مطابق آمارها، حجم تجارت خارجی ایران در سال ۱۳۹۵ به ۸۷ میلیارد و ۶۱۴میلیون دلار رسید که این رقم نشان می‌دهد حجم تجارت خارجی کشور در سال گذشته به اندازه ۳میلیارد و ۶۴۶ میلیون دلار بزرگ‌تر شده و تجار ایرانی 4.34درصد بیشتر از سال ۱۳۹۴ مبادلات تجاری با سایر کشورها انجام داده‌اند. در عین حال، براساس آخرین آمار منتشر شده از سوی گمرک ایران، اگرچه حجم تجارت خارجی ایران در سال گذشته، حکایت از سبقت گرفتن صادرات از واردات دارد، اما با توجه به هدف‌گذاری 50 میلیارد دلاری صادرات کالا در سال 95، حجم صادرات در بخش کالا، به هدف موردنظر نرسیده است. از سوی دیگر، به گفته برخی کارشناسان، چنانچه آمار اقلام نفتى مربوط به میعانات گازى و سایر موارد که از اقلام عمده صادراتى کشور نیز هستند و از مصادیق کالاى نفتى محسوب مى‌شوند، از رقم کل صادرات کالایى اعلامى گمرک کسر شود، صادرات غیرنفتى حدود 29.7میلیارد دلار برآورد می‌شود که بعد از کسر از واردات، تراز بازرگانى غیرنفتى حدود منفى ١٤میلیارد دلار خواهد شد. در مقابل برخی معتقدند این تراز تجاری مثبت نشان از این دارد که برای واردات، از ارزهای صادراتی استفاده شده و دیگر نیاز به به‌کارگیری ارزهای نفتی نیست. همچنین آمار گمرک، گویای این است که کالاهای صادراتی ایران به سمت بازارهای جدید در شرایط پسابرجام در حال حرکت هستند، به‌طوری که کره‌جنوبی در لیست ۵ مقصد اول صادراتی ایران قرار دارد و در بخش واردات، کره‌جنوبی و آلمان نیز به ۵ کشور اول صادرکننده کالا به ایران راه یافته‌اند. حال باید دید متولیان تجاری کشور در سال 96، برای رشد صادراتی کشور قرار است چه برنامه‌هایی را در دستور کار خود قرار دهند.
ریز نمرات کارنامه تجارت
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از تعادل ، کارنامه تجارت خارجی ایران در سال ۹۵ در حالی معدل کل را ۸۷ میلیارد و ۶۱۴ میلیون دلار ثبت کرده که در آن، حجم صادرات ۴۳ میلیارد و ۹۳۰میلیون دلار و واردات ۴۳ میلیارد و ۶۸۴میلیون دلار بوده است. بر این اساس امسال هم تراز تجاری ایران مثبت ثبت شده است. آمار تجارت کشور در 12ماه منتهی به اسفند 1395، حاکی از این است که صادرات غیرنفتی ایران از نظر وزنی به 129میلیون و 648هزار تن به ارزش 43 میلیارد و 930میلیون دلار رسیده که در مقایسه با مدت مشابه سال قبل، با رشد 54/3درصدی مواجه بوده است. این در حالی است که مطابق آمارها، واردکنندگان توانسته‌اند در همین مدت، 33 میلیون و 399 هزار تن به ارزش 43میلیارد و 684میلیون دلار کالا وارد کشور کنند که در مقایسه با مدت مشابه سال قبل 16/5درصد رشد را از نظر ارزشی و افت 5درصدی را از نظر وزنی داشته است. اگرچه روند تجاری کشور همچنان نشان از تداوم تراز تجاری مثبت دارد، به‌طوری که صادرات غیرنفتی ایران در مقایسه با واردات 246میلیون دلار گزارش شده که این تفاوت نشان از رقابت بسیار نزدیک و برابر واردات با صادرات دارد.
مطابق آمار گمرک، در پایان 4 فصل سال 95، «محصولات پتروشیمی» از نظر وزنی 32میلیون و 434هزار تن به ارزش 14میلیارد و 340 میلیون دلار با سهم نزدیک به 33درصد از نظر ارزشی از کل حجم صادرات را به خود اختصاص داده که در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته از نظر ارزشی با رشد بیش از 9درصد گزارش شده که همچنان در صدر سبد صادراتی کشور قرار دارد به‌طوری که بیشترین سهم صادرات کشور را به خود اختصاص داده است.
همچنین حجم صادرات «میعانات گازی» در مدت مذکور، از نظر ارزشی معادل 7 میلیارد و 320میلیون دلار گزارش شده که از نظر ارزشی نسبت به مدت مشابه سال گذشته با رشد 56درصد مواجه بوده است. سهم میعانات گازی از کل حجم صادرات کشور از نظر ارزشی نزدیک به 17درصد گزارش شده است.
