بازی با دلار بدون آمریکا
پس از برجام، طیف نزدیک به دولت، شروع به شادی و پایکوبی کردند؛ آنها برداشته‌شدن تحریم‌ها علیه ایران را پررنگ می‌کردند و از گشایشی که در اقتصاد رخ خواهد داد، شاد بودند در سوی مقابل، اصولگرایان بودند که هرروز در نقد برجام می‌نوشتند و معایبی که برای ایران دارد.
آنها متصل‌نشدن ایران به سوییفت و قطع‌بودن مبادلات دلار را هدف قرار می‌دادند. تیم رسانه‌ای دولت هرگز به مردم نگفت که این برجام، خیلی سریع زندگی آنها را متحول خواهد کرد. با آن برجام، ایران می‌توانست آزادانه نفت بفروشد، اما مبادلات تجاری‌اش با ارز آمریکایی همچنان ممنوع بود. ازهمین‌رو هم زمانی که ایران به سوییفت متصل شد، هیچ طرف خارجی‌ای حاضر به بستن قرارداد با این کشور نشد؛ درواقع یک اتصال بی‌فایده. هیأت‌های خارجی بسیاری از اروپا و آسیا به ایران آمدند، اما بدون بستن کوچک‌ترین قراردادی از کشور رفتند؛ از انگلیس و ایتالیا گرفته تا سوئد و فرانسه؛ هیأت‌هایی با مقام‌های عالی‌رتبه. ایران میزبان کشورهایی شد که بدون بستن هیچ قرارداد اقتصادی‌ای از تهران رفتند. واقعیت آن بود که ممنوعیت مبادلات ایران با دلار آمریکا محصول نخستین رخدادهای پس از انقلاب و تسخیر سفارت آمریکا بود؛ درختی که با دولت احمدی‌نژاد میوه هم داد و رشد کرد. (به این موضوع در همین گزارش پرداخته خواهد شد).
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از شرق ، همه اینها ادامه داشت تا روز جمعه؛ روزی که وزارت خزانه‌داری آمریکا «برخی معاملات دلاری با ایران را مجاز دانست»؛ مصوبه‌ای جدید که هرچند هنوز دست ایران را کامل باز نگذاشته است، اما به این کشور فرصت می‌دهد تا آزادانه در اروپا با دلار معامله کند. شاید اگر قرار است کسی شادی کند، امروز، آن روز است. با این مصوبه، ایران توان آن را پیدا خواهد کرد که به‌راحتی با طرف‌های غیرآمریکایی تجارت کند. این آزادشدن مبادلات تجاری با دلار، بهره‌گیری از شبکه سوییفت را هم راحت خواهد کرد. دیگر مانعی بیرون از آمریکا، برای مبادله با ایران وجود نخواهد داشت.
به نظر می‌رسد اوباما در آخرین تلاش‌هایش در دوره ریاست‌جمهوری، یک برگ باارزش دیگر برای ایران رو کرده است. در همه سال‌هایی که از نخستین تحریم می‌گذرد، رؤسای‌جمهوری ایالات متحده همواره «تحریم مبادلات تجاری ایران با دلار» را تمدید کرده‌اند درحالی‌که حتی یک وقفه یک‌ماهه در تمدید هم می‌توانست به ابطال آن بینجامد. حالا گرچه نه به شکل کامل، اما این اتفاق رخ داده است.
دلار آزاد شد!
