عبور برجام از پیچ تند
دو سال بعد از اجرائی‌شدن برجام، ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا، تعلیق تحریم‌های هسته‌ای توافق هسته‌ای را تمدید کرد. یک مقام ارشد آمریکایی دیشب گفت: «این آخرین باری خواهد بود که او تعلیق تحریم‌های هسته‌ای ذیل این توافق را برای ایران تمدید می‌کند، مگر اینکه تغییرات مد نظر ترامپ در برجام انجام شود».
به گزارش اقتصادآنلاین، زینب اسماعیلی در شرق نوشت: ترامپ گفته است تمدید دوباره توافق بستگی به این دارد که مذاکرات درباره برنامه موشکی ایران آغاز شود و محدودیت‌های هسته‌ای ایران که قرار بوده ١٠ سال باشد، دائمی شود. گزارش‌ها و تحلیل‌ها هم حاکی از این بود که ترامپ عضویت کشورش در برجام را با شرایطی تمدید می‌کند. خبرگزاری‌های رویترز، بلومبرگ و روزنامه نیویورک‌تایمز هم پنجشنبه، به نقل از منابع نزدیک به کاخ سفید، خبر داده بودند که رئیس‌جمهور آمریکا تصمیم به تمدید تعلیق تحریم‌های هسته‌ای ایران گرفته است. آمریکا همچنین ١٤ شخصیت حقیقی و حقوقی را در ارتباط با ایران تحریم کرده است. آیت‌الله آملی لاریجانی، رئیس قوه قضائیه، رئیس زندان رجایی‌شهر و شورای عالی فضای مجازی هم در فهرست تحریم‌های آمریکا قرار دارند. وزارت خزانه‌داری آمریکا با صدور بیانیه‌ای اعلام کرد که این ١٤ شخصیت به بهانه نقض حقوق بشر در ایران و حمایت از برنامه‌های تسلیحاتی ایران تحریم شده‌اند. روز ۲۳ دی به این دلیل برای ایران و آمریکا و برجام اهمیت پیدا کرده بود که طبق برنامه اجرائی برجام، تمدید تعلیق تحریم‌های ایران از سوی آمریکا باید هر ۱۲۰ روز یک‌بار انجام شود. رئیس‌جمهوری آمریکا ۲۳ شهریور تعلیق تحریم‌های هسته‌ای ایران را تمدید کرد اما این فقط تعهد آمریکا نیست. بر اساس مصوبه کنگره، رئیس‌جمهور آمریکا باید هر ٩٠ روز یک‌بار هم درباره اجرای تعهدات ایران در برجام، به کنگره گزارش بدهد. او با سررسیدن ضرب‌الاجل پیشین در مهرماه، از تأیید پایبندی ایران خودداری کرد.
اگرچه همان‌زمان برخی تحلیل‌ها مبنی بر این بود که او دنبال این است که دغدغه هر سه‌ماهه تأیید پایبندی ایران به برجام را از سر خود باز کند. ترامپ در سخنرانی مهرماه درحالیکه ادعاهی تندی علیه ایران مطرح می‌کرد ،برجام را به کنگره واگذار کرد و مدعی شد که این توافق نیازمند بازنگری و اصلاحاتی است و او از نمایندگان خواست که این اصلاحات را انجام دهند. ترامپ معتقد است که برجام درباره نقش منطقه‌ای ایران و مسئله موشکی نیازمند بازنگری است و این را از نواقص آن می‌داند که با افزودن بندهایی باید رفع شود. این همان نقطه اختلاف او با دیگر شرکای برجامی‌اش است. اروپایی‌ها، روسیه، چین و ایران به‌شدت با تغییر در برجام مخالف هستند و اساسا این‌را شدنی نمی‌دانند. ایران می‌گوید این توافق تغییرپذیر نیست و همین توافق قابل اجراست.
