آخرین آمارها از نتایج طرح نیروی کار نشان می‌دهد که میزان شاغلان در تابستان سال 95 به حدود 23 میلیون و 31 هزار نفر رسید که نسبت به آمار تابستان سال قبل 628 هزار نفر افزایش یافته و نسبت به آمار بهار سال جاری 427 هزار نفر بیشتر بوده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که در فصل تابستان نسبت به بهار سال جاری 150 هزار نفر به جمعیت شاغل در بخش صنعت افزوده شده است، این در حالی است که در مدت مشابه سال قبل (تابستان نسبت به بهار سال 1394) میزان افزایش جمعیت شاغل در بخش صنعت معادل 8 هزار نفر بوده است.
البته باید اشاره کرد که در فصل تابستان نسبت به بهار به دلیل اثر کارگران فصلی، همواره روند صعودی مشاهده می‌شود. اما بررسی‌ها نشان می‌دهد خالص میزان اشتغال‌زایی بخش صنعت طی یک سال منتهی به تابستان سال 1395 معادل با 42 هزار نفر بوده است، این در حالی است که طی یک سال منتهی به تابستان سال 1394، میزان اشتغال‌زایی معادل 100نفر بوده است. این آمار نشان می‌دهد که میزان اشتغال‌زایی بخش صنعت در سال جاری نسبت به سال قبل از سرعت بیشتری برخوردار بوده است و می‌توان این روند را به دلیل تغییرات در بخش صنعت عنوان کرد. اگر چه برای اظهار نظر دقیق نیاز به بررسی جامع تری از آمار بیکاری است.
افزایش اشتغال‌زایی
مرکز آمار ایران، نتایج طرح آمارگیری نیروی کار تابستان 1395 را منتشر کرد. بررسی‌ها نشان می‌دهد که میزان شاغلان کشور در تابستان سال جاری به 23 میلیون و 31 هزار نفر رسیده و این رقم، نسبت به تابستان سال قبل 628 هزار نفر افزایش یافته است. دراین فاصله نسبت اشتغال یعنی نسبت تعداد شاغلان به جمعیت 10 ساله و بیشتر نیز با 6/ 0واحد درصد افزایش از 7/ 34 درصد به 3/ 35 درصد رسیده است.
دیگر بررسی‌ها نشان می‌دهد که از تابستان سال 92 تا تابستان سال 95 معادل 840 هزار نفر به خالص اشتغال افزوده شده است. به گزارش اقتصاد آنلاین به نقل از دنیای اقتصاد، اما باید تاکید کرد که تابستان سال 92، برای مقایسه سال مناسبی محسوب نمی‌شود؛ زیرا در دو فصل نخست این سال، میزان اشتغال به شکل غیر طبیعی افزایش یافته است و به نظر می‌رسد بخش قابل توجهی از این سهم اشتغال به دلیل ایجاد شدن بازارهای کاذب در کشور بوده و پس از کاهش نوسانات در اقتصاد از میزان اشتغال در این بخش‌ها نیز کاسته شده است.
رشد بیکاری و مشارکت در تابستان
به رغم افزایش تعداد اشتغال، نرخ بیکاری در تابستان سال جاری به 7/ 12 درصد رسیده است. این رقم هم نسبت به تابستان سال 1394 و هم نسبت به بهار سال جاری روند افزایشی داشته است. طبق این آمار، نرخ بیکاری در تابستان سال قبل 9/ 10 درصد و در بهار سال جاری معادل با 2/ 12 درصد عنوان شده بود. به نظر می‌رسد که دلیل افزایش نرخ بیکاری، رشد قابل توجه نرخ مشارکت در تابستان باشد، در تعریف بیکاری، نسبت جمعیت بیکار به جمعیت فعال در نظر گرفته می‌شود و در تعریف نرخ مشارکت جمعیت فعال به کل جمعیت در سن کار تقسیم می‌شود.
آخرین آمارها نشان می‌دهد که در تابستان سال جاری نرخ مشارکت به 4/ 40درصد رسیده است. این در حالی است که در تابستان سال قبل این رقم معادل با 9/ 38 درصد و در بهار سال جاری این رقم به 5/ 39 درصد رسیده بود. این رقم، بیشترین سطح این نرخ از پاییز 1388 به بعد (در 28 فصل گذشته) را نشان می‌دهد. پیش از این، بررسی‌های متعددی نشان داده بود که تحولات جمعیتی نیروی کار و تغییرات اقتصادی و سیاسی، موجب شده از سال 1392 بخشی از «بیکاران پنهان» موجود در اقتصاد ایران که در قالب «جمعیت غیرفعال» دسته‌بندی شده و خارج از آمار بیکاری آشکار قرار گرفته‌اند، به امید یافتن شغل وارد بازار کار شده‌اند.