اداره کنترل دارایی‌های خارجی وزارت خزانه‌داری آمریکا، اوفک (OFAC)، به مؤسسه‌های مالی غیرآمریکایی از جمله شرکت‌های وابسته به مراکز مالی آمریکایی که در خارج از این کشور ثبت شده‌اند اجازه داد با ایران معاملات دلاری داشته باشند. اوفک جمعه در آخرین به‌روزرسانی پرسش و پاسخ‌های مرتبط با لغو تحریم‌های مشخص آمریکا در چارچوب برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) در پاسخ به این پرسش که پس از روز اجرای برجام (٢٦ دی ١٣٩٤، ١٦ ژانویه ٢٠١٦) آیا مؤسسه‌های مالی غیرآمریکایی از جمله مؤسسه مالی وابسته به نهادهای مالی آمریکا که در خارج از این کشور ثبت شده‌اند، می‌توانند با دولت ایران یا اشخاص تابع این کشور مانند شرکت ملی نفت ایران (NIOC) یا بانک مرکزی ایران (CBI) معاملات دلاری انجام دهند و برای آنها حساب‌های دلاری داشته باشند یا خیر؟ اعلام کرد: «بله؛ مؤسسه‌های مالی خارجی از جمله مؤسسه‌های مالی وابسته به مراکز مالی آمریکایی که در خارج از این کشور به ثبت رسیده‌اند، می‌توانند معاملات دلاری انجام دهند یا حساب‌های دلاری نگهداری کنند که مرتبط با ایران یا اشخاصی است که معمولا در ایران ساکن هستند. آنها همچنین می‌توانند حساب‌هایی را نگهداری کنند که در آنها دارایی شخصی وجود دارد که دارای بیش‌متعاقب فرمان اجرائی ١٣٥٩٩ و بخش ٥٦٠. ٢١١ مقررات معاملات و تحریم‌های ایران
(Iranian Transactions and Sanctions Regulations) مسدود شده است، ازجمله شرکت ملی نفت ایران (NIOC)، بانک مرکزی (CBI) و دیگر اشخاص و نهادهای دولتی ایران، به شرطی که این معاملات یا حساب‌های بانکی مستقیم و غیرمستقیم وارد سیستم مالی آمریکا یا حساب آمریکایی‌ها نشود و همچنین مرتبط با افراد مشخص‌شده در فهرست اتباع خاص تعیین‌شده (CDN) نباشد. CDN، فهرستی است شامل افرادی که دارایی‌هایشان مسدود شده و معامله با آنها برای آمریکایی‌ها ممنوع است».
اداره کنترل دارایی‌های خارجی وزارت خزانه‌داری آمریکا گفته، حتی پس از روز اجرا هم مؤسسه‌های مالی خارجی از جمله مؤسسه‌های وابسته به نهادهای مالی آمریکایی که در خارج از این کشور ثبت شده‌اند باید همچنان اطمینان پیدا کنند که معاملات مرتبط با ایران را از راه سیستم مالی آمریکا (یا به عبارت دیگر از راه مؤسسه‌های مالی آمریکا و شعب خارجی آنها) انجام نمی‌دهند؛ چراکه صادرکردن کالا و خدمات (از جمله خدمات مالی) یا فناوری به‌شکل مستقیم یا غیرمستقیم به ایران از سوی آمریکایی‌ها ممنوع است؛ البته به‌جز معاملاتی که از راه مجوزهای عام یا خاص معاف یا مجاز شناخته شده‌اند. آمریکایی‌ها همچنان مجاز به انجام معاملات مرتبط با ایران نیستند و این شامل معاملات غیردلاری هم می‌شود؛ به‌استثنای معاملاتی که اوفک آنها را معاف یا مجاز شناخته است. آنچه در ادامه می‌آید، بخشی از پرسش و پاسخ‌هایی است که بین اوفک و مخاطبانش ردوبدل شده است.
آیا مؤسسه‌های مالی آمریکا می‌توانند با مؤسسه‌های مالی غیرآمریکایی، غیرایرانی که روابط کارگزاری بانکی با مؤسسه‌های مالی ایرانی خارج از فهرست «CDN» دارند، با اقدام‌هایی چون افتتاح یا نگهداری حساب‌های کارگزاری تعامل داشته باشند؟
بله؛ مؤسسه‌های مالی آمریکا می‌توانند از جمله با افتتاح یا نگهداری حساب کارگزاری، با مؤسسه‌های مالی غیرایرانی و غیرآمریکایی که با مؤسسه‌های مالی ایرانی خارج از فهرست نهادهای تحریم‌شده، روابط بانکی کارگزاری دارند، تجارت کنند. اگرچه همچنان برای مؤسسه‌های مالی آمریکایی انجام معاملات مرتبط با ایران یا واردکردن این معاملات به سیستم مالی آمریکا یا دخیل‌کردن آمریکایی‌ها در چنین معاملاتی ممنوع است؛ مگر معاملاتی که براساس مجوزهای اوفک، معاف از این مقررات هستند. مؤسسه‌های مالی غیرآمریکایی و غیرایرانی باید سیستم‌ها و کنترل‌های مناسبی داشته باشند که اطمینان حاصل کنند معاملات مرتبط با ایران را از راه سیستم مالی آمریکا انجام نمی‌دهند، مگر معاملاتی که اوفک آنها را از شمول این مقررات مستثنا کرده است.
