ظریف در حیاط خلوت اقتصاد ایران
مرد اول سیاست خارجی دولت یازدهم با هیأتی اقتصادی در آفریقا به سر می‌برد و طبق برنامه سفر، بناست در چهار کشور نیجریه، غنا، گینه کوناکری و مالی حضور یابد.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از شرق ، محمدجواد ظریف که پیش‌از‌این در روند مذاکرات هسته‌ای توانسته بود محبوبیت زیادی نزد مردم کسب کند، حالا تلاش می‌کند دل اهالی اقتصاد را هم به دست بیاورد. فعالان اقتصادی بخش خصوصی با خوش‌بینی فکر می‌کنند یارانه‌دادن سیاست به اقتصاد آغاز شده و می‌توانند مانند رقبای خود، از نعمت حمایت دولتی برای فعالیت در دیگر کشورها برخوردار شوند. در حقیقت فعالان اقتصادی ایرانی که با وضع تحریم‌ها در فضایی ناعادلانه فرصت حضور در بازارهای خارجی را به رقبا باختند، مدت‌هاست آرزوی حمایت دارند و از روزی که رئیس دولت تدبیر گفت «وقت آن رسیده که سیاست کمی به اقتصاد یارانه بدهد» چشم‌به‌راه گشایشی در این حوزه بودند. حالا آفریقا از سوی فعالان اقتصادی، حیاط خلوت اقتصاد ایران شناخته می‌شود و تأکید دارند هرچند در کوتاه‌مدت ممکن است این سفر، ثمره‌ای برای ما نداشته باشد؛ اما می‌تواند در بلندمدت امنیت غذایی ایران را تضمین کند.
شرکت‌های دولتی و عمومی، همراهان ظریف
در‌این‌میان هر صنفی حرفی می‌زند. هر‌کدام مزیت‌های خود و نیازهای آفریقا را در نظر می‌گیرند و راهبردی پیشنهاد می‌دهند. پدرام سلطانی، نایب‌رئیس اتاق بازرگانی ایران، در گفت‌وگوی خود با بیان اینکه اتاق بازرگانی در جریان این سفر بود، می‌گوید: با توجه به اینکه کشورهایی که آقای ظریف به آنجا سفر کرده‌اند، بازار هدف بازرگانان و تجار بخش خصوصی نیست، با وجودی که از این سفر مطلع بودند، درباره اینکه هیأتی اقتصادی همراه تیم دیپلماسی ایران برود، برنامه‌ریزی نکردند.
نایب‌رئیس اتاق بازرگانی ایران می‌افزاید: اصولا تجار بخش خصوصی، هیأت‌های اقتصادی خود را به جاهایی می‌فرستند که بتواند نتیجه‌ای به همراه داشته باشد. او با بیان اینکه اطلاع دقیقی از اینکه دقیقا چه شرکت‌هایی همراه تیم دیپلماسی ایران رفتهاند، ندارد؛ تأکید می‌کند در این سفر عموما شرکت‌های دولتی و عمومی همراه ظریف هستند.
سلطانی با اشاره به موانع توسعه روابط با کشورهای آفریقایی می‌گوید: در استراتژی توسعه تجاری ایران، توسعه همکاری‌های اقتصادی با آفریقا را مدنظر داریم؛ اما در شرایط فعلی تا زمانی‌که روابط کارگزاری و بانکی برقرار نشده، کار با کشورهای آفریقایی از نظر انتقالات مالی و پولی خیلی سخت است؛ به‌همین‌دلیل ترجیح تجار آن است که زمانی در آنجا بازاریابی‌های خود را گسترش دهند که زیرساخت‌های تجارت که مهم‌ترین آن روابط پولی و مالی و حمل‌ونقل است، مانند سال‌های قبل از تحریم فراهم باشد.
سلطانی با اشاره به اینکه حجم تجارت ایران با کل کشورهای آفریقایی جز مواقعی که فروش‌های نفت خام به اروپا داشتیم، اعداد درخور‌توجهی نبوده است، می‌افزاید: صادرات به کشورهای آفریقایی هرگز از ٢٠٠، ٣٠٠ میلیون دلار تجاوز نکرده است. واردات ما هم زمانی که از آنها خرید‌های محصولات کشاورزی داشتیم، کمی بیشتر از این میزان بوده؛ اما مجموعا رقم پایینی است.
بازار آفریقا، مناسب برای حضور پررنگ مهندسان ایرانی
فعالان حوزه خدمات فنی- مهندسی کارنامه حضور خود را در بیش از ٥٠ کشور در دوره پیش از تحریم نشان می‌دهند و از نیاز آفریقایی‌ها به توسعه زیرساخت و ساخت راه و جاده می‌گویند و از نیازشان به برق و نیروگاه که می‌تواند در این سفر ظریف درباره آن بحث شود. نفتی‌ها و فعالان پتروشیمی طالب جفت‌و‌جور‌کردن پالایشگاه‌‌ها و مخازنی هستند که پای نفت و فراورده‌های نفتی ایران را به آفریقا باز کند. برخی هم معتقدند می‌توان به زمین حاصلخیز و آسمان پرباران آفریقا به‌عنوان حیاط خلوت اقتصاد ایران برای تأمین مواد غذایی نگاه کرد.
