ایران منتظر «گزارش ملی» زلزله
قول رئیس‌جمهور به مردم «کرمانشاه» برای شناسایی «مقصران» ساختمان‌های سست، انتظار عمومی بابت «پاسخ دقیق به یک ابهام ملی» را افزایش داد.
حسن روحانی در بازدید روز سه‌شنبه خود از مناطق زلزله‌زده غرب کشور، با توقف مقابل دو ساختمان دولتی‌ساز (مسکن مهر که به سفارش دولت و با حمایت ویژه دولت ساخته شد) و شخصی‌ساز (خانه‌های معمولی) که اولی تخریب شده اما دومی مقاومت کرده بود، به «پرسش بومی‌های منطقه» مبنی بر «چرایی واکنش متضاد دو سازه مجاور هم به یک زلزله» واکنش نشان داد. رئیس‌جمهوری خود با تکرار پرسشی که طی ساعات بعد از زلزله ۳/ ۷ ریشتری یکشنبه شب، تحت تاثیر نشر گسترده تصاویر تخریب ساختمان‌های مسکن مهر در اذهان عمومی به‌وجود آمد، گفت: «برخی از سازه‌هایی که عمربنای زیادی ندارند و برخی هم دولتی‌ساخت هستند، در این زلزله آسیب دیدند اما ساختمان‌هایی که مردم خودشان احداث کردند در برابر همین زلزله سالم مانده‌اند. بنابراین معلوم است اشکالات و ایرادهایی وجود دارد که باید دنبال کنیم تا مشخص شود.»
روحانی با تاکید بر اینکه «مردم منتظر معرفی مقصران هستند»، اعلام کرد: «باید مقصران این نوع ساخت و سازها را پیدا کنیم و این کار را خواهیم کرد.» به گزارش دنیای اقتصاد، بازدید تیم‌های کارشناسی مسوول در دستگاه‌های مختلف از شهرهای زلزله‌زده استان کرمانشاه به‌خصوص اسلام‌آباد غرب و سرپل ذهاب نشان می‌دهد دسته ساختمان دولتی‌ساز یعنی مسکن مهر و بیمارستان، با تخریب گسترده ناشی از زلزله روبه‌رو شده است. نکته قابل تامل این دسته ساختمان که می‌تواند «اسباب بی‌اعتمادی عمومی» به عمده ساختمان‌های موجود در شهرها و روستاها از بابت میزان استحکام لرزه‌ای را فراهم کند، «نوساز» بودن این سازه‌ها است به‌طوری‌که در مقایسه با پایداری و عدم تخریب برخی بناهای قدیمی‌ساز، از یک معمای نگران‌کننده حکایت می‌کند.
در حال حاضر هم برای بازماندگان زلزله کرمانشاه و هم برای کل مردم ایران این پرسش وجود دارد که «آیا نهادهای دولتی متولی کنترل کیفیت ساخت‌وساز، بر آنچه پیمانکاران می‌سازند نظارت دارند؟»
نخبگان شهرساز، جامعه‌شناسان، استادان حوزه‌های برنامه‌ریزی شهری، ایمنی شهر و مدیریت بحران روز گذشته اعلام کردند: این پرسش و ابهاماتی که زلزله کرمانشاه و «واکنش لرزه‌ای عجیب ساختمان‌های دولتی‌ساز» اکنون برای مردم ایران به‌وجود آورده، با «تهیه گزارش ملی» می‌تواند در حد کیفیت مورد انتظار مردم، پاسخ داده شود.
در حال حاضر انتظار آن است که وعده رئیس‌جمهوری درباره رسیدگی به پرونده زلزله «کرمانشاه»، با تکرار الگوی «پلاسکو» محقق شود. وزارت راه و شهرسازی «بررسی درباره علت تخریب نوسازها به‌خصوص مسکن مهر» را از دیروز آغاز کرده اما یافته‌های این وزارتخانه با توجه به مداخله‌ای که در طرح مسکن مهر داشته و از آن مهم‌تر، مسوولیتی که در کنترل بر حسن اجرای مقررات ملی ساختمان دارد، به تنهایی نمی‌تواند «کفایت رفع ابهامات» را کند. این تحقیق، یک ترکیب مستقل -غیر ذی‌نفع- نیاز دارد.
رئیس‌جمهوری سال گذشته، به فاصله کوتاهی بعد از ریزش برج آتش‌گرفته «پلاسکو» (۹ روز بعد)، با ابلاغ یک حکم برای تشکیل «هیات ویژه مرکب از شخصیت‌های علمی و خبره»، دستور تهیه «گزارش ملی» بررسی حادثه ساختمان پلاسکو را صادر کرد. هیات ویژه بررسی حادثه پلاسکو - مطابق روال جهانی نحوه مواجهه دولت‌ها با حوادثی که بازتاب آنها ابعاد ملی پیدا می‌کند- توانست ظرف کمتر از سه ماه، گزارش کامل از علت حادثه، مقصران حادثه و همچنین راهکارهای پیشگیری از تکرار حوادث مشابه را به شکل صریح و آزاد، برای مردم و دولت تهیه و ارائه کند.
