کیفیت آموزش در حال‌حاضر یکی از محورهای اصلی همه مباحث آموزشی است و ارتقای آن مهم‌ترین وظیفه وزارت آموزش و پرورش است. مفهوم کیفیت آموزشی چهار بعد کارکردها و فعالیت‌های مدرسه مانند فرایند یاددهی-یادگیری دانش‌آموزان، معلمان و دست‌اندرکاران آموزشی، دانش‌آموزان و امکانات و تجهیزات‌آموزشی را شامل می‌شود.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از آرمان ، مشکلات اساسی آموزش و پرورش را می‌توان به دو دسته کلی مشکلات بیرونی و درونی دسته‌بندی کرد. از مهم‌ترین مشکلات بیرونی نظام‌آموزشی اتکای هزینه‌های تعلیم و تربیت به دولت و افزایش سطح توقعات مردم از نظام آموزش‌و پرورش است. همه کارشناسان آموزشی اذعان دارند که بودجه وزارت آموزش و پرورش به رغم اهمیت این سازمان و وظیفه بزرگی که برعهده دارد به اندازه‌ای نیست که همزمان با فراهم کردن دستمزد معلمان بتوان فضای آموزشی مجهز و باکیفیت نیز برای دانش‌آموزان فراهم کرد. در بسیاری از مناطق حاشیه‌نشین و فقیر کشور هنوز مدارس فرسوده‌ای وجود دارند که هزینه نوسازی یا بازسازی آنها از عهده سازمان‌های آموزش و پرورش آن مناطق خارج است.
هر چند طی این سال‌ها آموزش و پرورش با کمک سازمان‌های مردم‌نهاد و خیران مدرسه‌‌ساز توانسته تا حدودی از پس این مشکل بر بیاید، اما این معضل هنوز در برخی از مناطق کشور وجود دارد. پایین بودن حقوق و دستمزد معلمان نیز همیشه یکی از مطالبات اصلی آنها بوده است. از جمله مشکلات درونی نظام آموزشی روش‌های فعلی گزینش، جذب نیروی انسانی و معلمان در مدارس است. برخی برنامه‌های درسی علاقه زیادی را برای تحصیل در بین دانش‌آموزان پدید نمی‌آورند و وقتی این عدم اشتیاق همراه با سواد علمی پایین برخی از معلمان همراه می‌شود نتیجه‌ای جز افت‌تحصیل را برای برخی از دانش‌آموزان به همراه ندارد. برخی از مسائل و مشکلات مطرح شده مسئولان نظام آموزشی کشور را به فکر رتبه‌بندی مدارس انداخت. طرح رتبه‌بندی مدارس از سال 91 مطرح شد و اکنون با گذشت پنج سال از زمان اعلام آن کم و بیش در مدارس دولتی و غیردولتی انجام می‌شود. «سند ملی آموزش و پرورش» به عنوان سند تحول بنیادین در دی ١٣٨٨ در دستورکار شورای عالی آموزش و پرورش قرار گرفت. در تدوین این طرح بیش از 600 نفر از متخصصان، صاحبنظران و کارشناسان آموزش وپرورش، حوزه‌های علمیه و دانشگاه‌‌ها مشارکت جدی داشتند. همچنین مبانی نظری سند ملی آموزش و پرورش در مرداد سال 1389 به تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی رسید.
از مهم‌ترین برنامه‌ها می‌توان به طرح تعالی مدیریت مدرسه (بهبود مدیریت آموزشی) و همچنین سند برنامه درسی ملی اشاره کرد. در هنگام تدوین تمام این برنامه‌ها به مباحث علمی، آموزشی، تربیتی، دینی، ملی و... توجه شده و سعی شده دانش‌آموزان در فضایی مناسب و منطبق بر سیستم‌های نوین آموزشی بتوانند مراتب تحصیلی خود را بگذرانند. در اساسنامه آن، طرح تعالی مدیریت مدرسه طرحی به منظور اتخاذ رویکرد واحد آموزشی در مدارس اقصی نقاط کشور است و مخاطب آن تمام مدارس و دانش‌آموزان هستند.