یک مهلت جدید
بی‌بی‌سی روز گذشته نوشته است که منابع خبری به نقل از «یک فرد آشنا با روند تصمیم‌گیری رئیس‌جمهوری که خواسته نامش ذکر نشود» گزارش کرده‌اند که ترامپ پایبندی ایالات متحده به برجام را بار دیگر تمدید می‌کند اما تمدید بعدی را به برآورده‌شدن شرایطی موکول خواهد کرد. براساس این گزارش، رئیس‌جمهوری آمریکا با تمدید این توافق در روز جمعه، مهلتی را برای دیگر کشورهای عضو برجام و همچنین کنگره ایالات متحده تعیین خواهد کرد تا محتوای برجام را «بهبود دهند». در‌غیر‌این‌صورت، او در موعد بعد، از تمدید برجام خودداری خواهد ورزید. خبرگزاری رویترز به نقل از دو مقام ارشد دولت آمریکا گفته است که بسیاری از مشاوران رئیس‌جمهوری تمدید برجام را توصیه کرده‌اند اما ترامپ در پذیرش توصیه آنان اکراه داشته است. به گزارش ایسنا، به نقل از خبرگزاری شینهوا، استیون منوچین، وزیر خزانه‌داری آمریکا، روز پنجشنبه در یک کنفرانس خبری در کاخ سفید گفته واشنگتن در حال برنامه‌ریزی برای وضع تحریم‌های جدید علیه ایران است. ما این تحریم‌ها را ارائه کرده‌ایم و فکر می‌کنم می‌توانید انتظار داشته باشید تحریم‌های جدیدی علیه ایران اعمال شود. ما همچنان به بررسی این موضوع ادامه می‌دهیم. به گفته منابع خبری، در روزهای اخیر نمایندگان دولت و کنگره آمریکا در مورد آینده برجام مذاکراتی داشته‌اند. اعضای تندرو کنگره به‌ویژه از حزب جمهوری‌خواه -حزب رئیس‌جمهوری- خواستار خروج آمریکا از برجام و بازگرداندن تحریم‌ها علیه ایران هستند. به گفته آنان، چنین تحریم‌هایی برای وادارکردن جمهوری اسلامی به تغییر سیاست خارجی و داخلی خود ضرورت دارد. در مقابل، اعضای میانه‌رو به ویژه از حزب دموکرات از تمدید برجام حمایت می‌کنند و خواستار تصویب طرحی هستند که مانع از آن شود که رئیس‌جمهوری بدون تأیید کنگره از برجام خارج شود. به‌گفته همین منابع، آقای ترامپ مایل است قوانین مربوط به تحریم‌ها به نحوی تغییر یابد که رئیس‌جمهوری ملزم نباشد هر ٩٠ روز یک‌بار برجام را تأیید کند.
رایزنی در شرق و اروپا
برجام اگر برای اعضای ١+٥ آب است، برای ایران نان است. اگرچه بسیاری در دو سال مذاکره و دوسالی که از اجرای این توافق می‌گذرد خواستند این اصل را نادیده بگیرند، اما مقایسه وضعیتی که در دوران تحریم داشتیم با آنچه بعد از برجام به دست آمد نشان می‌دهد که این توافق آن‌چنان که برخی می‌خواستند نشان دهند، ناکارآمد نبوده است. البته مقامات مسئول ایران می‌گویند که برای هر اقدامی در مورد برجام آماده هستند و هیچ‌یک از پل‌های پشت سر خراب نشده است. اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس‌جمهوری، روز گذشته گفته است: «با افتخار به آمریکایی‌ها اعلام می‌کنیم که اگر از برجام خارج شدند، این، آنها هستند که ضرر می‌کنند و ما آمادگی کامل برای هر احتمالی را داریم». محمدجواد ظریف، وزیر خارجه ایران، در ادامه رایزنی‌های متمادی در مورد برجام، چهارشنبه و پنجشنبه بار دیگر به سفر و رایزنی برجامی پرداخت. او چهارشنبه به مسکو رفت و در رایزنی با همتای روس خود درباره ادامه‌یافتن برجام و همراهی همه اعضا تأکید کردند. روس‌ها نیز بر همین اصل به اندازه ایران تأکید دارند. ادامه این رایزنی پنجشنبه در بروکسل بود. او در مقر اتحادیه اروپا با فدریکا موگرینی، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا؛ بوریس جانسون، وزیر خارجه انگلیس و گابریل، وزیر خارجه آلمان و لودریان، وزیر خارجه فرانسه، ملاقات و رایزنی کرد. این ملاقات در دفتر کار موگرینی در مقر سرویس اقدام خارجی اتحادیه اروپا در بروکسل انجام شد. «محمدجواد ظریف» بعد از ملاقات‌هایش در مسکو در توییتر نوشته که «آژانس بین‌المللی انرژی اتمی پایبندی کامل ایران (به تعهداتش در برجام) را تأیید کرده است، اما ادامه این روند مستلزم متعهدبودن کامل آمریکاست». به گزارش ایرنا، طرفین در این نشست درباره اقدام‌های لازم در شرایط کنونی به منظور تداوم اجرا و پایبندی همه طرف‌های برجام گفت‌وگو و تبادل‌نظر کردند. فدریکا موگرینی هماهنگ‌کننده کمیسیون برجام و وزیران خارجه فرانسه، آلمان و انگلستان در یک نشست خبری مشترک، بر تعهد اروپا و دولت‌های خود بر اجرای برجام به عنوان یک دستاورد منحصربه‌فرد دیپلماسی چندجانبه تأکید کردند. وزیر امور خارجه کشورمان همچنین به‌طور جداگانه با وزیران امور خارجه کشورهای انگلستان، آلمان و موگرینی، نماینده عالی سیاست خارجی اتحادیه اروپا ملاقات و درخصوص مسائل مورد علاقه گفت‌وگو و تبادل‌نظر کرد.