اکنون رئیس‌جمهوری باز هم می‌تواند -برای حادثه‌ای به مراتب اسفناک‌تر از پلاسکو- یک «هیات ویژه» مرکب از اهل فن و مورد اعتماد را با رعایت «اصل بی‌طرفی»، مامور تهیه گزارش ملی زمین‌لرزه «کرمانشاه» کند و در عین حال همه دستگاه‌ها و نهادهای مرتبط با وجوه مختلف این زلزله مکلف به همکاری و پاسخگویی به تحقیقات شوند.
گزارش ملی زمین‌لرزه کرمانشاه باید در ۵ سرفصل تهیه شود. این گزارش باید ابتدا «پاسخ قانع‌کننده حاصل تحقیق و تفحص بیطرفانه به احساسات عمومی و ابهامات به‌وجود آمده در ارتباط با ساختمان‌های دولتی‌ساخت داشته باشد» و در سرفصل دوم، به «ارزیابی به روز از میزان تاب‌آوری شهرها و روستاهای لرزه‌خیز کشور» بپردازد. همچنین «بررسی میزان آمادگی، توانایی و تجهیزات سازما‌ن‌های مدیریت بحران کشور»، «دستیابی به تدابیر لازم برای پیشگیری از بحران‌های پسازلزله» و از همه مهم‌تر «شناسایی عاملان و مقصران ساخت و سازهای بی‌کیفیت و سست» جزو سرفصل‌های مکمل گزارش ملی خواهد بود.
۱۵ صاحب‌نظر روز گذشته درباره ضرورت و نحوه تهیه گزارش ملی زلزله «کرمانشاه»، دیدگاه‌های خود را به ارائه کردند. پیروز حناچی، شهرساز و معمار: گزارش ملی پلاسکو، کار موفق و متفاوتی بود و بازتاب بین‌المللی هم داشت. باید این مدل برای زلزله کرمانشاه هم پیاده شود. انتظار نمی‌رفت برخی بناها این‌گونه تخریب شود. مهدی زارع، زلزله‌شناس: هیات ویژه باید به بهانه زلزله کرمانشاه، کوتاهی‌های احتمالی حداقل ۲۰ سال اخیر را در حوزه ایمنی لرزه‌ای در شهرها و روستاها شناسایی کند. گزارش ملی باید پاسخ دهد تاب‌آوری کشور مقابل زلزله کم شده یا زیاد.
علی بیت‌اللهی، زلزله‌شناس و کارشناس امور بحران: بناهایی در این زلزله تخریب شدند که نباید آسیب می‌دیدند. در اسلام‌آباد غرب، عمده سازه‌ها سالم هستند اما مسکن مهر و یک بیمارستان نوساز از حیز انتفاع خارج شده است. در این ساختمان‌ها دیوارهای حائل و غیرسازه‌ای تخریب شده که شاید به‌خاطر نوع موج لرزه‌ای (ضربه‌های شلاقی ناشی از زلزله) باشد. این دیوارها طبق مقررات ملی ساختمان باید به سازه اصلی متصل شوند تا این‌گونه دچار تخریب و از هم گسیختگی نمی‌شدند. تخریب مسکن مهر، پشت نماهای این ساختمان‌ها را فاش کرد. یکسری تکه گونی و نخاله مصالح به جای «ملات خوب» برای ساخت نمای این ساختمان‌ها به‌کار گرفته شد. همین ریزش نما و دیوارهای ساختمان، بیشترین شوک روانی و رعب و وحشت را در ساکنان هنگام زلزله ایجاد کرده است. یک گروه ویژه می‌تواند با هدف پیشگیری از تکرار حادثه مشابه، ارزیابی دقیق از وضعیت واحدهای مسکونی مهر در نقاط مختلف کشور داشته باشد. با توجه به شتاب و عجله‌ای که در ساخت مسکن مهر بود، مصالح بی‌کیفیت با اجرای بسیار نازل به‌کار رفته است.
محمود جهانی، صاحب‌نظر بخش مسکن: لزوم تهیه گزارش ملی، موضوع بدیهی است. این رخداد از جنبه‌های اتلاف «سرمایه ملی»، «تبعات اجتماعی و اقتصادی» اهمیت دارد. ساختمان‌ها با جان مردم سر و کار دارد. بحث فقط مسکن‌مهر نیست. این اتفاق به نظام فنی و اجرایی کشور برمی‌گردد و تلنگری است به بی‌تفاوتی‌ها در مقابل امضافروشی، نظارت‌های صوری و...