محمدرضا انصاری، رئیس اتحادیه صادرکنندگان خدمات فنی و مهندسی در همکاری ایران با آفریقا به توانمندی‌هایی که در کشور هست، نگاه می‌کند. او گرچه احتمال می‌دهد سفر هیأت اقتصادی ایران به آفریقا در کوتاه‌مدت منجر به همکاری‌های قطعی و اتکا‌پذیری نشود؛ اما از این منظر که یکی از عناصر مؤثر حمایت دولت از فعالان اقتصادی، حضور آنها در چنین سفرهایی است، سفر هیأت اقتصادی به همراه وزیر امور خارجه را اتفاق مبارکی قلمداد می‌کند که مایه دلخوشی است. انصاری در گفت‌وگویی به فعالیت مهندسان ایرانی در حوزه راهسازی کشورهای آفریقایی از‌جمله کنیا، گینه و کامرون اشاره می‌کند که در دوره تحریم به دلیل مشکلات صدور ضمانت‌نامه، تقریبا متوقف شد و با بیان اینکه آفریقا در حال توسعه است و نیاز به زیرساخت دارد، این قاره را بازار مناسبی برای حضور پررنگ مهندسان ایرانی عنوان می‌کند.
آفریقا، حیاط خلوت اقتصاد ایران در حوزه کشاورزی
در کنار اعتقاد انصاری در نگاه به توانمندی داخلی و نیاز کشور هدف برای حضور در آفریقا، رئیس شورای همکاری‌های اقتصادی ایران و آفریقا معتقد است برای کار با این قاره باید اول نیاز خود را بسنجیم.
حسن خسروجردی در گفت‌وگویی با اشاره به اینکه نباید از وزیر امور خارجه انتظار داشت به همه مسائل اقتصادی کشور واقف باشد، به جلساتی با دولتمردان تدبیر و امید، به‌ویژه معاون اول رئیس‌جمهوری و وزیر صنعت در ستاد آفریقا اشاره کرد که بارها مسائل اقتصادی مرتبط با ایران و آفریقا در آن نقل شده‌اند و امیدوار است این مسائل را به ظریف منتقل کرده باشند. او پیرو آنچه در ستاد آفریقا پیشنهاد داده و بر آن تأکید داشته، معتقد است دولت ایران باید در دو حوزه کشاورزی و نفت و پتروشیمی در پی جلب همکاری آفریقایی‌ها باشد و راهی برای حضور بخش خصوصی در این حوزه‌ها باز کند.
خسروجردی، رئیس اتحادیه صادرکنندگان فراورده‌های نفت، گاز و پتروشیمی ایران، می‌گوید ما در نفت و پتروشیمی مزیت نسبی داریم که پول‌ساز هم هست؛ باید پالایشگاه بزنیم و مخازنی برای توزیع گاز و فراورده‌های نفتی ایجاد کنیم. به گفته خسروجردی، درمقابل کشورهای آفریقایی بین ٧٠٠ تا چهار هزار میلی‌متر بارندگی دارند و در حوزه کشاورزی مستعد هستند؛ از آنجا که بخش اعظم نیاز کشور به مواد غذایی، مستقیم یا غیرمستقیم وارد می‌شود و در بخش واردات، کشاورزی حرف اول را می‌زند، آفریقا جایی است که می‌شود به‌عنوان حیاط‌خلوت اقتصاد ایران به آن نگاه کرد و در آن کشت برون‌مرزی را توسعه داد. او تأکید می‌کند: «باید به فکر باشیم. اکنون نزدیک به ١٥ میلیارد دلار واردات مواد غذایی و کالاهای کشاورزی داریم. این واردات سنگین در حالی است که جمعیت کشور نیز در سال ٢٠٥٠ تقریبا دوبرابر می‌شود و اگر قیمت‌ها همین‌طور بمانند، در آن سال‌ها نیاز داریم سالانه حدود ٦٠ میلیارد دلار مواد غذایی وارد کنیم». رئیس شورای همکاری‌های اقتصادی ایران و آفریقا می‌گوید: در آفریقا، هم آب فراوان است و هم زمین‌ها نرخ‌های ارزانی دارند، جدای از این، نزدیک به دو میلیارد نفر از جمعیت فعلی جهان به سمت آفریقا رفتهاند و حتی چین در یک برنامه ٢٠ ساله که پنج سال از آن گذشته است، ٣٠٠ میلیون نفر را به این قاره می‌فرستد.
