آب و آتش؛ سرنوشت دریانوردان ایرانی
یکی می‌گفت صدا و سیما دیر اقدام کرد و دیگری از جامعه جهانی برای نجات پاره تن‌شان استمداد می‌طلبید، یکی چین را مقصر می‌دانست و آن دیگری از دیر اقدام کردن دولتمردان گله‌مند بود؛ هر چی بود؛ «ناگهان چقدر زود دیر شد.»
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از اعتماد، حوالی ظهر دیروز بود که انتظارهای بیهوده برای نجات جان سرنشینان نفتکش «سانچی» به پایان رسید؛ ٩ روز انتظار برای نجات جان ٣٢ خدمه نفتکش که از آن به عنوان یکی از سرحال‌ترین نفتکش‌های شرکت ملی نفتکش ایران نام برده می‌شد به پایان رسید و ساعت حدود ١٢ به وقت ایران خبر آمد که نفتکش «سانچی» در آب‌های اوکیناوای ژاپن غرق شد.
محمد راستاد، مدیرعامل سازمان بنادر و دریانوردی ساعت ١١ و ٣٠ دقیقه دیروز درگذشت ٢٩ خدمه دیگر نفتکش سانچی را تایید کرد و این یعنی اینکه دیگر امیدی نیست؛ امیدی که از همان روزهای نخست حادثه به اذعان فرمانده چینی عملیات اطفای نفتکش سانچی وجود نداشت. «بنابر شواهد و قراین موجود خدمه نفتکش «سانچی» در ساعت اولیه حادثه، به دلیل انتشار گازهای سمی و شدت انفجار، جان باخته‌اند. » اما چرا مدیران شرکت ملی نفتکش ایران تلاش داشتند این موضوع را از خانواده‌ها پنهان دارند؟ آیا بهتر نبود از همان روز نخست آنها را در جریان فراز و فرودهای حضور در نفتکش قرار می‌دادند تا اینگونه چشم انتظار و بیقرار نباشند؟
تکاوران دست خالی بازگشتند
١٢ تکاور نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران شامگاه شنبه به شانگهای رسیدند؛ اما خیلی دیر بود. این را خانواده‌های دریانوردان ایرانی می‌گویند که در ٩ روز گذشته یک چشم‌شان اشک بود و چشم دیگرشان خون. می‌گفتند که چین اهمال می‌کند اما دیر توجه کردند به این خواسته‌شان. هادی حق‌شناس، معاون سازمان بنادر و دریانوردی اما شامگاه جمعه بالاخره اعلام کرد «تیم تجسس و نجات ایران عازم چین خواهد شد تا پس از پایین آمدن دمای کشتی برای تجسس مفقودین وارد سانچی شوند.» صبح شنبه (٢٣ دی‌ماه) تکاوران نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران عازم محل حادثه شدند. اما بدون بالگرد و فقط با یک تندرو. علی ربیعی، نماینده ویژه رییس‌جمهوری اما در بهت و حیرت مجری شبکه خبر که چرا تیم تجسس نجات ایران به جای بالگرد با قایق تندرو به محل اعزام شد و آیا این موضوع عملیات را به تاخیر نمی‌اندازد، اظهار کرده بود: «آنها دلیل فنی آوردند که نمی‌توان بالگرد به محل حادثه فرستاد چون حدود ٢٥٠ مایل تا محل حادثه فاصله است و بالگرد باید در این فاصله سه بار سوختگیری کند.» آیا این دلیل قانع‌کننده است؟
خورشید شنبه که درچین غروب کرد همانند روزهای دیگر دستور توقف عملیات اطفای حریق صادر شد و این توقف پایان «سانچی» بود. با اینکه تکاوران صبح یکشنبه به محل وقوع حادثه رسیدند تا آماده هر گونه عملیات باشند اما آتش چنان زبانه کشیده بود که یارای نزدیک شدن به آن نبود. آتش‌خوارها هم از نفتکش فاصله گرفتند، درجه به ٩٠٠ رسیده بود و این یعنی پایان.
کشتی سانچی، یک کشتی سوئزمکس ١٥٨ هزار تنی است که از سوی صنایع سنگین هیوندای سامهو کره جنوبی در سال ٢٠٠٨ ساخته شده و یکی از بهترین‌های ناوگان شرکت ملی نفتکش ایران محسوب می‌شده است.