از سوی دیگر، میزان صادرات «گاز طبیعی» در مدت مذکور، به لحاظ وزنی 9 میلیون و 726 هزار تن و از نظر ارزشی 2 میلیارد و 79میلیون دلار گزارش شده که در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته حجم صادرات در این بخش، اگرچه به لحاظ وزنی با رشد بیش از 67درصدی مواجه بوده اما از نظر ارزشی افتی نزدیک به 3درصد را تجربه کرده است. براساس آمارها، سهم صادرات گاز طبیعی از حجم کل صادرات کشور، 73/4درصد از نظر ارزشی گزارش شده است. مطابق آمارها، حجم صادرات سایر کالاها به لحاظ وزنی 68 میلیون و 825 هزار تن و از نظر ارزشی 20 میلیارد و 192 میلیون دلار با سهم ارزشی بیش از 53درصد از حجم صادرات کشور ثبت شده که در مدت مشابه سال گذشته، از نظر وزنی با رشد مواجه بوده، اما از نظر ارزشی با افت بیش از درصدی مواجه بوده است.
مقاصد صادراتی
تحلیل آمار منتشر شده از سوی گمرک در سال 1395، نشان می‌دهد مقاصد عمده صادراتی کشور، به ترتیب همچنان بدون تغییر 5 کشور «چین، امارات‌متحده‌عربی، عراق، ترکیه و کره‌جنوبی» به‌شمار می‌رود. براساس آمار، ایران توانسته در مدت یاد شده، معادل 37میلیون و 767هزار تن به ارزش 8میلیارد و 377میلیون دلار کالا به «چین» صادر کند که در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته، از نظر ارزشی و وزنی با رشد مواجه بوده است.
همچنین ایران در مدت مذکور، معادل 18 میلیون و 870 هزار تن به ارزش 7 میلیارد و 436 میلیون دلار، صادرات به «امارات‌متحده‌عربی» داشته که در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته، از نظر وزنی و ارزشی با رشد مواجه بوده است.
از سوی دیگر، «عراق» سومین مقصد صادراتی ایران به‌شمار می‌رود که در 12 ماه منتهی به اسفند سال 95، توانسته از نظر وزنی معادل 14میلیون و 273هزار تن به ارزش 6 میلیارد 111میلیون دلار کالا از ایران وارد کند. آمارها نشان می‌دهد میزان صادرات ایران به عراق در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته، هم از نظر ارزشی و هم وزنی با افت روبه‌رو بوده است. این آمار نشان می‌دهد که تجار ایرانی، در صادرات کالا به بازار عراق از رقبای خود عقب ماندند. این در شرایطی است که عراق، یکی از بازارهای عمده صادراتی ایران به‌شمار می‌رود. از این رو به نظر می‌رسد روند کاهشی مبادلات تجاری ایران و عراق باید از سوی متولیان تجاری کشور، مورد واکاوی بیشتر قرار گیرد.
«ترکیه» چهارمین مقصد صادراتی ایران است که در همین مدت، از نظر وزنی 10 میلیون و 918 هزار تن به ارزش 3 میلیارد و 244 میلیون دلار صادرات از ایران به این کشور انجام شده که در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته، اگرچه از نظر وزنی رشد را تجربه کرده اما از نظر ارزشی با افت بیش از 3درصد مواجه بوده که به نظر می‌رسد تنش‌های سیاسی در کشور ترکیه، تجار ایرانی را به سمت دیگر بازارهای صادراتی هدایت کرده است.
پنجمین مقصد عمده صادراتی ایران «کره‌جنوبی» به‌شمار می‌رود که براساس آمار گمرک، تجار ایرانی در مدت یاد شده توانسته‌اند معادل 6 میلیون و 602هزار تن کالا به ارزش 2میلیارد و 877میلیون دلار صادرات انجام دهد که در مقایسه با سال گذشته از نظر ارزشی و وزنی با رشد مواجه بوده است. همچنین آمارهای گمرک نشان می‌دهد حجم صادرات ایران به سایر کشورها در مدت یاد شده، از نظر وزنی 41میلیون و 218 هزار تن به ارزش 15میلیارد و 886میلیون دلار ثبت شده که حجم صادرات ایران به سایر کشورها نسبت به مدت مشابه سال گذشته، به لحاظ وزنی با رشد، اما از نظر ارزشی با افت مواجه بوده است.
نکته قابل تامل در بخش صادرات کشور اینکه، متوسط قیمت هر تن کالای صادراتی 339 دلار بوده که نسبت به سال 1394، حدود 25درصد، کاهش را نشان می‌دهد. کارشناسان در مورد افت 25درصدی میانگین قیمت هر تن کالای صادراتی در سال 1395 نسبت به سال ۹۴، معادل ۳۳۹ دلار در هر تن، می‌گویند: دلیل این افت ارزش، افزایش صادرات وابسته به نفت همچون پتروشیمی و میعانات گازی است؛ به نحوی که پتروشیمی با نزدیک به 10درصد و میعانات گازی با ۵۶درصد رشد، بیشترین سهم را در سبد صادراتی کشور دارند، ولی قیمت میانگین کالاهای صادراتی نسبت به سال قبل ۲۵درصد کاهش داشته که این نکته قابل‌توجهی به‌شمار می‌رود که باید در این مورد در سال ۹۶ در مورد آن تدبیری اندیشید.
