مکانیسم ماشه تأثیری بر اقتصاد ایران دارد؟
با فعال شدن مکانیزم ماشه و بازگشت تحریم‌های شورای امنیت، نگرانی‌ها درباره آینده اقتصاد ایران افزایش یافته است. در گفت‌وگویی با یکی از تحلیلگران اقتصادی، به بررسی ابعاد احتمالی این تحولات بر تجارت، بودجه دولت، نرخ ارز و بازارهای مالی پرداختیم.
در همین زمینه گفت‌وگویی داشتیم با آقای سیاوش غفاری، مدیر تحلیل اقتصاد کلان گروه مشاور سرمایه‌گذاری ترنج تا دیدگاه ایشان را درباره آثار فعال شدن مکانیسم ماشه بر اقتصاد ایران جویا شویم.
● تأثیر اولیه از مسیر تجارت خارجی
آقای دکتر، با فعال شدن مکانیزم ماشه و بازگشت تحریم‌های شورای امنیت، نخستین پرسش فعالان اقتصادی این است که چه اثری بر اقتصاد کشور خواهد گذاشت. ارزیابی شما چیست؟
واقعیت این است که حتی در ذهن تصمیم‌گیران و دست‌اندرکاران اصلی نیز هنوز ابعاد دقیق این موضوع روشن نیست و میزان اثرگذاری آن جای بحث دارد. اما به‌طور کلی، به نظر می‌رسد که عمدتاً از مسیر تجارت خارجی، اقتصاد ایران تحت تأثیر قرار بگیرد. بخش قابل‌توجهی از صادرات ما نفتی است و هرچند شاید از نظر حجم صادرات تغییر عمده‌ای رخ ندهد، اما هزینه‌های مبادلات افزایش خواهد یافت؛ از جمله هزینه‌های بیمه، حمل‌ونقل و تخفیف‌های اجباری در فروش برای جبران محدودیت‌ها.
● تشدید کسری بودجه و گرایش دولت به اوراق بدهی
این موضوع چه اثری بر بودجه دولت خواهد داشت؟
به‌دلیل افزایش هزینه‌ها و احتمال کاهش درآمدهای نفتی، انتظار می‌رود درآمد دولت کمتر از پیش‌بینی‌های بودجه تحقق یابد. در نتیجه، کسری بودجه در ادامه سال پررنگ‌تر می‌شود. در حال حاضر، به نظر می‌رسد کم‌هزینه‌ترین راه تأمین این کسری از دید دولت، انتشار اوراق بدهی باشد و دولت تمایل بیشتری به این مسیر دارد.
● رشد نقدینگی و فشار بر نرخ‌های بهره
با توجه به رشد نقدینگی و وضعیت نظام بانکی، این شرایط چه تأثیری بر نرخ‌های بهره خواهد داشت؟
رشد نقدینگی و فشارهای مالی دولت احتمالاً موجب افزایش نرخ‌های بهره بدون ریسک و به‌تبع آن، رشد نرخ بهره در سایر بازارها می‌شود. در واقع، می‌توان انتظار داشت که نرخ‌های سود در بازار پول روندی صعودی پیدا کنند.
● احتمال رشد اقتصادی منفی در ادامه سال
درباره رشد اقتصادی کشور چه پیش‌بینی دارید؟
اگر تولید و صادرات نفتی تحت تأثیر تحریم‌ها قرار گیرد، رشد اقتصادی کشور نیز آسیب می‌بیند. گزارش‌های سه‌ماهه و شش‌ماهه اخیر از وضعیت تولید داخلی چندان امیدوارکننده نیست و نسبت به روند سه‌چهار سال گذشته افت محسوسی نشان می‌دهد. بر این اساس، احتمال می‌رود که رشد اقتصادی خفیف منفی در ادامه سال تجربه کنیم.
● پایان دوران کنترل دستوری نرخ ارز
وضعیت نرخ ارز را چطور می‌بینید؟ آیا امکان ادامه کنترل‌های قبلی وجود دارد؟
به نظر می‌رسد که دوران کنترل دستوری نرخ ارز رو به پایان است. دولت و بانک مرکزی دیگر توان چندانی برای فشرده نگه‌داشتن «فنر ارزی» ندارند. بنابراین باید انتظار داشت نرخ ارز در مقاطع مختلف تعدیل شود. هرچند ممکن است جرقه این تغییر از اخبار سیاسی آغاز شود، اما در واقع این تعدیل ناشی از واقعیت‌های اقتصادی است. به احتمال زیاد نرخ ارز در سطوح بالاتری تثبیت خواهد شد.
● ضرورت اصلاح نرخ ارز تجاری
در مورد نرخ ارز رسمی یا همان بازار ارز تجاری چه نظری دارید؟
اختلاف نرخ ارز تجاری (که جایگزین سامانه «نیما» شده) با بازار آزاد باعث شده انگیزه صادرکنندگان برای بازگشت ارز کاهش یابد. دولت هم به‌خوبی از این موضوع آگاه است و به نظر می‌رسد در ماه‌های آینده ناگزیر به اصلاح این نرخ خواهد بود. بر اساس معیارهایی مثل نرخ برابری قدرت خرید، انتظار می‌رود این تعدیل تا پیش از پایان سال صورت گیرد.
● بورس؛ محتمل‌ترین مقصد سرمایه‌ها در پاییز
با این شرایط، کدام بازار در فصل پیش‌رو چشم‌انداز بهتری دارد؟
با وجود تمام چالش‌ها، به نظر می‌رسد بازار سهام پربازده‌ترین بازار در فصل پاییز باشد. نرخ ارز آزاد و همچنین نرخ فروش محصولات شرکت‌ها در بورس کالا روند افزایشی خواهد داشت، که ارزش ریالی صادرات را بالا می‌برد. هرچند از نظر حجمی ممکن است صادرات کمی کاهش یابد، اما از نظر ارزشی جبران می‌شود.
● جمع‌بندی؛ دوره‌ای از تعدیل و بازتنظیم اقتصاد
در مجموع، اقتصاد ایران وارد مرحله‌ای تازه شده است که در آن اثر بازگشت تحریم‌ها به‌تدریج نمایان خواهد شد. هرچند هنوز نمی‌توان قاطعانه از ابعاد و شدت آن سخن گفت، اما جهت‌گیری متغیرهای کلیدی اقتصاد از جمله بودجه، نرخ بهره، ارز و بازار سرمایه نشان می‌دهد که در ماه‌های پیش‌رو با دوره‌ای از تعدیل و بازتنظیم اقتصاد روبه‌رو خواهیم بود.