محیط زیست؛ اولویت نخست، نجات خدمه؛ دوم
«سانچی» در مقابل چشمان منتظر میلیون‌ها ایرانی غرق شد، چون برای فرمانده عملیات، اطفای حریق یعنی حفظ محیط زیست چین و جلوگیری از آلودگی آن، اولویت داشت. چون آنها ترجیح می‌دادند نفتکش بسوزد و دود شود تا میعانات گازی و سوخت کشتی وارد دریا نشود، چون نجات جان خدمه برای آنها اولویت نداشت. البته جلوگیری از نشت سوخت کشتی به دریا تصمیم درستی بود اما کاش برای پیدا کردن مفقودان نفتکش هم تصمیم درستی گرفته بودند؟
گروه «صلح سبز در شرق آسیا» در بیانیه‌ای که روز سه‌شنبه در اختیار خبرگزاری فرانسه گذاشته بود، نوشته بود: «با توجه به آتش سوزی در کشتی سانچی، انتظار می‌رود بیشتر نفت آن بسوزد و وارد دریا نشود. با این حال اگر کشتی پیش از سوختن نفت غرق شود، فرآیند پاکسازی بسیار سخت خواهد بود.»
وزارت خارجه چین هم روز دوشنبه در بیانیه‌ای گفت که کشتی‌های پاکسازی برای جلوگیری از «یک فاجعه دوم» به محل اعزام شده‌اند.
چرا به خانواده‌ها راست نگفتید
علی ربیعی که از سوی رییس‌جمهوری به عنوان مسوول کمیته ویژه رسیدگی به سانچی انتخاب شد، می‌گوید: «تمام تلاش‌مان را می‌کنیم تا پیکرخدمه را از نفتکش غرق شده بیرون بیاوریم» یا می‌گوید «از روز اول چینی‌ها به ما اعلام کردند که از نظر آنان هیچ‌کدام از خدمه کشتی زنده نیستند اما ما با کورسوی امید عازم چین شدیم و از هیچ اقدامی دریغ نکردیم.»
حالا هم که فرمانده چینی عملیات اطفای نفتکش سانچی می‌گوید با توجه به عمق آب و همچنین وضعیت نامشخص اجساد، دستیابی به پیکرهای خدمه بعد از غرق شدن کامل کشتی، وجود ندارد. باز ربیعی اصرار داشت بگوید می‌توان آنها را پیدا کرد. به گفته یکی از بازماندگان، خانواده‌های بازماندگان نفتکش نیاز به قهرمان ندارند آنان خود قهرمانند که در کنار مردانی اینچنینی زندگی کردند. کاش از همان روز نخست به خانواده خدمه نفتکش گفته بودید که فرمانده چینی چه گفته و آنها را چشم به راه نمی‌گذاشتید. کاش مدیرعامل نفتکش نمی‌گفت یکی از قایق‌های نجات از کشتی سانچی جدا شده است و آنها را اینگونه امیدوار نمی‌کرد تا امروز از درد مویه کنند.
علل تصادم نفتکش تحت مدیریت ایران با فله‌بر هنگ‌کنگ بهتر است هر‌چه سریع‌تر مشخص شود. این فقط خواسته خانواده بازماندگان سانچی نیست این خواست یک ملت است که دیروز را آرام نگرفت. باید مشخص شود چرا سرنشینان چینی فله‌بر هنگ‌کنگی نجات پیدا کردند و سرنوشت دریانوردان ایرانی به آب و آتش سپرده شد. باید مشخص شود چرا آنها اجازه ندادند مسوولان و کارشناسان ایرانی با کاپیتان و خدمه نفتکش هنک‌کنگی گفت‌وگو کنند. باید یک ملت را قانع کنند که چرا از تیم تجسس و نجات چین در فرصتی که پیش آمد که به روی نفتکش بروند تنها ٤ نفر رفتند و بگویند چرا اجازه حضور دیگر امدادگران را به اطفای حریق سانچی دیر صادر کردند.
