به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از قانون، خشک شدن باغ‌های پسته، آینده تلخی است که عده‌ای آن را پیش‌بینی می‌کنند. درختانی که جلوی چشمان کشاورز، ساقه و برگ تک‌تک آن‌ها سیاه و درنهایت به چوب خشکی تبدیل می‌شود. این داستان تلخ مربوط به محصولی می‌شود که روزی بزرگ‌ترین صادرات آن از ایران صورت می‌گرفت و دنیا این محصول را با نام کشورمان می‌شناسد. پسته ایرانی که نام امپراتوری را به کشورمان داده است، به لحاظ طعم و کیفیت در بازارهای جهانی مشتریان زیادی دارد اما طی سال‌های اخیر، عوامل گوناگونی موجب شده که سهم ایران در تولید پسته کاهش یابد و نگرانی از آینده آن، تن کشاورزان را به لرزه بیندازد. عوامل تاثیرگذار در کاهش سهم ایران را می‌توان رقبای جدید، کاهش تولید و افزایش قیمت دانست. تولید پسته سابقه‌ای طولانی در تاریخ ایران دارد که جنگل‌های وحشی و خودروی پسته در ایران این پیشینه را اثبات می‌کنند. پسته، یکی از باارزش‌ترین و باسابقه‌ترین محصولات کشاورزی ایران به شمار می‌آید که گفته می‌شود این محصول حدود سه تا چهار هزار سال قبل در ایران اهلی شده است. استان‌های زیادی در ایران که اولین صادرکننده پسته دنیا هستند، این محصول را تولید می‌کنند و کرمان در این میان در سطح ایران و دنیا شناخته‌شده‌ترین است. صادرات پسته ایران نیز منشأ تاریخی داشته و این محصول از مدت‌ها قبل به صورت سنتی صادر شده است.
امپراتوری پسته
گفتنی است که تا سال۱۹۷۰، ایران به تنهایی ۷۵ درصد بازارهای صادراتی پسته جهان را در اختیار خود داشت و تنها رقیبش ترکیه بود که فقط ۲۵ درصد بازار جهانی پسته را به خود اختصاص داده بود؛ پس از آن‌ها به تدریج کشورهایی همچون سوریه، آمریکا و چین به جمع صادرکنندگان پسته جهان پیوستند. هر چند پسته تولیدشده توسط کشورهای مختلف، کیفیت و مرغوبیت پسته ایران را نداشت ولی تلاش این کشورها در راستای کاهش هزینه تولید، بهبود روش‌های بازاریابی، بسته‌بندی، تبلیغات و ایجاد بازارهای جدید، سهم آن‌هارا از بازار پسته افزایش داد. در این میان اگرچه پیش‌بینی می‌شد که لغو تحریم‌ها، جایگاه ایران را به عنوان «امپراتوری» صادرات پسته تقویت کند و این مساله موجب کاهش شدید قیمت این محصول و ضربه زدن به جایگاه پسته‌کاران آمریکایی شود اما هنوز نه از برداشتن تحریم‌ها به طور کامل خبری هست و نه صادرات پسته روند صعودی پیدا کرده است.
ورود یک رقیب بی همتا
در حالی ایران طی سال‌های گذشته همیشه به عنوان صادر کننده اول پسته در جهان معرفی می‌شد که حالا در این رتبه نزول پیدا کرده و جای خود را به آمریکا، رقیب اصلی ایران در صادرات پسته داده است. پسته ایران به علت شرایط آب و هوایی، بهترین پسته دنیاست. این محصول به صورت مستقیم به ۷۰ کشور و به صورت غیرمستقیم به ۱۷۰ کشور دنیا صادر می‌شود. هشت سال پیش پسته ایران مشکلاتی در رابطه با آفلاتوکسین (سم قارچی) داشت اما با اقداماتی که انجام شد، این مشکل رفع شد و در حال حاضر ضوابط و استانداردهای لازم برای صادرات این محصول به اتحادیه اروپا رعایت می‌شود. بنابراین اکنون پسته ایرانی امکان صادرات به اقصی نقاط جهان از جمله کشورهای اروپایی را دارد. در این میان یکی از مسائل مهم در این حوزه که بارها به آن اشاره شده، مربوط به عضویت ایران در سازمان تجارت جهانی می‌شود. سال‌هاست که ایران عضو ناظر این سازمان بوده و هنوز به عنوان عضو فعال معرفی نشده است؛ این موضوع می‌تواند لطمه سنگینی به وضعیت صادراتی بسیاری از محصولات ساخت ایران وارد کند. با تمام این تفاسیر آمریکا با شم تجاری، نهال پسته ایران را به اقلیم خود برد و پرورش داد و در سال ٢٠٠٨ برای اولین‌بار به‌عنوان یکی از تولیدکنندگان بزرگ پسته در جهان معرفی شد. ایالات متحده آمریکا از حدود پنج سال پیش توانست با تولید پسته ارزان‌تر و به کمک غول تبلیغات و بسته‌بندی خود، رقیب یکه‌تاز بازار پسته را کنار زده و به رتبه نخست صادرات پسته جهان برسد. براساس آمارهای موجود، آمریکا در سال 95، ۳۰۰ هزار تن پسته تولید کرده است.