تعریف طرح تعالی مدیریت مدرسه
طرح تعالی مدیریت مدرسه از سال 91 به مدت دو سال به صورت آزمایشی در دوره اول متوسطه اجرا شد و رتبه‌بندی برای مدیران و مدارس در سطح کشوری انجام نشد. این طرح از سال تحصیلی 94-93 در پنج‌هزار و 900 مدرسه در سه دوره تحصیلی دوره ابتدایی، دوره اول و دوم متوسطه اجرا شد و در سال تحصیلی 95-94 اجرای آن در دو‌هزار و 100 مدرسه دیگر در دستور کار وزارت آموزش و پرورش قرار گرفت. برنامه «تعالی مدیریت مدرسه» سعی دارد با تکیه بر سند تحول بنیادین و نگاهی تعالی‌بخش، مدرسه‌محور، مشارکت‌جو و کیفیت‌مدار ضمن تمرکز بر فرایندهای مدیریتی، شرایطی را فراهم می‌آورد تا تمام عوامل موثر در مدیریت مدارس ضمن شناسایی ظرفیت‌ها و توانایی‌های داخلی و پیرامونی خود، با اتخاذ رویکرد برنامه‌محوری نسبت به تعیین اهداف و طراحی برنامه عملیاتی مدرسه اقدام کنند و به صورت مستمر عملکرد مدارس خود را نسبت به نقشه راه، برنامه‌عملیاتی و هدف‌های قصد شده، بسنجند.
در خرداد سال جاری سازمان‌آموزش و پرورش طی جلسات منظم خود با سازمان ملی استاندارد در مورد ورود مدارس آموزش و پرورش در سطح ارزیابی ملی و امکان دریافت جوایز ملی کیفیت، بررسی و بازنگری شاخص‌های ارزیابی برنامه تعالی مدیریت مدرسه را آغاز کرد. بر اساس نظر کارشناسان آموزشی، طرح تعالی مدیریت مدرسه، اداره و رهبری‌آموزشی مدرسه در همه ابعاد آن و ارتقای کیفیت آموزشی مدارس را هدف قرار داده و بر اساس اجرای طرح‌تعالی مدیریت‌مدرسه، آموزشوپرورش سیستم آموزشی پاسخگو به نیازهای جامعه می‌شود. به گفته معاون آموزش متوسطه اداره کل آموزش و پرورش شهر تهران هدف از اجرای طرح تعالی مدیریت مدرسه تنها ارتقای توانمندی‌های مدیر مدرسه نیست و این طرح در راستای رشد مدیریت مدرسه و با مشارکت همه ارکان مدرسه مانند شورای معلمان، شورای مدرسه، انجمن اولیا و مربیان و شورای دانش‌آموزی و مدیر مدرسه است. محمود حسینی افزود: این طرح سعی دارد شاخص‌های درون مدرسه‌ای را بر اساس سیستم خودارزیابی ارتقا دهد.
باید‌ها و نبایدهای طرح
مهم‌ترین مانع اجرای طرح تعالی مدیریت مدرسه نوع سیستم اداری موجود در مدارس است. تعداد زیاد دستورالعمل‌ها و بخشنامه‌ها برای مدیران تمام زمان کاری آنها را می‌گیرد و وقت برای برنامه تعالی مدیریت‌مدرسه نمی‌گذارند. با این اوصاف مدیران نمی‌توانند همزمان ظرفیت‌های مدارس را توسعه دهند، مشارکت تولید کنند و نگاه عامیانه و یاورانه به مردم و دانش‌آموزان داشته باشند. تمام انتظارات که از مدیران در این طرح می‌رود برای آنها امکانپذیر نیست. بنابراین اگر سیاست‌های وزارت آموزش و پرورش برای تمرکززدایی، تفویض اختیار و مدرسه‌محوری باشد، باید سر مدیران را خلوت کرد تا بتوانند به این موارد عمل کنند. هر چند در سال جاری تحصیلی همه مدارس دوره اول و دوم متوسطه تحت پوشش این طرح قرار گرفته و بر اساس شاخص‌های برنامه تعالی درجه بندی می‌شوند، اما این طرح تاکنون برای تمام مدارس کشور اجرا نشده و به این دلیل اجرای آن در مدارس محدود با سیاست کلی طرح تعالی مدیریت مدرسه در تناقض است، زیرا این طرح پروژه نیست و یک رویکرد است. نباید اعتقاد داشته باشیم تا یک مدیر مدرسه بدون چشم‌انداز مدرسه‌اش را اداره کند و این اشکال بر وزارتخانه آموزش و پرورش وارد است.