حجت میرزایی، صاحب‌نظر شهری: یک نهاد بی‌طرف باید مسوول تهیه گزارش ملی شود. وزارت راه و شهرسازی خود مسوول تدوین معیارها و نظارت بر استانداردهای ساخت‌وساز است. نظام مهندسی هم همین ویژگی را دارد. یک هیات چندجانبه یا یک دانشگاه معتبر مثل دانشگاه تهران یا امیرکبیر با لحاظ وجوه حقوقی و مدیریتی و اجتماعی و مالی می‌تواند این گزارش را تهیه کند.
محمدفاضلی، عضو هیات‌علمی دانشگاه شهیدبهشتی و عضو هیات ویژه گزارش ملی پلاسکو: تدوین گزارش ملی برای حادثه زلزله کرمانشاه ضروری است همانطور که نیاز بود برای زلزله منجیل، بم و... این جنس گزارش تهیه شود. پیش از آن نیز بهتر است به بخش مدیریت بحران گزارش ملی پلاسکو توجه شود و موارد مطرح شده در آن پیگیری و مورد بررسی قرار گیرد.
علی نوذرپور، رئیس جامعه مهندسان شهرساز ایران: موضوع تاب‌آوری دارای شاخص‌های ۱۰ گانه است که مهمترین آن واکنش سریع پس از بحران و سرپاماندن تاسیسات حیاتی همچون ساختمان بیمارستان‌ها و... است. علاوه‌بر آن در حوزه مدیریت بحران پس از حادثه باید به موضوع «مدیریت توزیع منابع» توجه ویژه‌ای شود. هر دو این موارد ضرورت تنظیم یک گزارش ملی که بتواند مورد اتکای عملی دستگاه‌ها قرار گیرد را نشان می‌دهد. اسفندیار زبردست، استاد معماری و شهرسازی دانشگاه تهران: دو موضوع «تاب‌آوری شهرها» و همچنین «مدیریت بحران پس از حادثه» باید مورد توجه ویژه و عمومی قرار گیرد.
حمیده امکچی، مدیر گروه مطالعاتی مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران: قطعا تهیه یک گزارش ملی با توجه به اهمیت موضوع تاب‌آوری و مدیریت بحران پس از حادثه ضرورت دارد چراکه تعدد و تکرار وقوع پدیده زلزله این موضوع را به تک‌تک شهروندان یادآوری می‌کند که باید نسبت به این مساله عمومی واقع‌بین باشیم و در قالب منطقی، عملی و اجرایی مسیر مقابله با این پدیده را از مقیاس خرد تا کلان تدارک ببینیم. در این میان شکل‌گیری اقدامات خودجوش در مقیاس خرد مبتنی بر مردم اهمیت ویژه‌ای دارد.
حسین ایمانی‌جاجرمی، رئیس موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران: با توجه به بالا بودن حجم شایعات و اظهارنظرهای سطحی در زمان وقوع بحران، نیاز است در قالب تهیه یک گزارش ملی با این موضوع یک برخورد علمی و منطقی شود، چراکه به حوزه مدیریت بحران نگاه دراز مدت و آینده‌نگرانه در کشور وجود ندارد. به این ترتیب با تغییر رویکرد از نگاه احساسی به نگاه علمی و منطقی می‌توان از یکسو کاستی‌های اجتماعی و اداری در برهه مقابله با بحران را جبران کرد و از سوی دیگر از طریق ایجاد مرکز فرماندهی قدرتمند برای بحران مساله وحدت رویه در فرماندهی زمان بحران را حل کرد چراکه در زمان وقوع بحران هر ثانیه، به عنوان یک فرصت طلایی تلقی می‌شود، از این‌رو تدوین یک گزارش ملی، به تهیه یک برنامه اقدام مشخص که اولین سطح آن را مردم تشکیل می‌دهند کمک می‌کند. در قالب این گزارش می‌توان به سنجش ساختمان‌های مهم در مواقع بحران همچون ایستگاه‌های آتش‌نشانی و بیمارستان پرداخت و روش آموزش عمومی برای ایستادگی در مقابل بحران را مورد بررسی قرار دارد.
میثم بصیرت، پژوهشگر و عضو هیات‌علمی دانشکده شهرسازی دانشگاه تهران: با توجه به ابعاد فرابخشی حادثه اخیر زلزله در کرمانشاه، به‌نظر می‌رسد راهی جز تشکیل یک شورای فرابخشی توسط رئیس‌جمهوری و بررسی این موضوع در دو بعد تاب‌آوری کالبدی و همچنین تاب‌آوری اجتماعی و فرهنگی در مواقع بحران وجود ندارد.
