کشاورزی فراسرزمینی در ۱۷ کشور دنیا
چند فعال کشاورزی دور هم نشسته‌اند و گرد سپیدی روی موهای تمام‌شان را پوشانده است. هر کدام بعد از سال‌ها کار و تجربه، گله و شکوه‌ای از بخش خاصی دارد و «تولید» محور اصلی دغدغه هایشان است.
یکی از آنها می‌گوید:«آب نداریم. سیب زمینی آب خیلی زیادی می‌خواهد. باید الگوی مصرف عوض شود.» دیگری از فرسایش خاک صحبت می‌کند:«در بعضی از استان‌هایمان کشت بیش از حد و فرسایش خاک کار را برای آینده سخت کرده است.» گلایه از واردات نیز ترجیع بند حرف‌های بیشتر فعالان کشاورزی است: «قیمت‌های خرید داخل پایین است و سود کشاورزان از آن هم پایین‌تر. از آن طرف اما واردات خیلی زیاد و ساده صورت می‌گیرد.» کشاورزی که 19.4 درصد از کل اشتغال کشور و 52.8 درصد از اشتغال نقاط روستایی را به خود اختصاص داده، همیشه یکی از پرگلایه‌ترین بخش‌های اقتصاد بوده است. گلایه‌هایی که در سال‌های اخیر با بحران آب و خشکسالی اوج گرفته و هشدار کارشناسان مختلف را هم در پی‌داشته است.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از ایران ، بر اساس آمار گمرک، بخش عمده‌ای از واردات کشور را کشاورزی تشکیل می‌دهد و دو ردیف اول اقلام عمده وارداتی، متعلق به این بخش است. ذرت دامی با ارزش یک میلیارد دلار، نخستین قلم عمده وارداتی به کشور است و پس از آن نیز لوبیای سویا با ارزش 656 میلیون دلار قرار دارد. در این شرایط، چند وقتی است که صحبت از راه حلی برای کاهش واردات و حل مسائل داخلی کشاورزی در حوزه منابع داغ شده است. «کشاورزی فرا سرزمینی» عنوان همان کلیدی است که از آن صحبت می‌شود و بنا به گفته مسئولان دولتی، تاکنون با 17 کشور دنیا در مساحتی بیشتر از 2 میلیون هکتار، برای اجرای آن تفاهم شده است.
کشاورزی فراسرزمینی چیست؟
«بحث کشت فراسرزمینی قدمت 20 ساله دارد. این نوع کشت برای ایران اهمیت زیادی دارد. ما در سال حدود 8 تا 12 میلیارد دلار واردات محصولات کشاورزی داریم. اهمیت کار در همین جا مشخص می‌شود.» مجید رزم آرا که تا چند ماه پیش به‌عنوان مسئول کشت فراسرزمینی معاونت زراعت وزارت جهاد کشاورزی فعالیت داشته است، چنین از این نوع کشت توضیح می‌دهد. او ادامه می‌دهد: «قیمت اجاره زمین در ایران گران است. در خارج از کشور شاید این هزینه 10 درصد ازکل هزینه ایران باشد. با اجاره زمین در خارج و کشت محصولات در آنجا توسط خودمان، سپس همان‌ها را به کشور وارد می‌کنیم و در اینجا، صادراتی مثل بذر، کود، سم، ماشین‌آلات و تکنولوژی هم توسط ما به کشور هدف صورت می‌گیرد.»
عبدالله حاتمیان، عضو کمیسیون کشاورزی مجلس نیز درباره این نوع کشت توضیح می‌دهد: «ایران سرزمینی است که زمانی می‌گفتند خشک و نیمه خشک است، اما الان تقریباً در وضعیت خشک هستیم. حتی ما در شهرستان درگز با سالانه 55 سانتی متر افت آب‌های زیرزمینی مواجه هستیم. بارندگی‌هایمان کاهش پیدا کرده و نمی‌توانیم محصولاتی مثل چغندر تولید کنیم. اگر با این روند پیش رویم، تا 5 سال آینده تنش‌های زیادی خواهیم داشت.»
نماینده مجلس دهم ادامه می‌دهد:«در این شرایط، سرزمین‌هایی هستند که علاقه‌ای به تولید محصولات ندارند اما بستر تولید در آنها فراهم است. می‌توانیم با استفاده از آنها، تولید محصولات را بهینه کنیم و بحران آب‌مان را مدیریت کنیم.»
