مهمترین عامل افزایش جذابیت اوراق بدهی شفافیت است

 انتشار اوراق بدهی نیازمند بسترها و پیش‌نیازهایی است که لازمه موفقیت این اوراق و دستیابی به اهداف از پیش تعیین شده هستند. بدون توجه به این پیش‌نیازها و بسترها، انتشار این اوراق می‌تواند ناموفق باشد و یا حداقل دستیابی به تمام عواید آن ناممکن شود. علاوه ‌بر پیش نیازهای قانونی، شرایط اقتصاد کلان و عواملی از این دست (که بر موفقیت اوراق موثر هستند) باید اقداماتی نیز در راستای جلب اعتماد عمومی و جذاب شدن اوراق برای مردم انجام شود.

به گزارش اقتصاد آنلاین به نقل از ایبِنا، اوراق بدهی با اوراق مشارکت متفاوت است و سازوکار خریدوفروش و عرضه آن نیز تفاوت‌های جدی با اوراق مشارکت دارد. لذا استقبال مردم از این اوراق با اوراق مشارکت نیز متفاوت خواهد بود و پیش‌نیازهای خاص خود را دارد. بنابراین، برای موفقیت اوراق بدهی نباید تنها به تجارب قبلی کشور در انتشار اوراق مشارکت بسنده کرد و باید تجارب دیگر کشورها در انتشار اوراق بدهی را مورد توجه قرار داد.

نکته‌ای که از تجربه دیگر کشورها به‌ خصوص آمریکا و یونان در انتشار این اوراق می‌آموزیم، اهمیت شفاف‌سازی مالی توسط دولت است. بازار برای سنجش صحیح و دقیق ریسک اوراق نیاز به اطلاعات دقیق، به‌روز و قابل اعتماد دارد. تا زمانی که اطلاعات و در نتیجه شفافیت وجود نداشته باشد، سنجش صحیح ریسک اوراق برای سرمایه‌گذاران ممکن نخواهد بود. از همین رو، این کشورها اقدام به طراحی سیستم‌هایی برای ارائه این اطلاعات کرده‌اند و از این طریق، شفافیت مالی دولت را به شدت افزایش داده‌اند. با گسترش شفافت مالی دولت، مردم و سرمایه‌گذران از ریسک اوراق اطلاع پیدا می‌کنند، اعتماد آنها به این اوراق افزایش پیدا می‌کند و تقاضای اوراق افزایش می‌یابد.

شاید به همین دلیل است که دولت آمریکا می‌تواند با وجود بدهی بالای خود یکی از با ارزش‌ترین اوراق بدهی دنیا را منتشر کند؛ یا کشوری مانند یونان که با بحران بدهی‌های دولتی مواجه است، می‌تواند از این ابزار به خوبی استفاده کند. سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی نیز در این شرایط همواره از این اوراق استقبال می‌کنند و حجم بالای بدهی دولت‌ها مانع از استقبال مردم از اوراق بدهی نمی‌شود. البته موفقیت بازار بدهی در این کشورها دلایل مختلفی دارد، ولی قطعا یکی از مهم‌ترین دلایل آن، ایجاد شفافیت مالی توسط دولت است.

برای روشن شدن ابعاد موضوع نگاهی دقیق‌تر به تجربه کشور آمریکا در انتشار اوارق بدهی می‌اندازیم. در این کشور دولت شفافیت را با ارائه منظم و دقیق سه گزارش مالی مهم ایجاد کرده است. اولین گزارش مربوط است به انتشار رقم دقیق بدهی دولت به صورت روزانه است؛ که در سایتی با آدرس «www.treasurydirect.gov» در معرض دید عموم قرار می‌گیرد. گزارش دوم که ریز هزینه‌ها و درآمدهای روزانه دولت است، در قالب دو جدول درآمدها و هزینه‌های دولت هر روز منتشر می‌شود و با جستجوی عبارت «daily treasury statement» در اینترنت قابل دسترسی است. گزارش سوم نیز نشان دهنده بزرگترین طلبکاران دولت است و با جست‌وجوی عبارت «major foreign holders of treasury securities» قابل مشاهده است.

این سه گزارش سال‌هاست که به صورت دقیق و منظم منتشر می‌شوند و تمام مردم و سرمایه‌گذاران می‌توانند از وضعیت مالی دولت اطلاع دقیق پیدا کنند. انتشار گزارش‌های دقیق مالی، شفافیت را به شدت در اقتصاد بالا برده و سبب شده است تا اوراق بدهی در آمریکا از درجه اعتبار بالایی برخوردار باشند. مسلما اگر چنین شفافیتی وجود نداشته باشد، از میزان اعتبار اوراق، میزان جذابیت اوراق برای سرمایه‌گذاران و در نتیجه موفقیت آن کاسته خواهد شد.

ناگفته پیداست که وضعیت شفافیت مالی دولت در ایران فاصله زیادی با این میزان شفافیت دارد. در کشور ما نه تنها اطلاعات ریز میزان بدهی دولت وجود ندارد، بلکه خود دولت نیز از رقم کلی بدهی خود اطلاع دقیقی نداشته و بعضا اعداد متناقضی برای آن ذکر می‌شود. البته در دولت یازدهم اقدامات خوبی برای مشخص شدن رقم بدهی‌های دولت و جزئیات آن انجام شد، ولی هنوز به نقطه مطلوبی نرسیده است.

در این شرایط به نظر می‌رسد برای ایجاد شفافیت مالی باید چند اقدام مهم توسط دولت صورت گیرد. ابتدا باید مسئول مشخصی در وزارت اقتصاد برای ساماندهی و ثبت و ضبط بدهی‌های دولت ایجاد شود و تمام بدهی‌های دولت در آنجا ثبت شود. سپس باید سامانه‌ها و سازوکارهایی برای انتشار عمومی گزارش بدهی‌های دولتی ایجاد شود و جزئیات بدهی‌های دولت در اختیار عموم مردم قرار گیرد. با این دو اقدام، می‌توان شفافیت مناسبی برای بدهی‌های دولت ایجاد کرد. علاوه‌بر شفافیت بدهی‌های دولت، باید درآمدها و هزینه‌های دولت نیز شفاف شوند. به نظر می‌رسد شفافیت در این دو مورد کمی راحت‌تر از بدهی‌های دولت باشد و ارقام آن در دسترس دولت باشند.

در پایان لازم به ذکر است که اگر دولت ارقام دقیق درآمدها، هزینه‌ها و بدهی‌های خود را به‌طور منظم استحصال و با سازوکاری مشخص در اختیار عموم قرار دهد، شفافیت مالی دولت به شدت افزایش خواهد یافت. در این صورت، اعتماد عمومی به اوراق بدهی نیز افزایش می‌یابد و ریسک آن برای سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی مشخص می‌شود. در نتیجه این فرایند، اعتمادسازی از طریق ایجاد شفافیت صورت می‌گیرد و یکی از الزامات مهم موفقیت اوراق بدهی دولتی ایجاد می‌شود. بنابراین، ضروری است وزارت اقتصاد قبل از گسترش عرضه اوراق، اقدامات لازم را در راستای ایجاد این بستر مهم افزایش جذابیت و تقاضای اوراق بدهی انجام دهد و گامی مهم برای برای موفقیت بازار بدهی بردارد.