باید درباره این ابهام که تیم نجات چین فقط به نیت جعبه‌سیاه رفته بود، پاسخ دهند. باید... و ده‌ها باید دیگر که آنها باید پاسخ دهند.
دی‌ماه پرحادثه
نمی‌خواهیم به دی ماه پرحادثه عادت کنیم. ٣٠ دی‌ماه پارسال و فداکاری ١٦ آتش‌نشان هنوز از خاطرمان پاک نشده است که حال ٣٢ خدمه نفتکش «سانچی».
خانواده‌ها چه کردند؟
خبر کوتاه و در عین حال دردناک بود «سانچی غرق شد.» آخرین امیدهای خانواده‌هایی که هشت شبانه‌روز چشم به مونیتور سالن کنفرانس شرکت ملی نفتکش دوخته بودند هم بر باد رفت. خانواده‌های دریانوردان هر‌کدام در کناری در حال دعا بودند، که خبر جدید صدای ناله و شیون را بر سکوت سالن کنفرانس شرکت ملی نفتکش مستولی کرد.
خبرهای بعد یکی بعد از دیگری می‌رسد. سانچی در حال غرق شدن است و دیگر امیدی به دسترسی به داخل نفتکش ایرانی نیست. از گوشه سالن صدای جیغ و شیون مادری بر‌می‌خیزد و از کناری دیگر، پدری که تاکنون امید داشت دوباره فرزندش را ببیند روی زمین می‌افتد. تصاویری که طی هشت روز پیش بارها دیده شده، سالن کنفرانس شرکت ملی نفتکش دیگر آرام نمی‌گیرد. خبرهای جدید از چین همه امیدها را نا‌امید می‌کند. حالا دیگر مسوولان هم بی‌پرده‌تر از قبل در مورد این حادثه صحبت می‌کنند. چینی‌ها که همچنان در مظان اتهام کم‌کاری در مواجهه با خاموش کردن سانچی هستند با مسوولان ایرانی جلسه می‌گذارند.
حالا زمانی است که علی ربیعی، وزیر کار و مسوول کمیته بررسی حادثه نفتکش در نامه‌ای که به رییس‌جمهور می‌نویسد به موضوعی اشاره می‌کند که کمی امید‌دادن‌ها به خانواده‌های این دریانوردان طی هفته گذشته را زیر سوال می‌برد. وی در نامه‌اش به رییس‌جمهور ضمن در‌خواست برای اعلام عزای عمومی در پی این حادثه اعلام کرده است که«خدمه نفتکش سانچی در ساعت اولیه سانحه فوت کرده بودند. مطابق شواهد به‌دست‌آمده در محل و نظریه قاطع مقامات چینی و کارشناسان ایرانی در حوزه نفت و گاز سازمان بنادر و دریانوردی، انفجار به این وسعت و حجم آتش و نیز گازهای سمی متصاعد‌شده منجر به فوت خدمه قهرمان اقتصاد مقاومتی در ساعت اولیه حادثه شده است. تلاش‌های طاقت‌فرسا برای اطفای حریق و انتقال پیکرهای مطهر نیز میسر نشد.»
کم‌کاری چینی‌ها
طی روزهای گذشته و در پی حادثه سانچی اخبار بسیاری در مورد این نفتکش منتشر شده است اما وجه اشتراک برخی خبرهای منتشر شده در خصوص سانچی به تعلل چینی‌ها در اطفای حریق باز می‌گردد؛ موضوعی که برخی فعالان محیط زیستی آن را به مسائل زیست محیطی انتشار مواد نفتی در دریا مرتبط می‌کنند و برخی دیگر به مسائل مالی در خصوص هزینه‌های اطفا و حتی نحوه برخورد کشتی باربری چینی با سانچی مرتبط می‌دانند.
موضوعی که چینی‌ها سعی دارند آن را تکذیب کرده و با دفاع از خود اعلام کنند که تعللی در اطفای حریق سانچی انجام نداده‌اند.
اما بر اساس گزارش‌های موجود از عملیات اطفایی که از چند ساعت بعد از برخورد کش تی باری چینی با سانچی روی داده است، نشان می‌دهد که در روزهای گذشته بارها چینی‌ها عملیات اطفا را متوقف کردند و آتشخوارهای چینی در کنار سانچی متوقف شده‌اند و تیم عملیاتی چین به بهانه‌های مختلف اعم از احتمال بروز انفجار جدید و انتشار گازهای سمی، از نزدیک شدن به نفتکش برای مهار کامل آتش آن جلوگیری کرده‌اند.
