۳۶۵روز بانکی در سایه برجام
سال ۱۳۹۵ شروعی جدی‌تر برای حرکت در مسیر اجرایی شدن برجام بود. ۱۲ ماهی که با تحولاتی در حوزه بین‌الملل بانکی همراه شد، هر چند که تمامی انتظارات هنوز برآورده نشده و راه همچنان باقی است.
پایان دی ماه سال گذشته آغازی برای لغو تحریم‌ها بود. محدودیت‌هایی که به ویژه در یک دهه گذشته فشار سنگینی بر حوزه بانکی وارد کرده و سند برجام می‌توانست شروعی برای خروج از فضای بسته‌ای باشد که بانک‌ها سال‌ها در آن محبوس شده بودند.
به گزارش اقتصاد آنلاین به نقل از ایسنا، این در حالی است که در طول سال جاری تغییرات در مراودات بانکی از سرگرفته شده و مذاکرات بین‌المللی رنگ تازه‌ای به خود گرفت. هر چند که در این مدت همه آنچه که انتظار می‌رفت محقق نشده و زمان برای دستیابی به فرصت های برجام در حوزه بانکی باقی است. هراس بانک‌های بزرگ خارجی و ریسکی که در ایجاد ارتباط با بانک‌های ایرانی احساس می‌کنند از موانع توسعه گسترده روابط بانکی ایران بود. آنها میان خود و ایران موانعی همچون ترس از جریمه‌های سنگین از سوی آمریکا را می‌بینند، طرفی که بارها مقامات ایرانی از آن به عنوان عهد شکن و مانع تراش برجام یاد کرده‌اند.
نباید در سویی دیگر از یاد برد که دوری بانک‌های ایرانی در سال‌های گذشته از فضای بین‌الملل و جزیره‌ای شدن فعالیت آنها نیز موجب شده با استاندارهای روز دنیا منطبق نباشند به ویژه صورتهای مالی آنها با آنچه که در حوزه بین‌الملل وجود دارد فاصله داشته و خود از دیگر عوامل تردید خارجی‌ها در توسعه روابط می‌شود.
با این حال آنطور که مقامات بانک مرکزی تاکید دارند، با همه این شرایط حال برجام خوب است و در مسیری مناسبی حرکت می‌کند و باید گذر زمان و تغییرات موانع موجود را بردارد.
اما در همین مدت حدود یکساله هم دستاوردهای برجام برای حوزه بانکی کم نیست و شرایط نسبت به قبل متفاوت پیش رفته است. در ادامه هر چند مختصر به مواردی از این تغییرات اشاره خواهد شد.
گزیده‌ای از دستاوردهای برجام در حوزه بانکی در سالی که گذشت
| ردیف | موضوع | وضعیت پیش از تحریم | شرایط در دوران تحریم | وضعیت بعد از تحریم در یکسال اخیر |
| ۱ | روابط کارگزاری بانکی | حدود ۶۰۰ رابطه کارگزاری بین بانک‌های ایرانی و بانک‌های غیرآمریکایی برقرار بود. | روابط کارگزاری‌باتمامی‌بانک های معتبر بین المللی قطع شده و تعداد آن به حدود ۵۰ مورد کاهش یافت. بانک‌هایی که در دوران تحریم‌ها با شبکه بانکی ایران همکاری داشتند، عمدتا بانک‌های کوچک بودند که همکاری با آنها ریسک‌های خاص خود را داشت، این در حالی است که در نتیجه فشارهای آمریکا همین رابطه نیز با فراز و نشیب مواجه بود. | بر اساس آخرین اطلاعات تعداد روابط کارگزاری به طور قابل توجهی افزایش یافته و به ۶۸۶ مورد رسیده که با حدود ۲۳۶ بانک دنیا این روابط برقرار شده است.
این تعداد روابط کارگزاری به تدریج در حال افزایش است. |
| ۲ | پیام‌رسانی‌مالی بین المللی |
بانک‌های ایرانی از خدمات پیام رسانی مالی نظیر سوئیفت و رویترز برخوردار بودند. |
سوئیفت اکثر بانک‌های ایرانی قطع شد و از مکانیزم های سنتی مانند تلکس و فکس رمزدار برای پیام رسانی مالی استفاده می‌شد. | سوئیفت بانک های خارج شده از فهرست تحریم‌ها مجددا برقرار شد. در حال حاضر پیام ها ایمن و با حداقل هزینه مبادله می‌شوند. |
| ۳ | نگهداری‌ذخایر ارزی | بانک مرکزی، ذخایر ارزی را در کشورهای متعدد و با توجه به ملاحظات مربوط به مدیریت ریسک ذخایر نگهداری می‌کرد و برای ایران محدودیتی از این حیث وجود نداشت. |
با اعمال تحریم های آمریکا، عواید حاصل از فروش نفت ایران به سایر کشورها قابلیت انتقال به کشورهای ثالث را نداشت. در این شرایط بانک‌مرکزی ناچار به نگهداری این منابع درکشورهای‌معدودی که خریدار نفت ایران بودند می‌شد.
