تصادف، واژگونی و آتش گرفتن اتوبوس‌های مسافربری بین شهری در زمره اتفاقاتی است که هر ساله تعداد زیادی از آن در کشور ما به وقوع می‌پیوندند و اغلب آتش‌سوزی در آنها عامل مشترکی دارد: باک اضافی بنزین!
خطرات جاسازی باک اضافی بنزین
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از تعادل ، از آنجا که قیمت گازوییل و بنزین در کشور ما نسبت به کشورهای اطراف ارزان‌تر است برخی رانندگان اتوبوس‌ها و کامیون‌های جاده‌یی برای آنکه در سفرهای خود و در جاده‌ها به مشکل کمبود سوخت برنخورند و گاهی برای آنکه بتوانند مقداری از این سوخت را در کشورهای همسایه به فروش برسانند، اقدام به افزایش ظرفیت باک سوخت خود می‌کنند که این موضوع به دلیل غیراستاندارد بودن از لحاظ فنی موجب وقوع آتش سوزی در اتوبوس می‌شود. حمیدرضا حاجی بیگی، مدیرعامل سابق سازمان پایانه‌ها و پارک سوارهای شهرداری تهران در این خصوص گفت: برخی از رانندگان برای جلوگیری از اینکه در سفرهای بین شهری و جاده‌یی خود به کمبود سوخت برنخورند اقدام به دستکاری باک سوخت خود کرده و حجم آن را افزایش می‌دهند.
حاجی بیگی تصریح کرد: از آنجایی که ظرفیت استاندارد باک اتوبوس‌ها بین 200 تا 300 لیتر است به دلیل آنکه جای اضافه کردن باک بزرگ‌تر در این اتوبوس‌ها وجود دارد، رانندگان با برداشتن این باک استاندارد، باک جدیدی با ظرفیت دو برابر(حدود 600 لیتر) را در اتوبوس خود جاسازی می‌کنند که اضافه کردن این باک به اتوبوس به دلیل غیراستاندارد بودن موجب افزایش احتمال آتش‌سوزی در این اتوبوس‌ها می‌شود.
خروج اتوبوس‌ها از استاندارد اولیه
نصب باک اضافی در اتوبوس‌ها ضمن به خطر انداختن جان مسافران می‌تواند سرمایه‌های ملی کشور را نیز هدر دهد. البته در برخی موارد جاسازی باک اضافی سوخت، توسط تعمیرگاه‌های غیرمجاز انجام می‌شود و موجب می‌شود تا اتوبوس به طور کامل از استانداردهای اولیه کارخانه خارج شده و به یک محموله سوخت قابل انفجار تبدیل شود. از سوی دیگر نصب و جاسازی باک‌های اضافه برای افزایش حجم سوخت در اتوبوس‌ها موجب کاهش تعادل اتوبوس شده و در ادامه گاز قابل اشتعال زیادی را در مخزن اضافه تولید می‌کند که می‌تواند با هر تکانی موجب وقوع آتش‌سوزی شود.
کارخانه‌های تولیدکننده باک استاندارد اتوبوس را به شکلی تولید می‌کنند که در هنگام جابه‌جایی سوخت، کمترین میزان گازی از آن متصاعد شده و همان مقدار گاز نیز از طریق لوله‌یی که برای این کار طراحی شده از باک خارج شود اما با نصب و جاسازی باک اضافی، میزان گاز متصاعد شده و تولیدی افزایش یافته و احتمال انفجار نیز بیشتر می‌شود. زمانی که رانندگان باکی اضافه نصب می‌کنند نه تنها تمامی این استانداردها نقض می‌شود بلکه اتوبوس آماده انفجار است و در برخی موارد نیز مشاهده شده که اتوبوسی که باید از 750 لیتر سوخت استفاده کند، چندین برابر سوخت در باک اضافه خود زده است.
همکاری مشترک مراکز
پیش از این نیز رییس سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌یی از همکاری مشترک مراکز معاینه فنی اتوبوس‌ها و واحدهای خدمات پس از فروش اتوبوس‌ها برای کنترل رفتار رانندگان و جلوگیری از دستکاری در اتوبوس‌ها و نصب باک اضافی سوخت خبر داده و گفته بود: نیاز به این نظارت و بازرسی موجب شد تا پلی ارتباطی بین واحدهای معاینه فنی و واحدهای خدمات پس از فروش تولیدکنندگان ایجاد شود.
