با اینکه خام‌فروشی در بسیاری از محصولات به چشم می‌خورد اما به‌راحتی می‌توان اذعان کرد که خام‌فروشی در محصولات صنایع نفت و پتروشیمی بیشترین آسیب اقتصادی را به کشور می‌زند. بر این اساس، یکی از نیازهایی که وجود دارد شناسایی راهکارهایی است که باید در صنعت نفت و پتروشیمی آنها را جست‌وجو کرد تا با اجرایی کردن آنها بتوان آسیب‌های این پدیده را به اقتصاد ایران کاهش داد. خام‌فروشی در محصولات نفتی به دو عرصه مربوط می‌شود؛ نخست فروش نفت خام و دوم خام‌فروشی محصولات پتروشیمی. با اینکه محصولات پتروشیمی حاصل انجام فرآیندهایی بر نفت خام است اما بر اساس آنکه این محصولات در صنایع بسیار زیادی کاربرد دارد، امروزه فروش محصولات پتروشیمی را نیز نوعی خام‌فروشی می‌توان نامید.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از صمت ، شرکت شهرک‌های صنعتی استان فارس با هدف جلوگیری از خام‌فروشی و کاهش هزینه‌های حمل‌ونقل برای تولیدکنندگان در منطقه‌ای به نام «لامرد» دست به احداث شهرک صنعتی - تخصصی صنایع انرژی‌بر زده است. آنچه در جانمایی این شهرک هزار هکتاری اهمیت دارد دسترسی به میدان‌های نفتی، قطب‌های پتروشیمی و مرکز کشور است. بر این اساس، هزینه‌های حمل‌ونقل برای واحدهای صنعتی تا حد قابل توجهی کاهش می‌یابد. البته با اینکه تمام زیرساخت‌های مورد نیاز تولید در شهرک صنعتی صنایع انرژی‌بر تامین شده اما هنوز استقبالی برای سرمایه‌گذاری در این شهرک نشده است. این روزنامه در ادامه این گزارش به بررسی مشکلات ناشی از خام‌فروشی بر اقتصاد، راهکاری‌های جلوگیری از آن و وضعیت کنونی شهرک صنعتی فارس پرداخته است.
راهکار وزیر برای خام‌فروشی
بیژن نامدار زنگنه، وزیر نفت چندی‌پیش با اشاره به اینکه دست‌کم یک میلیون بشکه ظرفیت پالایشی ایران باید در سال‌های آینده بالا برود تا بتوان جلوی خام‌فروشی نفت را گرفت گفت: «از میانه دهه ۷۰ تا میانه دهه ۸۰ سرمایه‌گذاری عظیمی در صنعت نفت شد که به اعتراف کسانی که از بیرون صنعت نفت به این موضوع نگاه می‌کردند، دوران طلایی برای صنعت نفت بود. باید درنظر داشت که ارزش تولیدات صنعت نفت بسیار بالا است. برای مثال، ارزش تولیدات یک سکوی کوچک نفتی روزانه حدود ۱۰میلیون دلار است، کمتر کارخانه‌ای را می‌توان پیدا کرد که روزی ۱۰میلیون دلار تولید داشته باشد. »
وی افزود: «درواقع، این رقم تولید خالصی است که به اقتصاد کشور تزریق می‌شود و در زندگی مردم اثر می‌گذارد و اگر قطع شود یا آسیبی ببیند، به زندگی مردم و اقتصاد کشور آسیب می‌رسد. »
زنگنه افزود: «۲۰۰ دکل عراق در مرز ایران در میدان مشترک کار می‌کند و در ایران تنها ۲۰ دکل در حال کار کردن است که این مسئله مایه سرافکندگی است. ایران برای جلوگیری از خام‌فروشی باید روزانه ۷۰۰هزار بشکه در میدان‌های مشترک با عراق تولید کند که برای رسیدن به این رقم لازم نیست ۱۰ سال صبر کنیم بلکه ۲ تا ۳ سال زمان کافی است. »
وزیر نفت با تاکید بر افزایش ظرفیت پالایش نفت گفت: «دست‌کم یک میلیون بشکه ظرفیت پالایشی ایران باید در سال‌های آینده بالا برود تا بتوان جلوی خام‌فروشی نفت را گرفت که همه این مسائل به صورت جداگانه در سیاست‌های اقتصاد مقاومتی که رهبر معظم انقلاب ابلاغ کردند، آمده است. »
تکمیل زنجیره تولید