آمار صادرات
براساس آمار گمرک در سال ۹۵ ، بیش از ۶۹ هزار و ۱۵۴ تن پسته به صورت تازه و خشک کرده به کشورهای مختلف جهان از جمله به مقاصد هنگ کنگ، ویتنام، امارات متحده عربی، آلمان و هندوستان صادر شده است. براساس آمارها، صادرات پسته ایرانی از سال ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۵ ، سهم ۲,۲ درصدی از ارزش کل صادرات کشور را به خود اختصاص داده است. براساس این گزارش در سال ۹۵، بیش از ۶۴ کشور جهان پذیرای پسته ایرانی بوده اند که از جمله آن‌ها می‌توان به کشورهای ایالات متحده آمریکا، آلمان، اوکراین، قطر، شیلی، استرالیا، انگلستان، ایتالیا و فرانسه را نام برد.
نزول 19 درصدی
اما امسال اخبار مایوس‌کننده‌ای در رسانه‌ها دست به دست چرخید. آبان امسال بود که آماری از میزان صادرات منتشر شد که نشان می‌داد در نیمه امسال صادرات پسته با کاهش بیش از ۴۰ درصدی از نظر وزنی و ارزشی مواجه شده است و در حالی در نیمه دوم امسال روند صادرات پسته رو به رشد خواهد بود اما هنوز صادرات این محصول به حالت عادی گذشته بازنگشته است. اکنون آمار گمرک حاکی از کاهش ۱۹ درصدی صادرات پسته ایران در هشت ماهه سال جاری نسبت به مدت مشابه سال گذشته است. بر اساس تازه‌ترین آمار گمرک ایران از تجارت خارجی هشت ماهه سال جاری، در این مدت ۵۹ هزار و ۷۴۴ تن پسته از ایران به کشورهای خارجی صادر شده است که ارزش مجموع این محموله‌ها به ۴۹۵ میلیون و ۸۲۷ هزار و ۱۷۰ دلار می‌رسد. به این ترتیب، قیمت هر کیلوگرم پسته صادراتی ایران در این مدت، برابر با ۸.۳ دلار بوده که اگر متوسط قیمت دلار در سال جاری را ۴۰۰۰ تومان فرض کنیم، رقمی در حدود ۳۳ هزار تومان می‌شود. این در حالی است که در هشت ماهه نخست سال گذشته میزان صادرات پسته از ایران ۷۲ هزار و ۷۳۴ تن به ارزش ۶۱۱ میلیون و ۵۲۰ هزار و ۳۸۰ دلار بوده است. مقایسه آمار صادرات پسته در سال جاری و سال گذشته نشان می‌دهد که صادرات پسته ایران در هشت ماهه سال جاری نسبت به مدت مشابه سال گذشته از لحاظ وزنی با کاهش ۱۸ درصدی و از لحاظ ارزش با کاهش ۱۹ درصدی همراه بوده است.
افت کیفیت
حالا احساس خطر تازه‌تری در حوزه جایگاه پسته ایران در تجارت خارجی به وجود آمده است.به‌تازگی رییس اتحادیه فروشندگان آجیل و خشکبار در این باره گفته است: برخی از صادرکنندگان که پسته را از طریق افغانستان صادر می‌کردند، اکنون از دور خارج شده‌اند، چراکه مدتی است افغان‌ها به شهرهایی مانند رفسنجان، سیرجان و... می‌روند و محصول مورد نیاز را به صورت مستقیم از باغدار می‌خرند. اکنون هم که در آستانه برگزاری رقابت‌های جام جهانی در روسیه هستیم، از همین حالا افغان‌ها وارد بازار شده‌اند و پسته ایرانی را در حجمی چندبرابر سال‌های گذشته می‌خرند و به روسیه صادر می‌کنند. شاید در زمینه خشکبار، مهم‌ترین موضوع پسته باشد که امسال اگرچه در حوزه پسته به میزان سال‌های قبل تولید داریم اما کیفیت این کالا مانند قبل نیست و از نظر ظاهر و اندازه ، این محصول دچار افت کیفیت شده است.
خوش‌بینی وزارتخانه
این کاهش در صادرات پسته در حالی اتفاق افتاده که مسئولان وزارت جهاد کشاورزی آن را نکته منفی تلقی نمی‌کنند، چرا که آن‌ها معتقدند که در سال گذشته همه محصولی که تولید شده و در انبارها ذخیره شده بود، صادر شد؛ بنابراین امسال با روند کاهشی در صادرات پسته مواجه بودیم که تجارت خارجی این محصول پس از برداشت آن یعنی در نیمه دوم جان می‌گیرد. حالا در نیمه دوم سال قرار داریم و اگرچه کمی صادرات پسته افزایش داشته اما به حالت قبل بازنگشته است. تولیدکنندگان دلیل کاهش تولید و صادرات را برخی شرایط اقلیمی به وجود آمده می‌دانند که موجب بالا رفتن درصد پوکی پسته در برخی مناطق شده است.