این مساله می‌توانست از فارغ‌التحصیل شدن این گروه یا امیدواری به اشتغال در فضای جدید پس از 1392 نشأت گرفته باشد. کارشناسان معتقدند رابطه علی دو نرخ بیکاری و مشارکت دوطرفه است. در واقع اگر در فاصله زمانی کوتاهی تعداد زیادی افراد جدید وارد بازار کار شوند، نرخ مشارکت افزایش می‌یابد، ولی ممکن است بازار کار نتواند همه آنها را جذب کند بنابراین، نرخ بیکاری افزایش می‌یابد. اگر چه در کوتاه‌مدت رابطه مستقیمی بین نرخ بیکاری و نرخ مشارکت در بازار کار برقرار است، اما این مساله به این معنی نیست که هر جا نرخ مشارکت بالا باشد الزاما نرخ بیکاری بالا است.
برای مثال نرخ مشارکت در بسیاری از اقتصادهای صنعتی بسیار بالاتر از نرخ ایران است، ولی نرخ بیکاری آنها معمولا پایین‌تر است. به نظر می‌رسد این روند در بازار کار در شرایط کنونی نیز مشاهده می‌شود. دیگر آمارهای بانک مرکزی نشان می‌دهد که نرخ بیکاری جوانان 15 تا 29 ساله در تابستان معال 7/ 26 درصد بوده است. این نرخ نسبت به فصل مشابه در سال قبل (تابستان 1394) 3/ 3 درصد و نسبت به فصل قبل (بهار 1395)، 8/ 1 درصد افزایش یافته است. این شاخص در بین زنان نسبت به مردان و در نقاط شهری نسبت به نقاط روستایی بیشتر بوده است. همچنین بررسی سهم اشتغال ناقص نشان می‌دهد که در تابستان 1395، 5/ 9 درصد جمعیت شاغل، به دلایل اقتصادی (فصل غیرکاری، رکود کاری، پیدا نکردن کار با ساعت بیشتر و…) کمتر از 44 ساعت در هفته کار کرده و آماده برای انجام کار اضافی بوده‌اند.
این در حالی است که 8/ 40 درصد از شاغلان 15 ساله و بیشتر، 49 ساعت و بیشتر در هفته کار کرده‌اند. کارشناسان معتقدند بالا بودن این نسبت یکی از مشکلات کنونی در اقتصاد کشور است، زیرا در حدود نیمی از افراد شاغل در جامعه بیش از ساعات تعیین شده در هفته کار می‌کنند و در نتیجه از سهم اشتغال در سایر بخش‌ها کاسته می‌شود.
سهم گروه‌ها از افزایش اشتغال
بررسی اشتغال در بخش‌های عمده اقتصادی نشان می‌دهد که در تابستان 1395، بخش خدمات با 1/ 49 درصد بیشترین سهم اشتغال را به خود اختصاص داده است. در مراتب بعدی بخش‌های صنعت با 5/ 31درصد و کشاورزی با 4/ 19 درصد قرار دارند. بر اساس این آمارها، میزان افزایش شاغلان در تابستان نسبت به بهار سال جاری معادل با 426 هزار نفر بوده است. از این سهم 145 هزار نفر در بخش کشاورزی، 150 هزار نفر در بخش صنعت و 131 هزار نفر در بخش خدمات بوده است.
این در حالی است که در تابستان سال قبل، افزایش اشتغال در فصل تابستان نسبت به بهار نخست به دلیل افزایش اشتغال در بخش خدمات و در مرتبه دوم بخش کشاورزی بوده و بخش صنعت اثر قابل توجهی در این افزایش نداشته است. برخی از کارشناسان معتقدند که علائم رونق در بخش صنعت در تابستان سال جاری به چشم می‌خورد. به‌عنوان مثال دیگر، بررسی‌ها از شاخص بهای تولیدکننده نیز نشان می‌دهد این رقم در ماه‌های اخیر روند صعودی داشته است و به تورم تولید بخش صنعت افزوده شده است. این موضوع می‌تواند علامتی از افزایش جنب و جوش در بخش تولید تلقی شود. البته برای اظهار نظر دقیق لازم است که آمارهای تولید ناخالص داخلی در تابستان سال جاری منتشر شود.