بر اساس این توضیحات، کشت فراسرزمینی برای ایران به‌عنوان یک نیاز ضروری دیده می‌شود. نیازی که نه تنها در حوزه کشاورزی وجود دارد، بلکه تمام اقتصاد، محیط زیست و حتی زندگی اجتماعی را هم درگیر خود کرده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد از سال 1380 تا سال 1394، به طور متوسط هر سال در حدود 2 الی3 میلیون تن گندم وارد ایران شده است. این در شرایطی است که ایران سال‌هاست برنامه خودکفایی تولید گندم را در دستور کار دارد و در برخی سال‌ها نیز موفق شده است نسبت به کاهش قابل توجه واردات گندم اقدام کند، اما از میان رفتن شرایط مناسب اقلیمی و افزایش خشکسالی‌ها وضعیت را به حالت سابق برمی گرداند.
در حال حاضر کشاورزی فراسرزمینی چه وضعیتی دارد؟
محمود حجتی، وزیر کشاورزی، سال گذشته چنین از وضعیت این نوع کشاورزی توضیح داده بود: «ما در روسیه، قزاقستان و برزیل طرح کشت فراسرزمینی را عملیاتی کردیم و در اوکراین، غنا و برخی کشورهای دیگر هم در حال رایزنی هستیم و مقدمات کار انجام شده است.» حالا پس از یک سال، «ایران» دوباره سراغ این طرح رفته و حالا پیگیری‌ها از دولت و مجلس نشان می‌دهد کشاورزی فراسرزمینی در پیچ و خم بوروکراسی، گرفتار آمده است.
عبدالله حاتمیان، عضو کمیسیون کشاورزی مجلس از صحبت با مقامات و تعلل آنها خبر می‌دهد و می‌گوید:«کار الان در مرحله تدوین دستورالعمل در وزارت جهاد کشاورزی است. چند مجموعه باید با هم همکاری کنند تا این طرح عملیاتی شود و برای همین کار طول کشیده است. وزارت امور خارجه برای ساخت پروتکل‌ها باید ورود داشته باشد اما خیلی ناامیدانه حرکت می‌کند. وقت کشی زیادی وجود دارد. ما نگرانیم این قضیه تا جایی با تأخیر پیش رود که دیگر در داخل کشور آبی نداشته باشیم.»
وظیفه پیگیری این طرح در وزارت جهاد کشاورزی، بر عهده بخش امور بین‌الملل قرار دارد. هومن فتحی، مدیرکل دفتر امور بین‌الملل و سازمان‌های تخصصی این وزارتخانه معتقد است پیشرفت‌های خوبی صورت گرفته و چنین توضیح می‌دهد: «طی یکی دو سال اخیر که این بحث در دستور کار دولت بوده، فعالیت‌های بسیار خوبی صورت گرفته است. کشورهای هدف شناسایی شده‌اند. مسئولان و مقامات‌شان در ملاقات‌ها و کمیسیون‌های مشترک که برای مذاکره بوده حاضر شده‌اند. در بخش عمده‌ای تفاهم‌های خوبی حاصل شده است. به لحاظ وظایف حاکمیتی دولت باید فضای کار را برای بخش خصوصی فراهم کند و این کار تا حدود زیادی پیشرفت داشته است.» فتحی می‌گوید ازکشور خاصی نمی‌تواند نام ببرد اما با 17 کشور مختلف دنیا برای بیشتر از 2 میلیون هکتار، جهت این نوع کشت تفاهم شده است. «بر اساس آیین‌نامه‌ای که دولت در اردیبهشت تصویب کرد، مشوق‌هایی برای فعالان اقتصادی کشت فراسرزمینی و تکالیفی برای دستگاه‌های اجرایی فراهم شده است. اراضی خوبی هم در بعضی از کشورها برای محصولاتی مانند ذرت، دانه‌های روغنی و غله زیر کشت قرار دارد.»
بوروکراسی، مانع عملیاتی شدن طرح
اما از طرفی دیگر، نمایندگان مجلس از آیین نامه‌ای صحبت می‌کنند که باید دستگاه‌ها و وزارتخانه‌های مختلف را با هم هماهنگ کند. مدیرکل دفتر امور بین‌الملل و سازمان‌های تخصصی وزارت جهاد کشاورزی در این باره نیز می‌گوید: «ساز وکار بسیار پیچیده‌ای وجود دارد که الان در مراحل پایانی تصویب و ابلاغ است. دستگاه‌های دیگر مانند وزارت امور خارجه، وزارت اقتصاد و وزارت تعاون هم طبق آیین‌نامه تکالیف و فعالیت‌هایی را باید صورت دهند. هر کدام از این وزارتخانه‌ها هم ساز و کارهایشان باید صورت بگیرد.»
فتحی در انتها می‌گوید: «کشاورزی فراسرزمینی موضوع جدیدی است و به احتیاط نیاز دارد. هر کدام از دستگاه‌ها هم نظرات خودشان را می‌دهند. مهم است محصولی در این چارچوب توسط ایرانیان تولید شود و بدون دغدغه خاصی به کشور وارد شود تا در بحث اقتصاد مقاومتی قدم مهمی برداشته باشیم.»
