی
بررسی‌های فنی پیام‌رسان سروش نشان می‌دهد این پیام‌رسان که ادعا می‌شود پیام‌رسانی بومی و ساخت داخل است، حداقل در برخی موارد از نرم‌افزار پیام‌رسان فرانسوی LINPHONE استفاده کرده است. تشخیص اینکه آیا سروش به‌طور کامل یک کپی از این پیام‌رسان فرانسوی است یا از کتابخانه‌ها و امکانات فنی آن استفاده کرده، نیاز به بررسی بیشتر دارد؛ اما رد پای این نرم‌افزار فرانسوی در بخش‌های مختلف هسته نرم‌افزاری پیام‌رسان سروش دیده می‌شود. نرم‌افزار LINPHONE که محصول شرکت BELLEDONNE COMMUNICATIONS است، در شهر گرونوبل در کشور فرانسه تولید شده و خدمات پیام‌رسانی را مانند سایر پیام‌رسان‌ها ارائه می‌کند و بیش از ٥٠٠ هزار کاربر دارد. از سوی دیگر، هنوز مشخص نیست تیم سازنده پیام‌رسان سروش و صداوسیما برای استفاده از امکانات این نرم‌افزار فرانسوی لایسنس، آن را نیز خریداری کرده‌اند یا صرفا از کدهای باز آن برای توسعه استفاده کرده‌اند؛ هرچه هست، استفاده از کدهای یک نرم‌افزار خارجی و سپس ادعای تولید نرم‌افزار بومی و دریافت حمایت‌های مستقیم و غیرمستقیم برای آن، نیازمند تأمل بیشتری است. احتمالا بررسی فنی پیام‌رسان‌های داخلی دیگر نیز نتایج مشابهی را به همراه خواهد داشت.
علی‌عسکری سروش، علی‌عسکری صداوسیما
آگهی تأسیس شرکت سهامی خاص توسعه فناوری رسانه سروش در ٢٤ تیر ١٣٩٤، نشان می‌دهد این شرکت به منظور انجام امور انفورماتیکی شامل طراحی، تولید، ارائه و پشتیبانی نرم‌افزارهای رایانه‌ای تأسیس شده است. شرکت سروش‌رسانه (متعلق به صداوسیما) با نمایندگی محمد شریف‌خانی، رئیس هئیت‌مدیره و مجتبی دلخوشیان، نایب‌رئیس هیئت‌مدیره این شرکت، در زمان تأسیس بوده است. همچنین «محمدرضا علی‌عسکری» به سمت مدیرعاملی این شرکت انتخاب شده است. برای اطلاع از اینکه محمدرضا علی‌عسکری چه نسبتی با «عبدالعلی علی‌عسکری»، رئیس سازمان صداوسیما، دارد، با این شرکت تماس گرفتیم. پس از تلاش فراوان، فردی به نام علی‌عسکری که خود را «مشاور» توسعه فناوری رسانه سروش معرفی کرد، به ما گفت اطلاعی از نسبت فامیلی بین محمدرضا علی‌عسکری و عبدالعلی علی‌عسکری ندارد. او ارتباط خانوادگی خودش با این دو را نیز رد کرد و گفت این تنها یک تشابه اسمی ساده است و اگر قصد داریم اطلاعات بیشتری دراین‌باره کسب کنیم، باید از آقای خروشاد، مدیرعامل فعلی سروش رسانه، دراین‌باره بپرسیم. خروشاد، مدیرعامل سروش رسانه که در بستر بیماری بود، در پاسخ به پرسش دراین‌باره، گفت از سال ٩٤ مدیرعامل این شرکت است و برای اطلاع از اینکه آقای علی‌عسکری چه نسبتی با رئیس سازمان صداوسیما دارد، باید از هیئت‌مدیره سؤال شود. خروشاد همان کسی است که بهمن سال ٩٥ در گفت‌وگو با تسنیم گفته بود: عده‌ای از دوستان دغدغه فرهنگی و عده‌ای هم دغدغه فنی داشتند و حس می‌کردند یک پیام‌رسان می‌تواند امکاناتی داشته باشد که با نیازهای بومی متناسب باشد که هیچ‌کس به‌جز یک پیام‌رسان داخلی، نمی‌تواند آن را ارائه دهد. به همین دلیل، حدود ٢٠ ماه پیش، پروژه پیام‌رسان داخلی سروش کلید خورد و دقیقا یک سال پیش نسخه آزمایشی آن ارائه شد. از تابستان امسال به دلیل حمایت‌های سازمان فضای مجازی، نرم‌افزارهای داخلی دیگری هم وارد کار شدند تا در این زمینه فعالیت کنند. عیسی ایمان‌زاده، مدیر فنی سروش، نیز در همان گزارش تسنیم از پیش‌بینی رسیدن به ١٠میلیون کاربر تا سال آینده با «حمایت ارگان‌های داخلی» خبر داده بود.