آیا مجوز عمومی «HLG» به یک شخص آمریکایی اجازه می‌دهد سیاست‌ها و فرایندهای اجرائی یک نهاد آمریکایی یا یک نهادی که متعلق به آمریکاست یا نهاد خارجی زیر نظر آمریکا را بیش از یک بار تغییر دهد؟
بله، یک فرد آمریکایی می‌تواند تغییرات دیگری را در چنین سیاست‌ها و فرایندهای اجرائی اعمال کند تا زمانی که این تغییرات به قصد تسهیل معاملات خاص مرتبط با ایران از راه شرکت‌های آمریکایی یا نهادهای خارجی زیر نظر این کشور نباشد.
آیا تحریم اشخاص غیرآمریکایی به دلیل واردشدن به معامله با نهادی که در فهرست «CDN» نیست، اما سهم کوچکی از آن متعلق به یک ایرانی یا اشخاص مرتبط با ایران که در فهرست «CDN» قرار دارد یا همه یا بخشی از این نهاد زیرنظر آنهاست، امکان‌پذیر است؟
لزوما نه، گرچه اوفک توصیه می‌کند در تعامل با چنین نهادهایی اقدامات احتیاطی انجام شود تا اطمینان حاصل شود، این معاملات مرتبط با ایران یا شخص مرتبط با ایران که در فهرست «CDN» قرار دارند، نیست.
آیا از نظر اوفک برای اشخاص غیرآمریکایی مجری بررسی‌های ویژه در ارتباط با احتمال ایرانی‌بودن پیمانکاران، فقط جست‌وجوی نام آنها در فهرست «CDN» کافی است؟
بررسی نام پیمانکاران ایرانی در فهرست «CDN» گامی است که معمولا انتظار آن می‌رود، اما لزوما کافی نیست. علاوه‌برآن، اشخاص غیرآمریکایی باید با تنظیم‌کنندگان محلی خود دراین‌باره مشورت کنند.
مصوبه جدید و ٢٠ میلیارد دلار گردش تجاری در ٦ ماه
حالا ایرانی‌ها به‌آسانی می‌توانند مبادلات تجاری دلاری با خارج از کشور داشته باشند؛ اتفاقی که تا کنون رخ نداده بود. «مسعود.م» یک واردکننده محصولات آبیاری در تهران است. او می‌گوید: «پس از برجام اتفاق خاصی برایمان نیفتاده است. هنوز هم مبادلاتمان را یا در ترکیه انجام می‌دهیم یا با آشنایی‌هایی که به چم و خم افراد در سفارتخانه‌ها پیدا کرده‌ایم، پول جابه‌جا می‌کنیم. امیدواریم هرچه زودتر بتوانیم با این مصوبه و برقراری واقعی سوییفت، راحت شویم. تنها از این راه هزینه‌های مبادله‌مان کم می‌شود. موضوعی که در نهایت به نفع مصرف‌کننده تمام می‌شود؛ چراکه ما هرچقدر هزینه کنیم، از مشتری می‌گیریم».
«مسعود دانشمند» از اعضای هیأت نمایندگان اتاق بازرگانی و صنایع معادن ایران است. گویی مصوبه جدید وزارت خزانه‌داری آمریکا برایش بسیار خوشایند است. سرحال تماس را جواب می‌دهد و در پاسخ به «خسته نباشید»ی که می‌شنود، می‌گوید: «تازه سرحال شده‌ایم». می‌گوید: این مصوبه برای بانک‌های غیرآمریکایی که مبادلات دلاری انجام می‌دهند دو وجه دارد؛ نخست آنکه به بانک‌های اروپایی پیام می‌دهد، نترسید و با ایران مبادله کنید. دیگر اینکه به آنها پیام می‌دهد، فرمول یا راهی پیدا کنید که دلار آمریکا میان خودتان گردش کند و به خاک آمریکا وارد نشود. دانشمند درباره موضوع دوم توضیح می‌دهد: براساس قوانین بانکداری هر ارزی که بین دو طرف در یک قرارداد شفاف، ردوبدل می‌شود، باید ابتدا به کشور مادر رفته و پس از آن به کشور مقصد برود. بر‌این‌اساس کشورهایی که می‌خواهند با ایران مبادلات دلاری داشته باشند، باید ابتدا فرمولی برای این موضوع پیدا کنند و بعد با ایران وارد مبادله شوند. این تاجر ایرانی توضیح می‌دهد: مهم‌ترین نکته در این مقطع این است که سریع، دقیق، علمی و شفاف عمل کنیم؛ یعنی هرچه سریع‌تر و بهتر امور مربوط به کارگزاری و بستن قراردادها را انجام دهیم، مهارت گفت‌وگویمان را نشان دهیم و به مبادلات آزادتری در جهان دسترسی پیدا کنیم.