علی‌محمد بساق‌زاده، مدیر کنترل تولید شرکت ملی صنایع پتروشیمی چندی‌پیش با تاکید بر اهمیت تکمیل زنجیره تولید محصولات پتروشیمی به شانا گفته بود: «به طور معمول بیش از ۷۰درصد از نیاز داخل از زنجیره پتروشیمی تامین می‌شود. با تبدیل این زنجیره به گریدهای مختلف پتروشیمی امکان تامین نیازهای داخلی فراهم می‌شود. اکنون متانول از جمله محصولاتی است که قابلیت دارد به زنجیره محصولات دیگری که ارزش افزوده بیشتری دارند، بدل شود. مدیر کنترل تولید شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران نیز به برنامه‌ریزی برای تبدیل متانول به دیگر محصولات از جمله پروپیلن اشاره کرده و افزوده بود: «یکی از کاربردهای متانول تبدیل آن به «اتیلن» یا «الفین» است که به «ام‌تی‌او» معروف شده و این یک روش نو است که در چین و امریکا انجام می‌شود. ما در ایران در حال برنامه‌ریزی برای تبدیل متانول به الفین هستیم که با انجام آن امکان تولید زنجیره بزرگی از مواد پلیمری حاصل می‌شود. در این مسیر مطابق آیین‌نامه هیات‌دولت هر سرمایه‌گذاری که بتواند زنجیره تولید ایجاد کند، تا ۱۰درصد در قیمت خوراک به وی تخفیف داده می‌شود. هدف این مصوبه تشویق سرمایه‌گذاران برای حضور در این عرصه است. »
خام‌فروشی در بودجه‌نویسی
برخی کارشناسان معتقدند برای جلوگیری از خام‌فروشی باید واحدهای پتروشیمی در کشور تقویت شوند. البته این موضوع با هدف فرآوری اولیه مطرح می‌شود و به معنی این نیست که پتروشیمی‌ها کل زنجیره تولید را تکمیل کنند. به عبارتی، صنایع در دو حوزه به تقویت نیاز دارند؛ نخست صنایع پتروشیمی هستند که بتوانند نفت خام را فرآوری کنند و دوم صنایع پایین‌دستی پتروشیمی هستند که بتوانند این محصولات را به محصول نهایی قابل مصرف تبدیل کنند. بر این اساس، صنعت پتروشیمی نسبت به نفت صنعتی پایین‌دستی به شمار رفته و نسبت به آخرین مرحله زنجیره تولید صنعتی بالادستی است.
حسینعلی حاجی‌دلیگانی درباره لزوم توسعه صنایع پتروشیمی در کشور به اکونومیست گفت: متاسفانه بودجه کشورمان از دوران گذشته به عواید ناشی از صادرات نفت خام وابسته شده و هر سال حجم زیادی از درآمدهای نفتی وارد بودجه جاری می‌شود که پیامدهای منفی خود را دارد.
عضو کمیسیون برنامه، بودجه و محاسبات افزود: ورود منابع نفتی به بودجه برای تامین بخش درآمدی آن است. از این رو، باید با راهکارهایی صادرات غیرنفتی به‌ویژه محصولات پتروشیمی را افزایش داد تا منابع حاصل از این مسیر وارد بودجه شود.
۹۶، سال رونق صنایع پایین‌دستی
بر این اساس، تاکنون مشخص شده که تاثیر تکمیل زنجیره تولید بر اقتصاد و تولید ایران چیست. اکنون شرکت شهرک‌های صنعتی استان فارس با هدف دستیابی به این نقطه دست به احداث و تامین زیرساخت‌های مورد نیاز برای تولید محصولات صنایع پایین‌دستی زده است. با اینکه زیرساخت‌های مورد نیاز در این شهرک راه‌اندازی شده اما هنوز برخی نارسایی‌ها باعث شده سرمایه‌گذاران به آن ورود نکنند. یکی از این نارسایی‌ها استقبال سرمایه‌گذاران از شهرک و ناحیه صنعتی نزدیک به لامرد است. آنها هنوز ترجیح می‌دهند در شهرک‌های قدیمی‌تر سرمایه‌گذاری کنند. در ادامه این گزارش، این روزنامه به پیش‌بینی مسئولان شرکت شهرک‌های صنعتی فارس به زمان و تاثیر منطقه‌ای سرمایه‌گذاری در این شهرک پرداخته است.