|
امکان انتقال عواید حاصل از فروش نفت به کشورهای ثالث فراهم شد. اکنون می توان ذخایر ارزی را در کشورهای مختلف با توجه به ریسک های مختلف نگهداری کرد. با لغو تحیم ها تا مرز ۳۲ میلیارد دلار از دارایی های ارزی بلوکه شده ایران آزاد شد. |
| ۴ | پرداخت‌های‌بین
المللی |
پرداختهای بین المللی ایران عمدتا با استفاده از مکانیزم اعتبارات اسنادی که کمترین هزینه و بیشترین ایمنی را دارد انجام می‌شد. | با توجه به قطع روابط کارگزاری بانک های خارجی با بانک های ایرانی، از مکانیزم پر ریسک حواله ارزی به جای اعتبارات اسنادی استفاده می‌کردند. |
با امکان گشایش اعتبار اسنادی، به تدریج حواله ارزی جای خود را به این اسناد می‌دهد. دراین حالت هزینه و ریسک پرداختهای خارجی کمتر می‌شود. |
| ۵ | تامین‌اسکناس، طلاو فلزات گران بها | محدودیتی‌برای تامین اسکناس، طلا و فلزات گران بها برای ایران از طریق اشخاص حقیقی و حقوقی غیر آمریکایی وجود نداشت. | تامین اسکناس، طلا و فلزات گران بها برای ایران مشمول تحریم شد. در این شرایط انجام این امور، با هزینه‌و ریسک بسیاری همراه بود. | تحریم های مربوط به تمین اسکناس، طلا و فلزات گران بها لغو شد. اکنون این امکان وجود دارد که از طریق اشخاص غیر آمریکایی کلیه این امور انجام شود. |
| ۶ | امکان مشارکت در بازار سرمایه بین المللی | ایران امکان تامین منابع مالی از بازار سرمایه خارجی را داشت و در موارد معدودی این کار انجام شده بود. | با توجه به محدودیت‌های وضع شده در دوران تحریم و فقدان پیش نیازهای مشارکت در بازار سرمایه بین المللی نظیر رتبه بندی، پذیره نویسی و بازار گردانی اوراق قرضه خارجی، تامین مالی از این طریق غیرممکن بود. | در برجام و مقررات مبتنی بر آن قید شده است که خرید، پذیره نویسی و سایر امور مرتبط با دیوان حاکمیتی ایران مجاز است و از این حیث، امکان تامین مالی از بازار سرمایه خارجی وجود دارد. اما عملیاتی شدن آن، نیاز به زمان دارد. |
| ۷ | تامین مالی پروژه‌های عمرانی‌و تولیدی | امکان استفاده از منابع خارجی برای تأمین مالی پروژه های کشور وجود داشت. | با محدودیت‌های ایجاد شده، تأمین مالی پروژه ها از محل منابع خارجی به کمترین حد کاهش یافته بود و در مواردی اندک نیز به پشتوانه ذخایر ارزی بانک مرکزی و با هزینه های بالا محسوب می‌شد که در عمل، با تامین مالی متعارف و مرسوم تفاوت دارد. | با توجه به بهبود رتبه اعتباری کشور، حل و فصل تعهدات معوق سابق و برقراری روابط کارگرازی بانکی، امکان استفاده از منابع مالی خارجی دوباره برقرار شده است و مذاکرات با کشورهای متعدد در این باره انجام شد. |
| ۸ | رتبه‌اعتباری کشور از نگاه OECD | رتبه اعتباری‌ایران در بهترین حالت، ۳ از ۷ بود. | رتبه اعتباری ایران از ۷ کاهش یافت و موارد متعددی از عدم پرداخت تعهدات ایران به آژانس‌های اعتبار صادراتی بوقوع پیوسته بود که علت آن، عدم وجودکانال‌های پرداخت بود. | رتبه اعتباری از ۷ به ۶ کاهش یافته است. بنابر ظاهرا کلیه پرداختهای معوق سابق حل و فصل شده است. |
| ۹ | آموزش استانداردهای بانکداری در سطح بین المللی | ایران از خدمات آموزشی سازمان‌های تخصصی و بانک‌های معتبر بین المللی استفاده می‌کرد. | به دلیل محدودیت های ایجاد شده، استفاده از خدمات آموزشی به کمترین حد خود کاهش یافته بود به نحوی که بانک های ایرانی در جریان تحولات بازارهای مالی به ویژه استانداردهای وضع شده پس از بحران مالی قرار نداشتند و دانش شبکه بانکی در این زمینه ها ناقص بود. | سازمان ها و مجامع مالی بین المللی ارائه کمک های فنی و آموزشی به ایران را از سرگرفتند و بانک های معتبر بین المللی نیز دوره ها و سمینارهای آموزشی متعددی را برای بانک های ایرانی برگزار کردند. تفاهم های آموزشی متعددی مورد مذاکره قرار گرفته است. |