اقتصاد کشاورزی آفریقا، تأمین‌کننده امنیت غذایی ایران
خسروجردی نیم‌نگاهی هم به آشفته‌بازار خاورمیانه و بی‌ثباتی‌هایش دارد و گرچه نمی‌خواهد به این مباحث بپردازد، اما اظهار می‌کند بد نیست ایران برای حفظ ثبات و امنیت اقتصاد خود، جای پایی در آفریقا داشته باشد؛ به‌خصوص که اروپایی‌ها هم وارد حوزه کشاورزی قاره سیاه شده‌اند؛ قاره‌ای که به نظر نمی‌رسد سناریوی جنگی برای آن چیده باشند و احتمالا وظیفه امنیت غذای جهانی در سال‌های آینده را به دوش خود می‌گیرد. روند رو به رشد قاره سیاه آغاز شده و حالا حداقل رشد اقتصادی در کشورهای آفریقایی هشت درصد و رشد متوسط بسیاری از آنها ١٤ درصد است. در کنار حضور غربی‌ها در بخش کشاورزی این قاره، چینی‌ها هم بخش تأسیسات را برگزیده‌اند اما فرایند توسعه آفریقا به ایران هم امکان می‌دهد که سهمی برای خود بردارد.
سوای دو حوزه استراتژیک نفت و کشاورزی که یکی می‌تواند برای ایران پول‌ساز باشد و آن دیگری به امنیت و ثبات اقتصادی کشور کمک کند؛ فعالیت در حوزه معادن کشورهای آفریقایی، از دیگر توصیه‌های این فعال اقتصادی است. گویا در معادنی مانند بوکسید و سولفات آفریقا که اکنون نیز بخشی از نیاز ایران در تولید کودهای شیمیایی را تأمین می‌کنند، هنوز جا برای حضور ایران وجود دارد و همکاری ایران را با کشورهای دارای این معادن، به‌خصوص آنهایی که به آب‌های آزاد راه دارند، توجیه‌پذیر می‌کند. او می‌گوید: فعالان ایرانی پیش از این در کشور غنا کارخانه روغن ریسایکل زده‌اند و برخی نیز با مشارکت‌های محلی در حوزه مواد غذایی به‌خصوص قهوه و کاکائو کارهایی انجام داده‌اند، اما این فعالیت‌ها در کنار تجارت‌های مقطعی و کم‌حجم، دوام و تداوم چندانی نداشته‌اند.
حوزه برق و نیروگاه نیز از دیگر بخش‌هایی است که در صحبت‌های رئیس شورای همکاری‌های اقتصادی ایران و آفریقا پررنگ است؛ او می‌گوید در اکثر کشورهای آفریقایی نیاز برای ساخت نیروگاه فسیلی، آبی و خورشیدی بالاست و اجازه فروش برق نیز می‌دهند. البته رقبای چینی در این حوزه فعال هستند، اما هنوز فرصت برای حضور ایران نیز وجود دارد و ما باید برای این بخش نیز برنامه داشته باشیم. آن‌گونه که خسروجردی اظهار می‌کند، قاره آفریقا آخرین شریک تجاری ایران است که حجم مبادله با آن در قبل و بعد از تحریم چندان دستخوش تغییر نشده است؛ سالانه حدود ٣,٥ میلیارد دلار از طریق امارات و عمان و ٧٠٠ تا ٨٠٠ میلیون دلار به صورت مستقیم با این قاره دادوستد داریم و اگر تغییری بوده، در بخش تجارت مستقیم بوده که چندان به‌چشم نمی‌آید.
رئیس شورای همکاری‌های اقتصادی ایران و آفریقا، در ادامه از تشکیل کنسرسیوم‌هایی در ستاد آفریقا خبر می‌دهد؛ کنسرسیوم‌های حمل‌ونقل (زمینی، هوایی، دریایی) کنسرسیوم فروشگاه‌های زنجیره‌ای، کنسرسیوم ساخت‌وساز، کنسرسیوم توریسم و کنسرسیوم کسب‌وکار که قرار است آفریقا را از قعر فهرست شرکای تجاری ایران بالا بکشند و رقم مبادلات دو کشور را به ١٠ میلیارد دلار برسانند.
او در پایان درباره ترکیب هیأت اقتصادی‌ای که به آفریقا سفر کرده، می‌گوید: برای فعالیت در حوزه‌هایی که درباره آنها صحبت شد، باید بخش خصوصی مدنظر قرار بگیرد، اما همیشه اتفاقی که می‌افتد این است که هیأت همراه، بیشتر رنگ دولتی و شبه‌دولتی دارد چراکه بخش خصوصی در این سفرها برآورد هزینه می‌کند و اگر به‌صرفه نباشد انصراف می‌دهد، اما دولتی‌ها و شبه‌دولتی‌ها از جیب خود پولی نمی‌دهند و برای رفتن یا نرفتن چندان دربند هزینه سفر و صرفه‌داشتن یا نداشتن آن نیستند به‌همین‌دلیل وزن دولتی‌ها و شبه‌دولتی‌ها در این سفرها بیشتر است.