البته مجموعه واکنش‌های چینی‌ها موجب شد تا شرکت ملی نفتکش با ژاپنی‌ها وارد مذاکره شده و از آنها استمداد بخواهد و ٣ روز بعد از حادثه ژاپنی‌ها با ایرانی‌ها به توافق رسیدند و بعد از ٥ روز تجهیزات ژاپنی به محل حادثه رسید.
اما همکاری ژاپنی‌ها هم تحت لوای مدیریت عملیات چینی‌ها به نتیجه نرسید و در نهایت شنبه‌شب چینی‌ها دستور توقف عملیات خنک‌سازی سطح نفتکش را که برای جلوگیری از تسری آتش انجام می‌شد، صادر کردند.
چینی‌ها دلیل توقف خنک‌سازی کشتی نفتکش را بدی آب‌وهوا و وزش باد عنوان کردند اما به‌نظر می‌رسد همین توقف عملیات، موجب رسیدن آتش به مخازن سمت چپ کشتی و انفجارهای شدید دیروز صبح شد که در نهایت پس از چند ساعت به غرق شدن کامل نفتکش ایرانی انجامید. (تسنیم)
مجموعه تصمیم‌گیری‌ها در خصوص اهمال چینی‌ها در اطفای حریق، کار را به جایی رساند که حتی نمایندگان مجلس قصد دارند موضوع تعلل چینی‌ها را به صحن سبز‌رنگ مجلس بکشانند تا حداقل مسوولان چینی پاسخی روشن‌تر در خصوص برخی تصمیم‌های‌شان در مورد اطفا اعلان کنند.
دلیل فنی ماندگاری آتش
موضوعی که باز هم مسائل زیست محیطی را در تعلل چینی‌ها دخیل می‌کند و عدم انتشار فرآورده‌های نفتی که ظاهرا از نوع بسیار سبک و و احتمالا پروپان و بوتان و بنزین بوده است که به‌شدت اشتعالزا، سمی و فرار است؛ آلودگی‌ای که این آب‌ها ایجاد می‌کنند بسیار خطرناک‌تر از نفت خام است و اگر این کشتی در ابتدا غرق می‌شد این مواد به تدریج در آب حل می‌شدند و آلودگی کرونیک خیلی بزرگی ایجاد می‌کرد که می‌توانست تا سال‌ها ماهیان و پلانکتون‌های منطقه تاثیر بگذارد. موضوعی که باز هم تعلل چینی‌ها در اطفا را کمی پوشش می‌دهد اما هنوز چینی‌ها حاضر نشده‌اند در این مورد اظهارنظر کنند.
البته کارشناسان نفتی وجود همین مواد اشتعالزا را دلیلی بر فوت سرنشینان سانچی در همان ساعات اولیه و انفجار نخست می‌دانند و دو راه کار را برای موارد مشابه ذکر می‌کنند و اعلام می‌کنند که: «در چنین مواردی دو راهکار وجود دارد یکی اطفای حریق و یدک‌کش کردن کشتی تا ساحل و دیگری اطفای سطحی آتش و تخلیه محموله که در مورد سانچی هیچ‌یک از این
دو راهکار امکان‌پذیر نبود و شاید بهترین کار این بود که اجازه دهند نفتکش همچنان در آتش بسوزد.
چرا که خاموش شدن این آتش باعث افزایش غلظت بخارات گازی در اطراف کشتی شده و انفجار مجددی رخ می‌دهد. ماجرایی که چندین بار در مورد سانچی رخ داد.»
این موضوع حتی موجب شده تا فعالان نفتی بخش دریا معتقد باشند که تعلل چینی‌ها برای کنترل اطفای آتش به همین خاطر روی داده است تا با ادامه آتش از انتشار بیشتر مواد در آب و انفجارهای بیشتر کاسته شود. ماجرایی که از روز دوم امید به زنده ماندن سرنشینان را به صفر رسانده و حتی ورود به کشتی و خروج جعبه سیاه را نیز در همین راستا ارزیابی می‌کنند.
