خشکسالی در کمین دومین تولیدکننده خرمای دنیا

به گزارش اقتصاد آنلاین به نقل ازتسنیم، ۲۵ شهریورماه روز ملی خرما، فرصت مناسبی است برای بازخوانی ظرفیت‌ها و تهدید‌های یک محصول راهبردی در سبد کشاورزی ایران است. به مناسبت این روز، گفت‌وگویی با محسن رشیدفرخی، رئیس انجمن ملی خرما انجام شده تا تصویری از وضعیت تولید و جایگاه آن در تولید جهانی، نسبت مصرف داخلی و صادرات و تنظیم بازار و چالش‌های ساختاری از قبیل کم‌آبی، خرده‌مالکی و ضعف در ایجاد ارزش‌افزوده ارائه شود.

رشیدفرخی به ظرفیت صادراتی بالقوه (۴۵۰–۵۰۰ میلیون دلار)، سهم فعلی صادرات (حدود ۳۵۰ میلیون دلار در عمل) و ایجاد محدودیت در ایام پیک مصرف اشاره دارد.

او همچنین به اثرات قطعی برق، شوری و خشکی بر نخلستان‌ها، مشکلات ایمنی در برداشت دستی و کمبود بسته‌بندی و برندینگ پرداخته است، مجموعه‌ای از مسائل که هم‌زمان ریشه‌های اقتصادی و مدیریتی دارند.

اما شاید مهم‌ترین مشکل تولید خرما در کشور کم آبی و شوری آب در مناطق خرما خیز و نخلستان‌ها است به طوری که وی هشدار داده که با تداوم شرایط کنونی دیگری در سال‌های آینده نباید انتظار وجود، نخلستان‌های سرسبز و با صفای جنوب کشور و تولید محصول کیفی داشت؛ به طوری که وضعیت شوری آب به ویژه در خوزستان به شدت بالا است که در حال آسیب رساندن به نخلستان‌ها است.

ایران دومین تولید کننده خرمای جهان

سؤال: وضعیت تولید خرما در ایران و جایگاه آن در سطح جهانی چیست؟

سالانه حدود یک‌میلیون و چهارصد هزار تن خرما در ایران تولید می‌شود. ایران بعد از کشور مصر در رتبه دوم قرار دارد و با فاصله‌ی اندکی از عربستان جلوتر است. از نظر تنوع و تعداد واریته‌های خرما، ایران رتبه اول جهان را دارد. به طور معمول ما سالانه بین ۷۰ تا ۱۰۰ هزار تن بیشتر از عربستان تولید می‌کنیم و این برتری در سال‌های مختلف حفظ شده است.

سؤال: سهم مصرف داخلی و صادرات خرمای ایران چقدر است؟

از یک‌میلیون و چهارصد هزار تن خرمای تولیدی کشور، حدود ۷۰ درصد مصرف داخلی دارد و به‌صورت تازه‌خوری یا در صنایع تبدیلی استفاده می‌شود. نزدیک ۳۰ درصد هم هر ساله صادر می‌شود. اگر این ترکیب به هم بخورد، بازار داخلی آسیب می‌بیند؛ بنابراین همیشه سعی شده سهم صادرات از ۳۰ درصد تولید کل فراتر نرود.

سؤال: میزان صادرات و ظرفیت صادرات خرمای ایران چقدر است؟

پتانسیل صادراتی ما بین ۴۵۰ تا ۵۰۰ میلیون دلار است، ولی سال گذشته فقط حدود ۳۵۰ میلیون دلار صادر شد. دلیل اصلی، ممنوعیت، محدودیت‌ها و عوارضی است که در مقاطع پیک مصرف اعمال می‌شود.

به‌عنوان مثال در ماه رمضان گاهی یکباره جلوی صادرات گرفته می‌شود یا عوارض سنگینی اعمال می‌کنند که صادرات را غیراقتصادی می‌کند.

بازار‌های جهانی به عرضه‌ی مستمر نیاز دارند و این وقفه‌ها باعث شده حتی در مواردی ایران در فهرست سیاه برخی خریداران قرار بگیرد.