به گفته داوود کشاورزیان معاون وزیر راه و شهرسازی، ممکن است مراکز معاینه فنی که به صورت عمومی و خام فعالیت می‌کنند، متوجه دستکاری اتوبوس یا جاسازی باک اضافی سوخت نشوند و به همین خاطر سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌یی تصمیم گرفت تا مراکز معاینه فنی خاص در این بخش فعالیت کنند. مدیرعامل سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌یی همچنین اعلام کرده بود که در رابطه با این تصمیم سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌یی نشستی را مراکز و واحدهای خدمات پس از فروش اتوبوس‌ها برگزار کرد، مسوولان این مراکز نیز از این طرح استقبال کردند.
به گفته داوود کشاورزیان در نهایت تصمیم‌گیری شد تا هر فردی که تصمیم به تاسیس مرکز معاینه فنی می‌گیرد تنها و به صورت اختصاصی گواهی معاینه فنی اتوبوس‌هایی را بگیرند که توسط یک شرکت و کارخانه خاص تولید شده‌اند تا به این صورت تمامی مراکز معاینه فنی ساماندهی شده و نظارت روی اتوبوس‌ها افزایش یافته و از نصب و حمل باک اضافه توسط آنها جلوگیری شود.
با وجود اینکه خطرناک بودن جاسازی باک اضافی سوخت در اتوبوس‌های مسافری بین شهری برای همکان روشن است اما هنوز که هنوز است بسیاری از رانندگان اقدام به این افزایش حجم سوخت می‌کنند.
جلوگیری از عدم افزایش باک اتوبوس‌ها
پس از وقوع آتش‌سوزی اتوبوس‌های مسافربری در جاده‌ها مسوولان سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌یی به تکاپو افتادند تا با نظارت حداکثری بر وضعیت اتوبوس‌ها میزان وقوع حوادث مرتبط با اضافه کردن باک اضافی سوخت در اتوبوس‌ها را به حداقل برسانند.
مدیرکل دفتر ترانزیت و پایانه‌های مرزی در سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌یی به تمهیدات لازم برای جلوگیری از عدم افزایش باک اتوبوس‌ها اشاره می‌کند و می‌گوید: باک اتوبوس‌های بین شهری باید به میزان استاندارد برای حمل سوخت حجم داشته باشد وسازمان راهداری با همکاری پلیس دایما باک اتوبوس‌ها را برای جلوگیری از قاچاق سوخت و حمل سوخت اضافی بازرسی می‌کند.
به گفته محمدجواد عطرچیان، باک استاندارد تنها به باکی اطلاق می‌شود که کارخانه سازنده اتوبوس برای اتوبوس‌های بین شهری تعریف کرده و در صورتی که هر گونه دستکاری در این باک انجام شود از حالت استاندارد خارج می‌شود. نکته‌یی که نباید در رابطه با باک سوخت اتوبوس‌ها فراموش شود آن است که باک استاندارد اتوبوس‌های مختلف با یکدیگر فرق می‌کند.
در این رابطه مدیرکل دفتر ترانزیت و پایانه‌های مرزی در سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌یی می‌گوید: باک سوخت اتوبوس‌های ولوو با اتوبوس‌های اسکانیا تفاوت دارد و در هنگام شماره‌‌گذاری این اتوبوس‌ها حجم باک مصرفی نیز در سند مربوطه درج می‌شود در نتیجه هنگام بازرسی باک این اتوبوس‌ها در جاده توسط پلیس در صورت مشاهده باک اضافی و افزایش حجم آن اتوبوس توقیف می‌شود.
برخورد قانونی با اتوبوس‌های متخلف
به گفته مسوولان سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌یی، پلیس مسوول اصلی برخورد با اتوبوس‌های متخلف است. به گفته مدیران سازمان راهداری و براساس دستورالعمل‌های این سازمان افزایش بی‌رویه حجم باک اتوبوس‌ها تخلف محسوب شده و مسوولیت برخورد با این تخلف‌ها با پلیس و ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز است و وزارت راه و شهرسازی در این خصوص مسوولیتی به عهده ندارد.