خسارت وارده
می‌گویند سانچی توسط یک شرکت کره‌ای بیمه شده بود و ۷۰ درصد بیمه پرسنل و کشتی نیز توسط بیمه‌های خارجی و ۳۰ درصد آن توسط بیمه‌های ملت و البرز پرداخت خواهد شد.
سیروس کیان‌ارثی، مدیرعامل شرکت ملی نفتکش زمانی که در مورد این نفتکش صحبت می‌کند، تاکید دارد که: «محموله نفتکش ایرانی که متعلق به شرکت ملی نفت ایران بوده توسط شرکت هانووا توتال کره بیمه شده بود. هزینه محموله بر عهده ایران نیست، هزینه خسارت وارد شده به کشتی هم بعد از بررسی و مشخص شدن نوع خسارت اعلام می‌شود.»
طبق گزارش‌ها ارزش کشتی سانچی ٣٢ میلیون دلار بوده که توسط بیمه البرز بیمه شده بود و سقف تعهدات این شرکت برای پرداخت خسارت ۶ میلیون و ۴۰۰ هزار دلار است.
به گفته احمدصفرزاده، معاون فنی شرکت بیمه البرز از سهم ۲۰درصدی بیمه البرز در پوشش بیمه‌ای این نفتکش، ۱۵ درصد به صورت اتکایی اجباری نزد بیمه مرکزی قرار داشته ضمن آنکه بخشی نیز به صورت اتکایی داخلی و خارجی بین شرکت‌های بیمه توزیع شده است.
شرکت بیمه ملت نیز در اطلاعیه‌ای آمادگی خود را برای پرداخت خسارت ناشی از این حادثه به بیمه‌گزار اعلام و تاکید کرد: پس از تکمیل گزارش ارزیابی خسارت در اسرع وقت به تعهدات بیمه‌گری خود عمل خواهد کرد.
نفتکش یاد شده طبق اعلام وزارت نفت در اجاره شرکت «هانووا توتال» کره‌جنوبی بود و محموله این شرکت را به مقصد کره‌جنوبی حمل می‌کرد که ارزش آن حدود ۶۰ میلیون دلار برآورد شده است و البته این محموله تحت پوشش بیمه‌ای کلوپ‌های بین‌المللی (P&I) قرار دارد.
چه کسی مقصر است؟
در حالی که هنوز اطلاعات جعبه سیاه نفتکش سانچی که به پاناما ارسال شده است، منتشر نشده اما از همان ساعات ابتدای انتشار خبر برخورد کشتی باری چینی و نفتکش ایرانی رایزنی‌ها برای مقصر اصلی ادامه دارد. هرچند که انتشار انیمیشنی از سوی صدا و سیما برای نحوه برخورد دو کشتی موجب شده تا برخی رسانه‌های خارجی آن را سندی بر مقصر جلوه دادن سانچی بدانند اما اکبر جبل‌عاملی، مدیر فنی و عملیات ناوگان شرکت ملی نفتکش ایران در همان روزهای نخست بعد از حادثه در مورد نحوه برخورد دو کشتی گفته است: «تصادم به سمت راست کشتی بوده و حدس می‌زنیم کشتی باربری چینی به مخازن چهار و پنج نفتکش برخورد کرده که آسیب شدیدی به آن وارد کرده است. شدت حادثه در حدی است که با وجود دوجداره‌بودن نفتکش، جداره اصلی که جداره تانک‌های آب موازنه است آسیب‌دیده و ضربه به مخازن محموله وارد شده است.»
سرنوشت کشتی باربر چینی
جبل‌عاملی با بیان اینکه کشتی باربری چینی که با نفتکش ایرانی تصادف کرده به شانگهای رفته و خسارت زیاد ندیده است گفته است: «این کشتی چندان آسیب ندیده و قرار است نمایندگان شرکت ملی نفتکش در شانگهای از کشتی بازدید کنند. همین‌طور بازرس‌ها و نمایندگان بیمه نیز بازدید کرده و مرکز پژوهشی مهندسی دریا (VDR) آن را چک خواهند کرد.»