مهران خاکساری، معاون برنامه‌ریزی شرکت شهرک‌های صنعتی استان فارس درباره راه‌اندازی شهرک صنایع انرژی گفت: «این شهرک با پهنای هزار هکتار در استان فارس راه‌اندازی می‌شود و ویژه صنایع پایین‌دستی صنعت نفت و پتروشیمی است. » معاون برنامه‌ریزی شرکت شهرک‌های صنعتی استان فارس با اشاره به اینکه مهم‌ترین مزیت این شهرک نزدیکی به منطقه نفت‌خیز و مرکز کشور است، گفت: «یکی از موضوعاتی که در راه‌اندازی این شهرک مورد مطالعه قرار گرفت این موضوع بود. منطقه لامرد براساس کارشناسی‌ها و پژوهش‌ها به عنوان بهترین منطقه شناسایی شد. » خاکساری با اشاره به اینکه هزینه‌های حمل‌ونقل برای واحدهای تولیدی اهمیت بسیاری دارد، گفت: «در جانمایی این شهرک به این موضوع به‌طور مشخص پرداخته شد و جانمایی این شهرک به گونه‌ای بود که بتواند بخشی از هزینه‌های تولید را کاهش دهد. »
وی با بیان اینکه تکمیل زنجیره تولید در صنایع پتروشیمی و نفت می‌تواند سودآوری بسیاری برای تولیدکنندگان داشته باشد، گفت: «علاوه‌بر این، از دیگر موضوعاتی که در این زمینه اهمیت دارد، جلوگیری از خام‌فروشی است. در صورتی که صنایع پایین‌دستی در کشور ایجاد شود، ارزش‌افزوده بالایی به‌دست خواهد آمد و بر اشتغالزایی منطقه نیز می‌تواند تاثیر زیادی داشته باشد. »
این معاون شرکت شهرک‌های صنعتی فارس درباره دیگر مزیت‌های این شهرک تخصصی توضیح داد: «از دیگر مزیت‌های این شهرک نزدیکی آن به فرودگاه لامرد است. هرچند که در شرایط کنونی این فرودگاه رونق زیادی ندارد اما در صورت رونق این شهرک صنعتی می‌توان امیدوار بود که تعداد پروازهای فرودگاه لامرد به شیراز نیز افزایش یابد و این فرودگاه به رونق بیشتری دست یابد. »
خاکساری همچنین درباره مشکلاتی که اکنون پیش روی این شهرک قرار دارد، بیان کرد: «در منطقه‌ای که این شهرک در آن احداث شده یک ناحیه صنعتی و یک شهرک صنعتی دیگر نیز وجود دارد که در شرایط کنونی هنوز زمین برای واگذاری به تولیدکنندگان در آنها موجود است. بر این اساس، تولیدکنندگان ترجیح می‌دهند برای راه‌اندازی واحدهای صنعتی خود از زیرساخت‌های آن شهرک و ناحیه استفاده کنند. این موضوع باعث شده هنوز در شهرک صنایع انرژی‌بر زمینی واگذار نشود. »
وی به این پرسش که پیش‌بینی شرکت شهرک‌های صنعتی از زمان واگذاری زمین در این شرکت چیست، این‌گونه پاسخ داد: «باید زمین‌هایی که برای واگذاری در این شهرک‌ها مانده؛ تمام شود تا صنعتگران و تولیدکنندگان از این شهرک نیز استقبال کنند. پیش‌بینی‌های موجود نشان از رونق این شهرک در سال ۹۶ دارد. »
معاون برنامه‌ریزی شرکت شهرک‌های صنعتی استان فارس همچنین به این پرسش که تامین زیرساخت‌های مورد نیاز تولید در چه مرحله‌ای است، این‌گونه پاسخ داد: «آب این شهرک از طریق خطوط انتقال شبکه‌بندی شده و اکنون تمام شهرک به آب دسترسی دارد همچنین شبکه داخلی برق‌رسانی طرح‌ریزی و اجرا شده است. باقی زیرساخت‌های مورد نیاز تولیدکنندگان هم براساس برنامه‌ریزی‌هایی که از قبل وجود داشت تامین شده و مشکلی برای تولید وجود ندارد. تنها موضوعی که اکنون وجود دارد به اتمام رسیدن زمین در شهرک و ناحیه صنعتی نزدیک شهرک صنعتی صنایع انرژی‌بر است. براساس پیش‌بینی‌های موجود، واگذاری زمین در این شهرک باید از سال آینده آغاز شود. » وی با اشاره به اینکه پروژه مطالعات راه‌اندازی شهرک صنایع انرژی‌بر از سال ۸۹ آغاز شده است، گفت: «در احداث و تامین زیرساخت‌های مورد نیاز تولید خوشبختانه پروژه از سرعت قابل ملاحظه‌ای برخوردار بود و اکنون تمام نیازها تامین شده است. شهرک صنعتی نزدیک به این شهرک هم در کل حدود ۵۰ هکتار وسعت دارد که به زودی واگذار می‌شود. »