اما به گفته محمدجواد عطرچیان، مدیرکل دفتر ترانزیت و پایانه‌های مرزی در سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌یی در صورتی که مشخصات اولیه و فنی یک اتوبوس حمل‌کننده بار اضافی به سازمان راهداری گزارش داده شود بلافاصله دستور جداسازی باک اضافه صادر خواهد شد همچنین با آن دسته از شرکت‌هایی که اتوبوس آنها تخلفی در زمینه افزایش حجم باک و قاچاق سوخت کرده باشد در کمیسیون ماده ۱۲ برخورد قانونی خواهد شد.
افزایش نظارت بر اتوبوس‌های بین شهری
سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌یی به تازگی اعلام کرده است که این سازمان در رابطه با افزایش نظارت بر حمل باک اضافی سوخت توسط اتوبوس‌ها در جاده‌های کشور هیچ‌گونه مسامحه‌یی نخواهد داشت و با رانندگان متخلف به‌شدت برخورد خواهد کرد. در همین رابطه شهرام آدمنژاد، معاون برنامه‌ریزی سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌یی کشور با اعلام اینکه حمل باک اضافی خلاف بوده و علاوه بر امنیت، ایمنی وسیله نقلیه را نیز به خطر می‌اندازد در نتیجه سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌یی تصمیم گرفته است تا با همکاری نیروی انتظامی سخت‌گیری‌های جدی داشته باشد و با متخلفان به‌شدت برخورد کند.
معاون برنامه‌ریزی سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌یی با اعلام اینکه سازمان راهداری موفق شده تا کنترل‌های دقیقی بر اتوبوس‌های بین شهری داشته باشد، تصریح کرد: تا پیش از این ما نمی‌توانستیم اتوبوس را پس از سوخت‌گیری در یک جایگاه و ورود به جایگاه سوخت بعدی رصد کنیم اما با امکان برخط شدن جایگاه‌های سوخت و کنترل معاینه فنی توسط نیروی انتظامی به صورت آنلاین نظارت و رصد به صورت دقیق انجام شده و دقت در وضعیت سوخت‌گیری اتوبوس‌ها افزایش می‌یابد.
به گفته شهرام آدمنژاد درحال حاضر کنترل بسیار شدیدی در مورد باک‌های اضافی در کشور وجود دارد و جاسازی و حمل باک اضافی خلاف است. برخی رانندگان زیر اتوبوس‌های صفر خود را از ابتدا تا انتها باک نصب می‌کنند و اصلا توجهی هم به خطرات آن ندارند. مسافر چه گناهی دارد یا شرکت تولیدکننده اتوبوس چه خطایی کرده وقتی خود مالکان، این اتوبوس‌ها را به بمب‌های چند هزار کیلویی تبدیل می‌کنند.
نصب این باک اضافی در اتوبوس‌ها که گاهی تا حجم بیش از 5 هزار لیتر برای قاچاق سوخت به کار گرفته می‌شوند ضمن به خطر انداختن جان مسافران قطعا سرمایه‌های ملی ایران عزیزمان را هدر می‌دهند در حالی که نظارت و بازرسی مستمر و همه جانبه می‌تواند سلامت مسافران و بازگشت سرمایه را تضمین کند.
از سوی دیگر متاسفانه برای جاسازی و نصب باک اضافه تغییرات زیادی در اتوبوس ایجاد می‌کنند که موجب می‌شود سیستم سوخت آن به طور کامل از استانداردهای کارخانه خارج شود. این درحالی است که طراحی باک اتوبوس در وضعیت استاندارد کارخانه به شکلی است که در حین تلاطم و جابه‌جایی سوخت، گازی که متصاعد می‌شود در کمترین حالت ممکن قرار دارد و آن هم از طریق لوله‌یی که برای این کار طراحی شده از باک خارج می‌شود درحالی که با نصب باک اضافی به جهت سودجویی با جمع شدن تصاعدی این گاز احتمال انفجار وجود دارد.