حمایت‌های ویژه از پیام‌رسان‌ها
سازمان فضای مجازی که مدیر پروژه سروش از آن به‌عنوان ارگان حامی نام برده بود، همان مرکز ملی فضای مجازی شورای‌عالی فضای مجازی است. شورای‌عالی فضای مجازی بعد از جلسات این شورا در سال ٩٥ و ٩٦ مصوبه‌ای با عنوان «سیاست‌ها و اقدامات ساماندهی پیام‌رسان‌های اجتماعی» داشته که هدف آن فراگیری پیام‌رسان‌های اجتماعی داخلی و ساماندهی پیام‌رسان‌های اجتماعی خارجی ذکر شده است. طبق این مصوبه، پیام‌رسان اجتماعی داخلی پیام‌رسانی است که بیش از ٥٠ درصد سهام آن متعلق به شخص ایرانی بوده و میزبانی آن صرفا در داخل کشور انجام شده و امکان «اعمال حاکمیت» در آن وجود داشته باشد. در سیاست‌های ابلاغی این مرکز به ویژگی‌هایی مانند «قابلیت پیشگیری از جرایم و مدیریت و اعمال قوانین و مقررات کشور» و «ذخیره‌سازی و پردازش داده‌های عظیم مرتبط با فعالیت پیام‌رسان‌های اجتماعی داخل کشور و ممانعت از دسترسی غیرمجاز به آنها» اشاره شده و اقداماتی نیز در دستور کار قرار گرفته است. بر پایه مصوبات شورای‌عالی فضای مجازی، کارگروهی متشکل از وزارت ارتباطات، وزارت فرهنگ و ارشاد، وزارت اطلاعات، معاون علمی رئیس‌جمهور، دادستانی کل کشور، سازمان تبلیغات اسلامی، پلیس فتا، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و سازمان صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران مسئول تهیه و تدوین شرایط و ضوابط «اعطای مجوز فعالیت به پیام‌رسان‌های اجتماعی داخلی و خارجی» است. همچنین این مصوبه، وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات را موظف کرده است به منظور «ایجاد مزیت رقابتی نسبت به نمونه‌های خارجی» حمایت‌های لازم از پیام‌رسان‌های داخلی را با اقداماتی مانند «اعطای تسهیلات مؤثر کم‌بهره برای توسعه‌دهندگان داخلی»، «امکان اتصال متقابل با ارائه‌دهندگان خدمات ارتباطی و فناوری اطلاعات»، «به‌حداقل‌رساندن هزینه‌های مرتبط با مصرف پهنای باند» و «کمک به تأمین زیرساخت‌های شبکه‌ای، ذخیره‌سازی و امنیتی» انجام دهد. طبق مصوبات شورای‌عالی فضای مجازی، این حمایت‌ها باید به صورت «مرحله‌ای» و در سه سطح ابتدایی، میانی و ملی و «متناسب با میزان جذب کاربر، تولید ترافیک، انجام تعهدات، سطح فعالیت‌ها و...» تا ایجاد حداقل سه پیام‌رسان داخلی با حداقل پنج‌میلیون کاربر ادامه پیدا کند. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز موظف است شرایط انتشار محتوا، صیانت از داده‌ها، مواجهه با تخلفات، ناهنجاری‌ها و تهاجم فرهنگی در پیام‌رسان‌های داخلی را در کارگروهی با عضویت وزارت فرهنگ و ارشاد، وزارت ارتباطات، وزارت اطلاعات، وزارت علوم، وزارت آموزش‌وپرورش، وزارت بهداشت، وزارت دادگستری، صداوسیما، دادستانی کل کشور، نیروی انتظامی، سازمان تبلیغات و مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه و نماینده تشکل‌های صنفی ذی‌ربط تهیه و تدوین کند. همچنین «نظارت بر انتشار محتوا و تبلیغات و صیانت از داده‌ها در پیام‌رسان‌های اجتماعی مطابق مجوزهای صادره» از دیگر وظایف وزارت ارشاد در قبال توسعه شبکه‌های پیام‌رسان داخلی است. طبق مصوبات شورای‌عالی فضای مجازی، منظور از سطح ابتدایی، شروع به کار فعالیت پیام‌رسان اجتماعی، منظور از سطح میانی، رسیدن به سه تا پنج میلیون کاربر و منظور از سطح ملی، رسیدن به بیش از پنج میلیون کاربر است. به نظر می‌رسد حمایت‌های مالی و فنی از این پیام‌رسان‌های داخلی حداقل از سه مجرای شورای‌عالی فضای مجازی، بودجه پارک‌های علم و فناوری و بودجه وزارت ارتباطات صورت می‌گیرد و شامل تسهیلات کم‌بهره، معافیت‌های مالیاتی، ارائه خدمات رایگان یا ارزان بستر اینترنت، کمک‌های بیمه‌ای به نیروی کار، تبلیغات رسانه‌ای، حمایت‌های زیرساختی، توسعه‌ای و... می‌شود.
فراتر از یک پیام‌رسان
یکی از کاربران توییتر درباره تجربه خود از پیام‌رسان سروش نوشته است: «من نه عضو کانالی شدم نه نوتیفیکیشن روشن کردم، ولی خودش بجای من فکر کرده که به صلاح منه عضو این کانال بشم، بعد خودش بجام تصمیم گرفته آگاه‌ساز بفرسته، اونم نه یکی، سه‌تا». کانالی که این کاربر تصویر آن را منتشر کرده کانال شبکه «افق» صداوسیما در سروش است.
گویا تصمیمات این پیام‌رسان برای کاربران به همین محدود نمی‌شود. در بخش توافق‌نامه حریم خصوصی پیام‌رسان سروش که کاربر به منظور نصب نرم‌افزار باید آن را بپذیرد نیز ذکر شده: شماره‌های ذخیره‌شده در دستگاه کاربر به منظور شناسایی دوستان او مورد استفاده قرار می‌گیرند و کاربر می‌تواند با آنها ارتباط برقرار کرده و سایر مخاطبینی که عضو سامانه نیستند را به استفاده از آن دعوت کند. ایسنا نیز پیش از این درباره خدمات دوسویه صداوسیما و پیام‌رسان سروش نوشته بود: نرم‌افزار سروش در هماهنگی کاملی با صداوسیما، در هنگام پخش برنامه‌ها از همه شبکه‌ها، کانال ارتباطی آن را هم در اپ سروش راه‌اندازی می‌کند، ممبر جمع می‌کند (معمولا در حالت نرم، با سه‌هزار عضو!) و در اختیار تهیه‌کننده برنامه می‌گذارد. از خدمات جالب سروش این است که برای تأمین محتوای کانال برنامه، خودش دست‌به‌کار می‌شود و از برنامه تلویزیونی، متن و ویدئو تهیه می‌کند و روی خروجی کانال قرار می‌دهد.