بازارهای وارداتی
از سوی دیگر، مطابق آمار گمرک، کشورهای عمده واردکننده کالا به ایران، به‌ترتیب پنج کشور «چین، امارات‌متحده‌عربی، کره‌جنوبی، ترکیه و آلمان» هستند. آمارها گویای این است که واردات ایران از سه کشور «امارات‌متحده‌عربی، کره‌جنوبی و ترکیه» با افت روبه‌رو بوده، اما در مقابل حجم واردات ایران از چین و آلمان، با رشد مواجه بوده است. مطابق آمارها، ایران توانسته در مدت مذکور، معادل 10میلیارد و 753میلیون دلار کالا از «چین» وارد کند که به لحاظ وزنی با افت روبه‌رو بوده اما از نظر ارزشی با رشد مواجه بوده است. دومین کشور واردکننده کالا به ایران، «امارات‌متحده‌عربی» است که از نظر ارزشی و هم وزنی نسبت به مدت مشابه سال گذشته با افت روبه‌رو بوده است. بر این اساس در مدت مذکور، 4میلیون و 471هزار تن کالا به ارزش 6میلیارد و 407میلیون دلار از این کشور به ایران وارد شده است. سومین کشور واردکننده به ایران، «کره‌جنوبی» است که مطابق آمارها، صادرکنندگان این کشور توانسته‌اند در 12 ماه منتهی به اسفند سال 1395، یک‌میلیون و 508 هزار تن کالا به ارزش 3میلیارد و 460میلیون دلار کالا به ایران صادر کنند که مطابق آمارها، نسبت به مدت مشابه سال گذشته از نظر وزنی و ارزشی با افت مواجه بوده است.
از سوی دیگر، آمارها نشان می‌دهد «ترکیه» به‌عنوان چهارمین کشور واردکننده کالا به ایران ایفای نقش می‌کند. این کشور در مدت یاد شده، توانسته یک‌میلیون و 628هزار تن کالا را به ارزش 2میلیارد و 738میلیون دلار به ایران صادر کند که بنابر آمارها، میزان واردات ایران از ترکیه نسبت به مدت مشابه سال گذشته، چه به لحاظ وزنی و چه از نظر ارزشی با افت مواجه بوده است.
در نهایت پنجمین کشوری که شریک وارداتی ایران به‌شمار می‌رود، «آلمان» است که توانسته معادل 971هزار تن کالا به ارزش 2 میلیارد و 537میلیون دلار به ایران وارد کند. مطابق آمارها، آلمان تنها کشور اروپایی است که توانسته در مدت مذکور در لیست عمده کشورهای واردکننده به ایران قرار گیرد که نسبت به مدت مشابه سال گذشته هم به لحاظ وزنی و هم از نظر ارزشی رشد را تجربه کرده است. این امر تا حدی نشان از چرخش تجارت کشور با از آسیا به سمت کشورهای اروپایی دارد.
همچنین براساس آمار، حجم واردات ایران از سایر کشورها از نظر وزنی معادل 20میلیون و 371هزار تن به ارزش 17میلیارد و 788میلیون دلار گزارش شده که نسبت به مدت مشابه سال گذشته هم به لحاظ ارزشی و هم وزنی با رشد همراه بوده است. براساس آمار گمرک ایران، متوسط قیمت هر تن کالای وارداتی در سال 1395، به ۱۳۰۸ دلار رسید که در مقایسه با سال ۱۳۹۴ به میزان 66/10درصد افزایش داشت و این موضوع نشان می‌دهد تمایل تجار ایرانی به واردات کالاهایی با حجم کمتر و ارزش بیشتر در سال ۱۳۹۴ افزایش یافته که کارشناسان در توضیح این امر، معتقدند میانگین قیمت کالاهای وارداتی نسبت به سال ۹۴ رشد ۱۰درصدی را نشان می‌دهد و از آنجا که بخش عمده‌یی از واردات کشور را قطعات منفصله و ماشین‌آلات موردنیاز تولید و به‌طور کل کالاهای واسطه‌یی تشکیل می‌دهند، افزایش قیمت کالاهای وارداتی در هر تن نشان می‌دهد تولید در حال حرکت به سمت مرغوبیت است و با وجود اینکه میزان میانگین کالاهای وارداتی 10درصد رشد داشته، ولی تولید داخلی به سمت کیفی شدن پیش رفته است.
اقلام عمده وارداتی
اقلام عمده وارداتی در سال ۱۳۹۵ شامل ذرت دامی به ارزش یک‌میلیارد و ۴۱۳ میلیون دلار، لوبیای سویا به ارزش ۹۰۹ میلیون دلار، وسایل نقلیه موتوری با حجم سیلندر ۱۵۰۰ تا ۲۰۰۰ سی سی به ارزش ۸۹۳میلیون دلار، قطعات منفصله جهت تولید خودرو سواری به ارزش ۷۸۲میلیون دلار و برنج به ارزش ۶۹۰میلیون دلار بود.