نقش فرانسوی
ظریف در بروکسل با ژان ایو لودریان وزیر امور خارجه فرانسه با محوریت برجام دیدار و گفت‌وگو کرد. در این دیدار، وزیر خارجه کشورمان با اشاره به اهمیت اجرای تعهدات کشورهای عضو برجام، بر نقش فعال‌تر کشورهای اروپایی در این زمینه تأکید کرد. وزیر امور خارجه فرانسه نیز در این دیدار بر اهمیت اجرای برجام و عزم پاریس دراین‌باره تأکید کرد. اگرچه از فرانسه در مذاکره هسته‌ای به نیکی یاد نمی‌شود و علتش هم نقش تخریبگر وزیر خارجه فرانسه در جریان مذاکرات به‌ویژه در ژنو٢ و نشست لوزان است اما به نظر می‌رسد این‌بار فرانسه قصد دارد نقشی متفاوت ایفا کند. با روی‌کارآمدن امانوئل مکرون در فرانسه، رئیس‌جمهور جوانی که قصد دارد نقش برجسته در بین همتایان اروپایی‌اش ایفا کند، او در مقاطعی با دونالد ترامپ در مورد ایران هم‌نوا شد. آن‌هم زمان‌هایی که او تلاش می‌کرد مسئله موشکی ایران را به برجام پیوند بزند. در حالی که مقامات ایرانی این دو موضوع را بی‌ارتباط با هم می‌دانند، فرانسه و آمریکا از مذاکره بر سر این مورد سخن می‌گویند. به نظر می‌رسد همین موضع‌گیری‌ها موجب شد تا حتی سفر قریب‌الوقوع ترامپ به تهران نیز با تأخیر مواجه شود. اما فرانسه در همین دوران در مورد برجام و ادامه آن با دیگر شرکا هم‌نظر بود غیر از اینکه در دوره‌ای از انجام مذاکره در مورد نواقص برجام دفاع می‌کرد. امانوئل مکرون تاکنون چندین بار با محور برجام و ایران با دونالد ترامپ صحبت کرده و یکی از این تماس‌ها نیز پنجشنبه انجام شده است. درست ساعاتی بعد از آنکه وزیر خارجه ایران با وزیر خارجه فرانسه در بروکسل دوجانبه رایزنی کردند. به نظر می‌رسد اروپایی‌ها بین خود، فرانسه را برای پادرمیانی با ترامپ بر سر برجام انتخاب کرده‌اند.
راه متفاوت مکرون و ترامپ
کاخ سفید پنجشنبه اعلام کرد دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا در گفت‌وگوی تلفنی با همتای فرانسوی خود امانوئل مکرون، خواستار توقف آنچه «فعالیت‌های بی‌ثبات‌کننده ایران در منطقه» می‌خواند، شده است. کاخ ریاست‌جمهوری فرانسه نیز گفته امانوئل مکرون در این تماس تلفنی بر لزوم پایبندی همه طرف‌ها در توافق هسته‌ای ایران، برجام، تأکید کرد. کاخ الیزه اعلام کرد: امانوئل مکرون در جریان تماس تلفنی خود با دونالد ترامپ بر عزم فرانسه برای اجرای دقیق این توافق و همچنین بر اهمیت رعایت آن توسط همه طرف‌های امضاکننده این توافق، تأکید کرد. برخی رسانه‌ها گزارش دادند که ترامپ از این تماس به شدت عصبانی شده و قصد داشته به سرعت اعلام کند که از برجام خارج می‌شود اما گویا او هنوز نمی‌تواند از دست این توافقی که روی میزش باز است، خود را رها کند.
ترامپ پیگیر اعتراض‌ها
دونالد ترامپ رئیس‌جمهوری آمریکا هفته گذشته در واکنش به برخی ناآرامی‌ها در برخی شهرهای ایران، توییت‌های آتشینی منتشر کرد. او مدعی حمایت از مردم ایران بود و اینکه مردم بالاخره به این اعتراض کردند که پول نفتشان خرج تروریسم در منطقه می‌شود. درحالیکه برخی مقامات آمریکایی مخالف دخالت آمریکا در موضوع داخلی ایران بودند، برخی گمانه‌زنی‌ها حاکی از این است که در تصمیم شب گذشته او در مورد برجام این موضوع نیز تأثیرگذار خواهد بود. این اتفاق داخلی آن‌چنان برای آمریکا اهمیت داشت که این کشور تلاش کرد این موضوع مرتبط با مسائل داخلی ایران را به‌طور فوق‌العاده در شورای امنیت بررسی کند. تمام اعضا در این جلسه بر پایبندی به برجام و مفیدبودن این توافق تأکید کردند اگرچه از دولت ایران می‌خواستند به صدای معترضان گوش دهد. با این حال جلسه شورای امنیت بی‌نتیجه به پایان رسید.