امیر فرجامی، معاون شهرسازی وزارت مسکن در سال‌های ۸۴ تا ۸۸: موضوع تشکیل تیم کارشناسی مرکب از نخبگان علمی و دانشگاهی برای رصد، بررسی علل و همچنین ارائه راهکارهای بهبود مدیریت بحران در مورد حوادثی همچون زلزله و... یکی از ضرورت‌های بسیار مهم پس از وقوع حوادث غیرمترقبه است؛ به دنبال تخریب بخش قابل‌توجهی از ساختمان‌های دولتی‌ساز، همچون مسکن مهر و برخی دیگر از ساختمان‌های حیاتی نوساز مانند بیمارستان‌ها، تشکیل چنین تیمی که در نهایت بی‌طرفی و تنها با نظرات کارشناسی به بررسی مسائل و موضوعات مرتبط با این موضوع بپردازند، مهم و لازم است.این تیم علمی برای ارائه گزارش ملی پیرامون این حادثه باید اولا بعد از فروکش‌کردن التهاب‌های اولیه ناشی از عملیات آواربرداری، امداد و نجات، اسکان اولیه زلزله‌زدگان و شروع فرآیندهای بازسازی در مناطق زلزله‌زده، وارد عمل شوند و ثانیا اقدامات آنها نباید منجر به اجحاف و کوچک‌شمردن فعالیت‌های انجام شده از سوی تیم‌های مدیریت بحران مستقر در مناطق آسیب‌دیده شود.
فرج‌اله رجبی، رئیس سازمان نظام مهندسی ساختمان کشور: تشکیل تیم کارشناسی متشکل از افراد خبره علمی و دانشگاهی فارغ از تعلقات سیاسی و سازمانی برای تحقیق پیرامون علل وقوع آسیب‌های جانبی ناشی از وقوع زلزله و همچنین نحوه مدیریت بحران و راهکارهای بهبود آن، قطعا اقدامی لازم و ضروری است؛ اما به‌دلیل تنوع و تکثر موضوعات و نهادهای درگیر و همچنین عمق و وسعت این حادثه، ابتدا لازم است همه دستگاه‌های مسوول با انجام بررسی‌ها و تحقیقات میدانی در حیطه وظایف خود آسیب‌شناسی درستی از آنچه در جریان وقوع این زلزله و پس از آن روی داده انجام دهند و سپس یک تیم کارشناسی اقدام به تهیه گزارش ملی در این باره کند.
فردین یزدانی، نویسنده طرح جامع مسکن: از آنجا که به واسطه تخریب حجم قابل‌توجهی از ساختمان‌های دولتی ساز به‌خصوص ساختمان‌های نوساز اعم از واحدهای مسکونی، بیمارستان و... هم‌اکنون مشکلات مربوط به نحوه ساخت و نظارت بر ساخت این ساختمان‌ها به یکی از مهمترین موضوعات مرتبط با وقوع زلزله اخیر کرمانشاه تبدیل شده است، تشکیل یک تیم کارشناسی و دانشگاهی مستقل از چارچوب‌ها و منافع دولتی، برای تهیه گزارشی بیطرفانه و کاملا کارشناسی در خصوص علل این حوادث و ارائه راهکارهای موثر به‌منظور جلوگیری از تکرار وقایع این چنینی کاملا مهم و ضروری است.باید توجه کرد که در وهله بعد تنها تهیه گزارش و ارائه آن نمی‌تواند به تنهایی مفید باشد بلکه لازم است بررسی دقیق، شفاف و درستی از مقصران این دست از حوادث صورت بگیرد و بدون هیچ گونه ملاحظه سیاسی و... مقصران معرفی و مجازات شوند.
علیرضا قهاری، رئیس انجمن مفاخر معماری ایران:به‌طور قطع تشکیل تیم علمی و دانشگاهی برای رصد آنچه در جریان وقوع زلزله در کرمانشاه و پس از آن روی داده است و همچنین اعلام نحوه درست مدیریت بحران در شرایط مشابه از اهمیت اساسی برخوردار است؛ منتها به جهت گستردگی، تنوع و تکثر موضوعات و حوزه‌های مرتبط با بحران پیش آمده، همچون مباحث سازهای، مدیریت بحران و اجزای مختلف آن و... لازم است مطالعه جامع و دقیقی روی همه جنبه‌هابه تفکیک انجام شود؛ به جهت این گستردگی و تنوع، انتخاب افراد متخصص بدون جهت‌گیری‌های سیاسی و سازمانی خاص اهمیت بسیار زیادی دارد؛ این گزارش باید در فرصت مناسب و پس از حاکم شدن آرامش نسبی در مناطق آسیب دیده تهیه و تدوین شود تا از اثرگذاری مناسب به دور از هیجان‌های مقطعی، برخوردار باشد.