خاکساری با تاکید بر اهمیت نزدیکی این شهرک به منطقه پارسیان و عسلویه گفت: «این شهرک می‌تواند قطب تولید محصولات وابسته به صنایع نفت و پتروشیمی باشد و تولیدکنندگان نیز از بسیاری از هزینه‌های تولید در این شهرک براساس نوع جانمایی معاف خواهند بود. »
کاهش هزینه تولید با جانمایی مناسب
مسعود رضایی، نماینده مردم شیراز در مجلس شورای اسلامی درباره تاثیرات این شهرک صنعتی بر اقتصاد منطقه و کشور گفت: «امروزه یکی از مشکلات اقتصاد ما خام‌فروشی است و در دنیا خام‌فروشی را مساوی با سرمایه‌فروشی می‌دانند. در دنیای مدرن و صنعتی امروز، سرمایه باید وارد بخش تولید شود و به‌عنوان مولد اقتصادی مورد بهره‌برداری قرار گیرد. هرچند که برای جلوگیری از خام‌فروشی تاکنون اقدامات مناسبی انجام شده اما هنوز به سیاست‌گذاری‌ها و حمایت‌های بیشتری نیاز است. » این عضو کمیسیون امنیت ملی در مجلس شورای اسلامی با اشاره به اینکه جایگاه سرمایه در اقتصاد باید مولد باشد، افزود: «اکنون سرمایه‌های بسیاری از بخش تولید در کشور خارج شده‌است و دولت باید با سیاست‌گذاری‌های مناسب سعی کند این سرمایه‌ها را به جایگاه درستی در اقتصاد کشور برساند. » رضایی با اشاره به اینکه راه‌اندازی شهرک‌های صنعتی در اشتغالزایی اهمیت بسیاری دارد، گفت: «یکی از نیازهای امروز کشور اشتغالزایی است و صنایع پایین‌دستی با حمایت شهرک‌های صنعتی می‌توانند کار را انجام دهند. اکنون که این شهرک با هدف جلوگیری از خام‌فروشی راه‌اندازی شده، نیازهای بیشتری را می‌تواند برطرف کند. اقتصاد پویا با جدا شدن از خام‌فروشی به‌دست می‌آید. » وی با بیان اینکه منابع نفتی محدود هستند و روزی به پایان می‌رسند، گفت: «تا زمانی که این منابع وجود دارند باید بیشترین بهره را از آنها برد و این بهره‌برداری با خام‌فروشی در کمترین حالت به‌دست می‌آید. » این نماینده مردم شیراز در مجلس شورای اسلامی درباره جانمایی این شهرک توضیح داد: «در مرحله مطالعات جانمایی این شهرک به گونه‌ای درنظر گرفته شده که بتواند بخش قابل توجهی از هزینه‌های حمل‌ونقل را برای واحدهای تولیدی کاهش دهد. بر این اساس، به نظر می‌رسد بهترین نقطه‌ای که هم به میدان‌های نفتی ایران نزدیک باشد و هم به مرکز کشور، انتخاب شده است. » براساس این گزارش، به نظر می‌رسد مدیران و سیاست‌گذارن در این عرصه تمام همت خود را به کار گرفته‌اند تا بتوانند زنجیره تولید در این صنعت را کامل کنند. با این حال، هنوز برخی موانع پیش روی این سیاست وجود دارد. حال با احتساب هدف از راه‌اندازی این شهرک هزار هکتاری صنایع انرژی‌بر، چشم امیدی به روی شیوه‌های مقابله با خام‌فروشی باز شده است. البته این امید در صورتی تحقق خواهد یافت که دیگر مسئولان نیز برای جذب سرمایه‌گذار و رونق‌دهی به آن اقدامات بیشتری داشته باشند.