در واقع رانندگان برای نصب باک‌های اضافه در اتوبوس‌ها مجبور هستند تا وضعیت اتاق اتوبوس را نیز تغییر دهند که این موضوع موجب می‌شود تعادل اتوبوس بر هم خورده و در نهایت موجب برهم خوردن تعادل وزنی اتوبوس و تولید گاز از سوخت موجود در اتوبوس شده و منجر به انفجار شود.
بسیاری از کارشناسان و فعالان حوزه حمل و نقل جاده‌یی معتقدند در صورتی که اتوبوس‌های مسافربری بین شهری از مبدا تا مقصد کنترل شوند دیگر امکان قاچاق سوخت یا داشتن باک اضافی نخواهد بود. به گفته این کارشناسان اتوبوس‌ها زیر کابین تا شاسی فضای سرتاسر خالی دارند که از آن برای قرار دادن چمدان و ساک‌های مسافران استفاده می‌کنند این درحالی است که عده‌یی از این فضا یا محل استراحت شاگرد برای نصب باک اضافه استفاده می‌کنند.
از حرکت اتوبوس متخلف جلوگیری شود
به عقیده فعالان حمل و نقل جاده‌یی افزایش میزان ظرفیت باک سوخت اتوبوس‌ها موجب می‌شود، قدرت مانور اتوبوس پایین آمده و اتوبوس از نظر استاندارد و فرمان‌پذیری با مشکل روبرو شود چرا که در صورت کم شدن سوخت موجود اتوبوس لنگر انداخته و تعادلش بر هم می‌خورد که همین امر موجب ناایمن شدن اتوبوس می‌شود.
در واقع پلیس و سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌یی باید اتوبوس‌ها را از ابتدای حرکت در مبدا تا رسیدن به مقصد بازرسی کنند و در صورتی که مشخص شد این خودرو دارای باک اضافی است از همان ابتدا نباید به این اتوبوس اجازه حرکت داد.
همچنین براساس تبصره یک ماده 5، مدیران فنی تعاونی‌های مسافربری موظف هستند تا اتوبوس را از لحاظ ایمنی بررسی کنند و در صورتی که در این بازرسی‌ها مشخص شود که اتوبوس دارای مشکل یا نقص فنی است از حرکت آن جلوگیری شود. همچنین در هنگام معاینه فنی اتوبوس‌ها باید توجه شود که صورت وضعیت فقط امضا و یک مهر نیست و مدیر فنی باید متوجه باشد که مسوولیت‌های سنگینی در مقابل آن امضا و مهر دارد و باید به تعهدات خود پایبند باشد.
از آنجا که باک‌ها در داخل بدنه جاسازی می‌شوند در بازرسی‌های سطحی قابل رویت نیستند باید بازرسی و چک اتوبوس‌ها به صورت عمقی و دقیق انجام شود زیرا در این صورت به راحتی می‌توان این باک‌ها را مشاهده کرد. استفاده از نصب مخازن اضافی و تغییرات پس از آن می‌تواند اتوبوس را به عنوان یک وسیله مسافری به ارابه مرگ و آتش تبدیل کند چراکه در اثر گرمای زیاد محیط موتور، تصادف یا هرگونه اتصالی درسیستم برق‌رسانی منجر به فاجعه‌یی بسیار تلخ خواهد شد.
تاثیر عوامل دیگر
نباید فراموش شود که تنها نصب باک اضافی سوخت در اتوبوس‌ها عامل آتش‌سوزی در اتوبوس‌ها نیست و عوامل دیگری نیز در وقوع حوادث مربوط به اتوبوس‌های مسافری بین شهری دخیل هستند.
