فرصت تاریخی در گرو توجه به جاده ابریشم

زمانی که درباره جایگاه ایران در جاده ابریشم صحبت می‌شود باید به چند نکته حتما توجه نماییم، اول اینکه مسیر، دیگر تعریف سنتی خود را ندارد و مانند سابق به یک راه خاکی یا مال‌رو اطلاق نمی‌شود بلکه تمام راه‌هایی را شامل می‌شود که دو نقطه را متصل می‌کند، این دو نقطه از دو رایانه در دو کشور مختلف تا دو فرهنگ یا دو ایده می‌تواند شروع ‌شود تا انتقال کالا، خدمات و... ادامه یابد. پس باید به غیر از جایگاه ترانزیتی مسیر به انتقال تمامی کالاهای فرهنگی، افکار، سلیقه‌ها و... در جریان این انتقال، توجه نمود. در سال‌های پس از انقلاب به دلایلی همچون جنگ ایران و عراق، بحران افغانستان و عراق همچنین تحریم‌های جهانی علیه ایران به جایگاه ژئوپلیتیک ایران توجهی نشده و اکنون فرصتی است که اندکی جدی‌تر به احیای مسیر یاد شده نگریسته شود و همچنین به نقش اساسی ایران به‌عنوان یک هاب منطقه‌یی در جنوب غرب آسیا، قفقاز و آسیای میانه و خاورمیانه تاکید موکد کرد. متاسفانه اخذ جایگاه قدیم ایران در منطقه و جاده ابریشم با توجه به سیاست‌هایی نظیر «همه‌چیز بدون ایران» یا «اقتصاد منطقه بدون ایران» یا موارد شبیه به این بسیار دشوار است ولی برای به دست آوردن همان جایگاه قبلی باید برنامه‌یی استراتژیک و راهبردی تبیین کرد. این اخطار نشان می‌دهد که نباید توهماتی مانند آن چیز که در مورد حق بهره‌برداری از منابع دریای کاسپین شدیم، تکرار شود. موضوع دریای کاسپین می‌تواند درس عبرت‌آموزی برای ایران محسوب ‌شود و عدم ایجاد تعامل مثبت بین‌المللی، ما را از سهم حقه خود در مسیر جاده ابریشم نیز محروم می‌‌کند. نگرش صرفا کریدوری و ترانزیتی به اقتصاد، هرچند در جایگاه خود بسیار سودمند است ولی نگاه انحصاری به این موضوع باعث می‌شود از تمامی دستاوردهای دیگر کلان در اقتصاد منطقه چشم‌پوشی کنیم. احیای جاده ابریشم از چند منظر برای ایران حائزاهمیت است. 1- ایران می‌تواند بر روند انتقال اقتصادی در یکی از اصلی‌ترین شریان‌های مالی دنیا در آینده نظارت کند. 2- ایران می‌تواند محوری مطمئن را با پشتوانه اقتصادی مطلوب برای صادرات کالای خود بیابد. 3- می‌توانیم نسبت به ارتقای امنیت مرزهای خود با استفاده از منابع بین‌المللی اقدام کنیم. 4- می‌توانیم عمق استراتژیک خود را در خارج از مرزها افزایش دهیم. 5- ایران می‌تواند زمینه مناسب را برای استفاده از شرکای سرمایه‌گذاری در اقتصاد خود از کشورهای هدف بیاید و نسبت به قراردادهای بزرگ BOT و BOOT وBT اقدام نماید. برخلاف عده‌یی که امریکا را یکی از اصلی‌ترین مخالفان ایجاد این همکاری می‌دانند، بنده معتقدم امریکا منافع مشترک بسیاری با ایران برای ایجاد و توسعه این مسیر دارد که از مهم‌ترین آنها می‌توان به جلوگیری از توسعه تروریسم به غرب، انتقال مواد اولیه ارزان‌قیمت و احداث پروژه‌های بزرگ در نزدیکی محل استقرار مواد اولیه نام برد. اساس توسعه در منطقه ابریشم، انرژی است و بر نقش هاب بودن ایران در انتقال انرژی از طریق این محور تاکید دوباره می‌شود. اگر ایران به اخذ سهم خود از انرژی صادر شده از منطقه بی‌توجهی کند بی‌شک کشورهای آسیا میانه نظیر ازبکستان و قزاقستان و ترکمنستان جای ایران را در مناسبات انرژی خواهند گرفت همان‌گونه که ترکمنستان با قرارداد تاپی این سهمیه را کسب کرد. پیشنهاد می‌شود که: 1- ایران به مساله قرارداد تاپی به عنوان یک درس عبرت آموز توجه ویژه مبذول نماید و راه‌های توسعه صادرات گاز را از مسیر جاده ابریشم به کشورهای هدف نظیر چین و هند و اندونزی و مالزی مدنظر قرار دهد. 2- توسعه راه‌آهن، خطوط ترابری یک فرصت عظیم پیش روی ایران قرار خواهد داد. نامنظم بودن این خطوط در منطقه کشورهای عضو جاده ابریشم همیشه یک معضل اساسی بوده است. 3- استراتژی توجه به جامعه محلی یا PRA می‌تواند به توسعه اقتصادی کشور در داخل و خارج از مرزها کمک شایانی نماید و این توجه باعث می‌شود که منطقه بپذیرد که ایران قصد دخالت در امور سیاسی کشورها را ندارد و حفظ منافع مشترک و احترام متقابل باید در اصول توسعه جاده ابریشم نقش آفرین باشد. 4- توسعه بنادر در شهرهای جنوبی کشور و توسعه زیرساخت‌ها همچنین تغییر نقشه آمایشی کشور به سمت جاده ابریشم بسیار مفید فایده خواهد بود. 5- ایجاد صندوق مشابه با صندوق ذخیره ارزی از محل درآمدهای این برنامه و حتی مازاد فروش نفت قویا توصیه می‌شود. و در نهایت تقابل اقتصادی دو اقتصاد فعال در جهان به‌نام چین و امریکا یک فرصت محسوب می‌شود، نباید در این تقابل به غیر از مصلحت حال و آینده کشور به نکته دیگری توجه کرد. نباید فراموش کرد که پیش از نیز فرصت‌های تاریخی زیادی برای ایران ایجاد شد ولی مشکلات داخلی و در راس آن سوءمدیریت و درک نکردن درست شرایط باعث شد که این فرصت‌ها از بین برود. اگر درک درستی از روابط جهان داشته باشیم پروژه احیای جاده ابریشم هم یکی از این فرصت‌های ایده‌آل است که می‌تواند بسیار باعث تقویت اقتصاد ایران شود. * عضو هیات‌مدیره خانه اقتصاد ایران