دولت خود برای تنظیم بازار خرما در رمضان ورود کند

سؤال: تنظیم بازار داخلی نیز باید انجام شود تا این محصول با قیمت مناسبی در ماه رمضان به دست مصرف کننده برسد؛ برای تحقق این امر چه باید کرد؟

کشاورزان نیز هزینه‌های تولید دارند و آنها نیز با تورم رو به رو هستند در ایام پیک مصرف نباید از تولید کننده بخواهیم محصول خود را ارزان‌تر به دست مصرف کننده برساند بله خود دولت باید، زمانی که خرما ارزان است، محصول را خریداری و ذخیره کند تا در ماه رمضان با قیمت مناسب توزیع شود. اگر صرفاً محدودیت صادرات بگذارند، به ضرر کشاورزان و بخش خصوصی تمام می‌شود.

سؤال: وضعیت نخلستان‌های کشور در برابر خشکسالی و کم‌آبی چگونه است؟

خشکسالی‌های اخیر و قطعی برق ۴ تا ۸ ساعته آبرسانی را دچار مشکل کرده است. برخی نخلستان‌هایی که در زمان جنگ آسیب دیده و بعد احیا شده بودند، اکنون دوباره با شوری و خشکی روبه‌رو هستند. اگر این روند ادامه پیدا کند، می‌توان انتظار داشت که نخلستان‌های خوزستان در سال‌های آینده به سمت نابودی بروند.

قطع نخاع هرسانه خرماچینان

سؤال: چه اقداماتی برای احیا و اصلاح ساختار نخلستان‌های کشور انجام شده است؟

خرده‌مالکی میان نخل داران زیاد است و این باعث می‌شود امکان مدرن‌سازی، آبیاری نوین و برداشت مکانیزه محدود باشد. بسیاری از باغات متراکم هستند و حتی بالابر نمی‌تواند وارد شود.

به همین دلیل برداشت دستی انجام می‌شود و هر سال تعداد زیادی از کارگران از درخت سقوط می‌کنند و دچار نقص عضو، قطع نخاع یا آسیب‌های جدی می‌شوند.

اشتعال ۲ میلیون نفر در صنعت خرما

سؤال: آمار اشتغال و سطح زیر کشت خرما در ایران چقدر است؟

حدود دو میلیون نفر به صورت مستقیم و غیرمستقیم در نخلستان‌ها و صنعت خرما کار می‌کنند که بین ۵۰۰ تا ۷۰۰ هزار نفر از آنها در نخلستان‌ها و صنایع تبدیلی فعال‌اند.

سطح زیر کشت نخلستان‌های کشور حدود ۴۰۰ هزار هکتار است. حتی بخشی از نخلستان‌های آسیب‌دیده‌ی دوران جنگ دوباره به چرخه تولید برگشته‌اند، اما کمبود آب دوباره آنها را تهدید می‌کند.

خام فروشی صادرات خرما

سؤال: وضعیت بسته‌بندی و ایجاد ارزش افزوده در صادرات خرما چگونه است؟

بخش عمده‌ی درآمد ارزی صادرات خرما از ارزش افزوده و بسته‌بندی مناسب به دست می‌آید، ولی متأسفانه هنوز مشکل داریم و عملاً بیشتر محصول به صورت خام فروخته می‌شود. کشور تونس در این زمینه رتبه اول دنیا را دارد؛ تجار تونسی با حضور در نمایشگاه‌ها و بازاریابی گسترده توانسته‌اند برند جهانی بسازند.

سؤال: دربارهٔ عوارض جدید صادراتی توضیح دهید.

اخیراً بر بیش از ۹۰ درصد محصولات صادراتی کشاورزی، از جمله خرما، عوارض یک‌درصدی جدید وضع شده است. عنوان این تعرفه «افزایش بهره‌وری مصرف آب» است، اما با توجه به وجود حدود ۵۰۰ هزار حلقه چاه غیرمجاز در کشور، بهتر است ابتدا آنها بسته شود تا بهره‌وری واقعی حاصل شود. این تعرفه جدید در کنار تعرفه‌های قبلی، انگیزه صادرکنندگان را کاهش می‌دهد.

سؤال: موضوع ورود خودروسازان به صادرات خرما چیست؟

بر اساس توافقی بین انجمن‌های تخصصی خرما و خشکبار با خودروسازان، قرار شد خودروسازان برای صادرات خرما از انجمن‌های تخصصی کمک بگیرند.

صادرکنندگان خرما ارز حاصل از صادرات را در اختیار خودروسازان قرار می‌دهند تا آنها بتوانند از همان ارز برای واردات قطعات خود استفاده کنند و تعهدات ارزی صادر کنندگان خرما نیز رفع می‌شود.