حادثه مشابه
طبق گزارشی که رویترز منتشر کرده است این دومین بار در سال‌های اخیر است که یک کشتی تحت اداره شرکت ملی نفتکش ایران تصادف می‌کند و پیش از این هم یک ابرنفتکش ایرانی در اوت سال ۲۰۱۶ با یک کشتی کانتینری در تنگه سنگاپور برخورد کرد اما این حادثه هیچ تلفات انسانی و آلودگی به همراه نداشت.
سکانس اول
شانزدهم دی‌ماه کشتی نفتکش ایرانی در آب‌های بین چین و ژاپن در نزدیکی شانگهای به دنبال برخورد یک کشتی باربری چینی آتش گرفت. این حادثه که در ساعت ٨ شب به وقت محلی روی داده است موجب ناپدید شدن ٣٢ سرنشین این نفتکش شد. ارزش یک میلیون میعانات گازی این کشتی که به مقصد کره در حال حرکت بود ٦٠ میلیون دلار تخمین زده شده است.
سکانس دوم
«بنابر شواهد و قراین موجود خدمه نفتکش «سانچی» در ساعت اولیه حادثه، به دلیل انتشار گازهای سمی و شدت انفجار، جان باخته‌اند. » اما چرا مدیران شرکت ملی نفتکش ایران تلاش داشتند این موضوع را از خانواده‌ها پنهان دارند؟ آیا بهتر نبود از همان روز نخست آنها را در جریان فراز و فرودهای حضور در نفتکش قرار می‌دادند تا اینگونه چشم انتظار بیقرار نباشند؟
سکانس سوم
چرا تیم تجسس نجات ایران به جای بالگرد با قایق تندرو به محل اعزام شد و آیا موضوع عملیات را به تاخیر نمی‌اندازد، اظهار کرده بود: «آنها دلیل فنی آوردند که نمی‌توان بالگرد به محل حادثه فرستاد چون حدود ٢٥٠ مایل تا محل حادثه فاصله است و بالگرد باید در این فاصله سه بار سوختگیری کند.» آیا این دلیل قانع‌کننده است؟
سکانس چهارم
وجه اشتراک برخی خبرهای منتشر شده در خصوص سانچی به تعلل چینی‌ها در اطفای حریق باز می‌گردد؛ موضوعی که برخی فعالان محیط زیستی آن را به مسائل زیست محیطی انتشار مواد نفتی در دریا مرتبط می‌کنند و برخی دیگر به مسائل مالی در خصوص هزینه‌های اطفا و حتی نحوه برخورد کشتی باربری چینی با سانچی مرتبط می‌دانند.
سکانس پنجم
انفجارهای متعدد باعث شعله‌ورتر شدن آتش چندروزه در کشتی نفتکش ایرانی شد. تصاویر ارسالی از رسیدن آتش به مخازن سمت چپ و شعله‌ور شدن آتش در کشتی سانچی حکایت دارد. گزارش‌ها حاکی است، علاوه بر آتش، دود وسیعی منطقه را فرا گرفته و در شعاع بزرگی آتش روی آب موجب کند شدن فعالیت امدادگران شده است.
سکانس ششم
خبر کوتاه و در عین حال دردناک بود «سانچی غرق شد.» آخرین امیدهای خانواده‌هایی که هشت شبانه‌روز چشم به مونیتور سالن کنفرانس شرکت ملی نفتکش دوخته بودند هم بر باد رفت. خانواده‌های دریانوردان هر‌کدام در کناری در حال دعا بودند، که خبر جدید صدای ناله و شیون را بر سکوت سالن کنفرانس شرکت ملی نفتکش مستولی کرد.
سکانس آخر
حوالی ظهر دیروز بود که انتظارهای بیهوده برای نجات جان سرنشینان نفتکش «سانچی» به پایان رسید؛ ٩ روز انتظار برای نجات جان ٣٢ خدمه نفتکش که از آن به عنوان یکی از سرحال‌ترین نفتکش‌های شرکت ملی نفتکش ایران نام برده می‌شد به پایان رسید و ساعت حدود ١٢ به وقت ایران خبر آمد که نفتکش «سانچی» در آب‌های اوکیناوای ژاپن غرق شد.