وقتی یک معلم 14 ساعت تدریس می‌کند چگونه می‌تواند 100 طرح از حوزه‌های مختلف را مطالعه کند، جواب دهد و برنامه تعالی را نیز پیاده کند؟ در این طرح نباید تنها به توسعه فکر و راهکارهایی را برای آن تبیین کرد، بلکه باید مدل‌های اجتماعی و عملیاتی نیز برای آن پیاده‌سازی کنند. همچنین باید مدل‌های مشارکت‌پذیری برای این طرح تبیین شود تا مدیر بتواند این مدل‌ها را در مدرسه اجرا کند. مدیران در شرایط فعلی در ابهام به سر می‌برند و با کلیاتی در مورد افزایش مشارکت‌پذیری در مدارس مواجهند. رویکرد اجرای طرح تعالی مدیریت مدرسه، دانش‌آموزمحور است، بنابراین باید تمام برنامه‌ها را طوری تنظیم کرد که نوک پیکان فعالیت‌ها به سمت دانش‌آموزان باشد و تمام فعالیت‌ها برای بهبود وضعیت آنها انجام شوند. برای تحقق این امر مجموعه اقداماتی بسترساز باید انجام شوند. به گفته معاون آموزش متوسطه وزارت آموزش‌و پرورش در سال جاری همه مدارس دوره اول و دوم متوسطه در پایان سال یک خودارزیابی انجام می‌دهند و ارزیابانی از سوی آموزش و پرورش نیز وضعیت مدرسه را بر اساس برنامه تعالی مورد بررسی قرار داده و امتیازات لازم را به آنها می‌دهند. علی زرافشان افزود: در نهایت مدارس ممتاز از سطح منطقه به استان و از استان به سطح کشوری راه پیدا می‌کنند و مدارس برتر مورد تقدیر قرار می‌گیرند.
عدم امکان اجرای طرح در مدارس دولتی
یک عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس می‌‌گوید: در مدارس دولتی امکان اجرای این طرح وجود ندارد. دولت موظف است امکانات آموزشی را به صورت یکسان برای همه دانش‌آموزان فراهم کند. میرحمایت میرزاده می‌افزاید: اگر یک مدرسه دولتی نشان استاندارد بگیرد در این صورت ساکنان مناطق مشتاق حضور فرزندانشان در مدارس استاندارد می‌شوند و ترجیح می‌دهند در مدرسه غیراستاندارد ثبت‌نام نکنند. او خاطرنشان می‌کند: امکانات آموزش و پرورش محدود است. آیا مدارس استاندارد امکان پذیرش همه دانش‌آموزان مناطق را دارند؟ در این مورد که یک مدرسه شرایط کسب نشان استاندارد را نداشته است دانش‌آموزان و اولیای آنها مقصر نیستند، آنها خواستار استفاده از کیفیت آموزشی مطلوب در مدارس استاندارد هستند. میرزاده می‌افزاید: مدارس دولتی همه شرایط اتخاذ نشان استاندارد یا دریافت درجه بالای آموزشی را ندارند و علاوه بر این فشار و درخواست اولیا برای ثبت‌نام در مدارس با نشان استاندارد را نیز نباید نادیده گرفت. از نظر آموزش و پرورش در مدارس غیردولتی معمولا مدارسی که مبالغ شهریه بالاتری می‌گیرند مدارسی با امکانات آموزشی مناسب‌تر هستند.