دانشمند می‌گوید: اگر درست عمل کنیم در همین پنج، شش ماه آینده می‌توانیم ١٠میلیارد دلار کالا به ایران وارد کنیم و ١٠میلیارد دلار هم صادرات غیرنفتی داشته باشیم.
در چنین شرایطی مدیرکل امور بین‌الملل بانک مرکزی هم درباره گزارش جدید خزانه‌داری آمریکا مبنی بر مجازبودن معاملات دلاری با ایران گفته با این گزارش تبدیل ارزهای غیردلاری به یورو برای کشورمان با سهولت بیشتری انجام می‌شود.
همه‌چیز پس از تسخیر سفارت آمریکا...
روزهای سرد پاییزی ٣٧ سال پیش جمعی از دانشجویان مشهور به دانشجویان خط امام وارد سفارت آمریکا شدند و «لانه جاسوسی» را تسخیر کردند. پس از آن و در سال ١٩٧٩، رئیس‌جمهوری وقت آمریکا، جیمی کارتر، به استناد قانون اختیارات اضطراری اقتصادی بین‌المللی، دستور توقیف همه دارایی‌های متعلق به دولت ایران را نزد اشخاص آمریکایی در داخل و خارج آمریکا صادر کرد. با صدور بیانیه‌های الجزایر و آزادسازی کارکنان سفارت آمریکا، در عمل دارایی‌های ایران هم آزاد شدند و دستور اجرائی پیش‌گفته هم متوقف شد اما این پایان ماجرا نبود. ایالات متحده آمریکا سال‌های بعد با مقررات متعددی که صادر کرد، در عمل همه اشخاص آمریکایی را از انجام هر‌گونه معامله و تجارت با اشخاص ایرانی منع کرد. این امر شامل بانک‌های آمریکایی هم می‌شد و بانک‌های آمریکایی هیچ‌گونه خدمت مالی به اشخاص و نهادهای ایرانی ارائه نمی‌کردند. دولت ایران هم که از این محدودیت‌ها آگاه بود، از خدمات بانک‌های غیرآمریکایی استفاده می‌کرد و در عمل، هیچ رابطه مستقیم بانکی میان ایران و آمریکا وجود نداشت. در مقررات تراکنش‌های ایران که یکی از مقررات اصلی راجع به تحریم‌های ایران است، یک استثنای مهم وجود داشت که با نام استثنای U-Turn شناخته می‌شود. «یو ترن» به این معنا است که اگر بانک‌های غیرآمریکایی، حساب‌هایی نزد بانک‌های آمریکایی داشته باشند و از این حساب‌ها برای تسویه یا نقل‌وانتقال وجوهی استفاده شود که ذی‌نفع نهایی آنها ایران است، چنین تسویه یا نقل‌وانتقالی ممنوع نیست؛ البته مشروط به اینکه آغاز و پایان این تسویه، هر دو در خارج از سرزمین ایالات متحده آمریکا باشد.
باید به «دستاورد»های تاریخی دولت احمدی‌نژاد این را هم اضافه کرد که از سال ٢٠٠٨ دولت ایالات متحده استثنای «یو ترن» را هم حذف کرد و از آن تاریخ به بعد امکان استفاده از این روش برای تسویه‌های دلاری در داخل آمریکا از ایران گرفته شد. با U-Turn ایران می‌توانست بخش بزرگی از ذخایر خود را به دلار آمریکا نگهداری کند و علاوه بر آن، نقل‌وانتقال و جابه‌جا‌یی دلار آمریکا برای ایران با سهولت بیشتری انجام می‌شد.