سودی که خارجی‌ها به جیب می‌زنند
روی دیگر تجارت فله‌ای ایران، کشورهای خریدار هستند. حالا زعفران فله ما به اسپانیا می‌رود و در آنجا با بسته‌بندی‌های شکیل و زیبا با هشت تا ١٠ برابر سود به سایر کشورها صادر می‌شود. خرمای مرغوب ایرانی به امارات می‌رود و با برند عربی، دوباره به کشورهای دیگر فروخته می‌شود و سیب باغستان‌های دماوند دستچین شده و به صورت عددی در بازارهای ترکیه به فروش می‌رسد و حالا همین بلا بر سر پسته ایرانی نیز آوار شده است.
ضعف بسته‌بندی
اکنون بازار تجاری پسته ایران به سایر کشورها واگذار شده است و همچنان داستان بسته‌بندی بی‌کیفیت برای امپراتور صادرات غیرنفتی ایران، هر سال تکرار می‌شود. پسته ایران که تا دو‌سال گذشته پرچمدار صادرات غیرنفتی ایران به شمار می‌آمد و در تمام کشورهای دنیا شناخته شده بود، حالا توسط رقیب نوظهوری مثل آمریکا پس زده شده و گفته می‌شود که چین نیز درحال آماده‌سازی خود برای ورود گسترده به این بازار است. اکنون خریداران پسته فله ایران با بسته‌بندی و صدور مجدد آن، حداقل دو برابر قیمت فروش تاجران ایرانی سود به جیب می‌زنند.
بی اعتباری کالای ایرانی
یک موضوع مهم دیگر در بحث صادرات، این است که مشتریان خارجی به محصول بسته‌بندی شده ایران اعتماد ندارند. آن‌ها تصور می‌کنند کالای بسته‌بندی شده ایرانی خلوص و کیفیت لازم را ندارد یا میزان تقلب در آن زیاد است. همین موضوع باعث می‌شود که در بازار جهانی به زعفران ایرانی که توسط امارات بسته‌بندی شده است اعتماد بیشتری وجود داشته باشد.
آبروریزی تجاری ایران
کیسه‌های کهنه و چرک‌مرده پر از سیب که با طناب‌های رنگی محکم شده‌اند، ساعت‌ها زیر نور آفتاب و در صفی طولانی قرار گرفته‌اند. ته بعضی از کیسه‌ها لکه‌های بزرگ به چشم می‌خورد. جابه‌جایی متعدد بارها، بخشی از محصول را از بین برده است. کامیون‌دارها می‌گویند تا رسیدن میوه به عراق، حدود یک‌سوم از حجم بار فاسد می‌شود و به‌عنوان ضایعات به دامداری‌ها می‌رود. برخی تاجران ایرانی در آن سوی مرزها با روش‌های نادرست تجارت، آبروی کالای ایرانی را به خطر می‌اندازند و این موضوع آن‌قدر ادامه یافته که حالا موضوع صادرات فله و بی‌کیفیت کالاهای ایرانی، انتقاد خیلی‌ها را به دنبال داشته است.در آن سوی مرزها و برخی کشورهای خاص، می‌گویند ایرانی‌ها کالاهای‌شان را در گونی‌های کهنه و کارتون‌های پاره به مشتریان می‌فروشند. همین موضوع هم وجهه کالای ایرانی را در بازارهای بین‌المللی خراب کرده است. با این وجود، کیسه‌های کهنه و دست دوم، کارتون‌های پاره و بسته‌های بی‌هویت و بی‌نام و نشان که آبروی تجارت ایرانی را برده و این اتفاق‌ها، حالا اعتبار محصول ایرانی را زیر سوال برده است.
تجارت در دست غیرمتخصصان
موضوع فروش فله، تنها به همین چند قلم کالای عمده صادراتی محدود نمی‌شود و طیف گسترده‌ای از کالاهای ایرانی را در برمی‌گیرد. یک علت مهم صادرات فله محصولات ایرانی، تخصصی نبودن تجارت خارجی ایران است. بسیاری از تجار ایرانی با الفبای رقابت در بازارهای بین‌المللی آشنا نیستند و نهاد خاصی، ساماندهی جدی این موضوع را برعهده نگرفته است. این مساله درحالی رخ می‌دهد که بسیاری از تاجران ایرانی حتی زمینه تخصصی برای فعالیت تجاری خود ندارند و دیده می‌شود که فردی یک سال میوه و خشکبار صادر می‌کند و سال دیگر به تجارت قیر و سنگ می‌پردازد. بسته‌بندی ،حدود ١٠ تا ١٥درصد از هزینه تمام‌شده کالا را در برمی‌گیرد اما قادر است تا چند برابر این رقم ارزش افزوده ایجاد کند. جالب است که نتایج یک پژوهش در آمریکا نشان می‌دهد که ٧٠درصد مشتریان برای خرید یک کالا، در فروشگاه تصمیم‌گیری می‌کنند.