به گفته محمدرضا حاجی‌بیگی، رییس سابق سازمان پایانه‌ها و پارک‌سوارهای شهرداری در وقوع حوادثی مانند حادثه‌یی که برای اتوبوس سربازان در جاده نی‌ریز کرمان افتاد تنها عامل باک اضافی بنزین نقش نداشته و عوامل دیگری نیز دخیل هستند. محمدرضا حاجی‌بیگی در رابطه با عوامل موثر در افزایش تعداد تصادفات و حوادث اتوبوس‌های مسافربری در جاده‌ها می‌گوید: علاوه بر اینکه نصب باک اضافی سوخت در اتوبوس‌ها احتمال انفجار در اتوبوس‌ها را افزایش می‌دهد نبودن وسایل اطفای حریق در اتوبوس‌ها نیز موجب می‌شود که در صورت وقوع آتش سوزی راننده و کمک راننده نتوانند آتش را خاموش کنند و به همین خاطر میزان تلفات و خسارات ناشی از آتش‌سوزی افزایش یابد.
رییس سابق سازمان پایانه‌ها و پارک‌سوارهای شهرداری ادامه می‌دهد: همچنین عواملی مانند خستگی و بی‌خوابی راننده اتوبوس نیز می‌تواند موجب تصادف اتوبوس‌ها در جاده شوند که البته این موضوع ارتباطی با وجود باک اضافی سوخت در اتوبوس ندارد.
محمدرضا حاجی‌بیگی با اشاره به اینکه برای کاهش میزان تلفات ناشی از تصادفات جاده‌یی اتوبوس‌ها پیشگیری بهترین راه است گفت: در این رابطه راننده و کمک راننده باید به طور کامل برای استفاده از کپسول‌های حاوی پودر خاموش‌کننده آتش آموزش داده شوند تا بتوانند به موقع و به درستی از آنها استفاده کنند. این کارشناس حمل و نقل تصریح می‌کند: همچنین نیاز است تا در هر اتوبوس مسافربری 2 عدد کپسول 6 کیلویی پودر خاموش‌کننده آتش نصب شود تا در صورت لزوم بتوان از آنها استفاده کرد.
رییس سابق سازمان پایانه‌ها و پارک‌سوارهای شهرداری همچنین با اشاره به اینکه بسیاری از وسایلی که در داخل اتوبوس‌ها وجود دارند قابلیت اشتعال دارند و مسافران نیز باید در این رابطه مراقب باشند، تصریح کرد: البته نباید فراموش شود که فرسودگی ناوگان حمل و نقل مسافری نیز می‌تواند در افزایش تعداد تصادفات جاده‌یی اتوبوس‌ها دخیل باشد. محمدرضا حاجی‌بیگی ادامه می‌دهد: عامل دیگری که موجب وقوع آتش‌سوزی در اتوبوس‌ها می‌شود دستکاری در سیستم برق اتوبوس‌هاست.
وی در توضیح این مطلب می‌گوید: برخی از رانندگان برای نصب ضبط یا تلویزیون در اتوبوس خود اقدام به دستکاری جعبه برق اتوبوس و اضافه کردن شاخه برق جدید در آن می‌کنند که این دستکاری به دلیل آنکه استاندارد جعبه برق اتوبوس را برهم می‌زند، موجب می‌شود تا جعبه برق به تدریج داغ شده و با افزایش حرارت در آن آتش بگیرد و همانطور که گفتم چون تمامی وسایل داخلی اتوبوس قابل اشتعال هستند اتوبوس به سرعت آتش می‌گیرد.
در نهایت اینکه براساس آمارهای منتشر شده تصادفات و تلفات جاده‌یی در کشور نشان می‌دهد که ایران در لیست کشورهایی قرار دارد که بیشترین آمار تصادف و کشته شده‌های جاده‌یی در جهان را دارد و این امر نشان می‌دهد، اقداماتی که در حال حاضر در بخش حمل و نقل جاده‌یی کشور ما انجام می‌شود کافی نیست و سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌یی همچنین پلیس راهور کشور باید اقدامات تازه‌تری را برای کاهش این میزان تلفات انجام دهند که ازجمله این اقدامات می‌توان به ساماندهی رفتار رانندگان، عملکرد پلیس، وضعیت حمل و نقل مسافری، آموزش عوامل انسانی و توجه به وضعیت فنی وسایط نقلیه به ویژه حمل و نقل عمومی از عوامل اثرگذار بر ایمنی و کاهش حوادث و در نهایت بهبود وضعیت جاده‌های کشور از طریق نوسازی و بهسازی روکش و گاردریل و... اشاره کرد.
