اجرای طرح پس‌انداز گاز در مخازن نفت

دیپلمات‌های غربی از احتمال تصویب طرح تحریم خرید گاز ایران در نشست فردا دوشنبه وزیران خارجه کشورهای عضو اتحادیه اروپا خبر می‌دهند و پیش بینی می‌شود در صورت تصویب این طرح پس از طلای سیاه، گاز طبیعی ایران هم وارد لیست سیاه 27 کشور اروپایی شود. در شرایط فعلی در اختیار داشتن 33 تریلیون مترمکعب ذخایر گاز، ظرفیت فرآورش روزانه 650 میلیون مترمکعب گاز شیرین، ساخت و بهره‌برداری از 34 هزار کیلومتر شبکه انتقال و موقعیت منحصر به‌فرد ژئوپولیتیکی بین بازارهای مصرف اروپا، حاشیه جنوبی خلیج فارس و آسیای جنوب شرقی از مهمترین مزیت‌های صنعت گاز ایران است. علاوه بر این هم اکنون عملیات ساخت و توسعه چندین پروژه افزایش تولید گاز و جمع‌آوری گازهای همراه همچون طرح توسعه میدان پارس جنوبی و کارخانجات NGL خارگ و سیری در حال انجام بوده که با بهره‌برداری از این طرح‌ها تا 3 سال آینده امکان افزایش ظرفیت تولید گاز به یک تا 1.2 میلیارد مترمکعب در روز وجود دارد. به استناد شواهد محکم، ایران تا چند سال آینده یکی از بازیگران اصلی بازار گاز است اما با وجود تمامی این مزیت‌های نسبی پس از حذف سیاسی از خط لوله ناباکو، این بار کشورهای عضو اتحادیه اروپا در ادامه جنگ اقتصادی با صنعت نفت ایران، تحمیل یک شوک جدید تبلیغاتی را در دستور کار قرار داده‌ اند. تحریم‌های جدید گازی در حالی قرار است توسط اروپا به ایران تحمیل شود که تاکنون مجموعه صنعت نفت ایران 2 تحریم فروش بنزین، صادرات محصولات پتروشیمی و فروش نفت را با رونمایی از راهکارها و سناریوهای مختلف خنثی کرده است که ادامه روند صادرات نفت و پتروشیمی و توقف واردات بنزین حاکی از شکست نسبی این تحریم‌ها است. تحریم و تراز گاز اروپا از سال 2004 میلادی تاکنون تولید سالانه گاز در اروپا توسط کشورهایی همچون نروژ، هلند، انگلستان و آلمان با کاهشی حدود 2.4 درصدی همراه بوده و پیش بینی می‌شود تا سال 2035 میلادی تولید سالانه گاز مجموعه کشورهای اروپایی از 9531 میلیارد فوت مکعب فعلی به حدود 7200 میلیارد فوت مکعب کاهش یابد. همزمان با سقوط تولید گاز در اروپا، مصرف این حامل انرژی با افزایش چشمگیری همراه خواهد شد و مصرف از سالانه 19300 میلیارد فوت مکعب تا سال 2015 میلادی به بیش از 24000 میلیارد فوت مکعب و تا سال 2035 میلادی به 27400 میلیارد فوت مکعب افزایش می‌ یابد. بر این اساس نگرانی از ریسک فعالیت نیروگاه‌های اتمی و احتمال خروج این نیروگاه‌ها از چرخه تولید برق، کاهش ذخایر و ظرفیت تولید گاز در قاره سبز، افزایش وابستگی به گاز وارداتی روسیه و محدود بودن منابع تامین گاز در خارج اروپا از مهمترین نگرانی‌های منطقه یورو در تامین پایدار و بلندمدت انرژی است. در شرایط فعلی روسیه، الجزایر، لیبی از مسیر خط لوله و کشورهای قطر، ترنیداد و توباگو، مصر، نیجریه و الجزایر با صادرات محموله‌های LNG از مهمترین تامین کنندگان گاز مورد نیاز کشورهای اروپایی هستن و از چند سال گذشته تاکنون هیچ منبع جدیدی به جمع تامین کنندگان گاز قاره سبز نپیوسته است. از سوی دیگر محدود بودن منابع تامین گاز در اروپا منجر به شکست و یا تعلیق برخی از طرح‌های ساخت و راه‌اندازی خطوط لوله جدید گاز به کشورهای اتحادیه اروپا شده است. در حال حاضر خط لوله "نورد استریم" روسیه با ظرفیت انتقال سالانه 55 میلیارد مترمکعب تنها پروژه تامین گاز کشورهای اروپایی است و عملیات اجرایی سایر طرح‌های خط لوله همچون بلواستریم (جریان جنوبی)، ناباکو و ترانس آناتولین به دلیل نامشخص بودن منابع تامین گاز هنوز آغاز نشده است. منفی شدن تراز تولید و مصرف گاز در اروپا و نامشخص بودن منابع جدید تامین گاز 2 چالش پیش روی صنایع انرژی‌بر اتحادیه اروپا است که حال این سوال مطرح است در صورت تحریم بلندمدت گاز ایران چه کشوری قرار است مازاد انرژی اروپا را تامین کند؟ برنامه‌های حضور گاز ایران در بازار اروپا هم اکنون ترکیه تنها مشتری گازهای ترش ایران بوده و به‌طور متوسط روزانه 24 تا 30 میلیون مترمکعب گاز توسط شرکت ملی گاز به بوتاش ترکیه تحویل داده می‌شود و در سال‌های اخیر هم پاکستان برای واردات روزانه 21.5 میلیون مترمکعب و عراق برای خرید روزانه 20 تا 25 میلیون مترمکعب گاز قراردادهایی با ایران امضا کرده‌اند. با این وجود اروپا همواره یکی از بازارهای گاز ایران بوده که امضای قرارداد و تفاهم نامه‌هایی با شرکت ای.جی.ال سوئیس و یک شرکت یونانی در سایه سنگین تحریم های چند ساله گذشته نشان می دهد که گاز ایران و بازار اروپا در بلندمدت لازم و ملزوم یکدیگر خواهند بود. از سوی دیگر ایران هم پس از حذف سیاسی از ناباکو، برای راه‌اندازی خط لوله گاز اسلامی به منظور انتقال گازهای پارس جنوبی از مسیر عراق، سوریه و دریای مدیترانه به جنوب اروپا برنامه ریزی کرد ضمن آنکه هم اکنون ساخت 2 شاه لوله انتقال گاز ششم و نهم سراسری برای انتقال گاز از پارس جنوبی به مبادی مرزی غرب ایران آغاز شده است. بدون شک بلندترین گام ایران برای حضور در بازار گاز اروپا، توافق با ترکیه به منظور انتقال و ترانزیت گاز از خاک این کشور همسایه است به طوری که مطابق با این توافق دوجانبه هر اندازه که ایران گاز ترکمنستان را از خاک خود به ترکیه منتقل کند به همین میزان دولت آنکارا برای ترانزیت گاز به اروپا به تهران چراغ سبز نشان خواهد داد. هر چند این توافق هنوز بر روی کاغذ حاصل شده اما ناکافی بودن ذخایر گاز جمهوری آذربایجان و عزم جزم ترکیه برای تحقق رویای تبدیل به یک هاب گازی، می تواند پشتوانه منطقی برای اجرای این سناریوی "برد- برد" گازی برای دو کشور باشد. سناریوی قطعی ایران برای مقابله با تحریم گاز به گزارش مهر، یکی از مهمترین اختلافات کارشناسان اقتصادی همواره این حول این پرسش زبان باز کرده که صادرات گاز خیانت یا خدمت به اقتصاد وابسته به نفت کشور است؟ در شرایط فعلی تراز تجارت گاز ایران با صادرات 30 میلیون مترمکعب و واردات 40 میلیون مترمکعب گاز از ترکمنستان منفی است؛ هر چند وزارت نفت از برنامه ریزی برای صادرات 200 میلیون مترمکعب گاز به کشورهای مختلف جهان تا پایان برنامه پنجم توسعه خبر می دهد. با تصویب طرح تحریم گاز ایران توسط 27 کشور اروپایی، سناریوی تزریق این انرژی استراتژیک و پرطرفدار به مخازن نفت کشور برای مقابله با تصمیات سیاسی اروپا روی میز وزارت نفت قرار گرفته است. آمارها نشان می دهد که هم اکنون 70 درصد مخازن نفتی ایران کربانته بوده و برای حفظ شرایط مخزن و تولید صیانتی نفت باید تزریق گاز طبیعی به این مخازن افزایش یابد. از ابتدای سالجاری تاکنون به طور متوسط روزانه حدود 110 تا 125 میلیون مترمکعب گاز به مخازن نفت تزریق شده که برنامه وزارت نفت برای تزریق به مخازن نفت کشور روزانه 218 میلیون مترمکعب بوده است و به عبارت دیگر هم اکنون تراز تزریق گاز ایران با کسری 100 میلیون مترمکعب در روز روبرو است. با تزریق گاز به مخازن نفت، علاوه بر افزایش حجم ذخایر نفت درجای ایران، هزینه استخراج طلای سیاه کاهش، مرگ زودرس و افت فشار در مخازن پیر و نیمه دومی عمر کشور متوقف می‌شود ضمن آنکه گاز تزریق شده به نوعی پس‌ انداز بوده و امکان برداشت مجدد آن از مخازن نفت وجود دارد. گزارش‌های رسمی نشان می‌دهد که هم اکنون پتانسیل تزریق روزانه تا سقف 600 میلیون مترمکعب گاز در مخازن نفتی وجود دارد که تزریق این حجم از گاز در مدت 30 سال حجم ذخایر قابل برداشت نفت کشور را از 155 میلیارد بشکه فعلی به 225 میلیارد بشکه افزایش می‌دهد. رستم قاسمی وزیر نفت هم پیشتر با بیان اینکه با افزایش هر یک درصد ضریب بازیافت مخازن نفت سالانه هفت میلیارد بشکه به حجم ذخایر نفت ایران افزوده می شود، گفته است: این افزایش حجم ذخایر برای تامین معادل یک سال بودجه جاری کل کشور کفایت می کند. در نهایت هر چند تحریم گاز ایران توسط اروپا یک برنامه تبلیغاتی است اما با تزریق گاز صادراتی به مخازن نفت علاوه بر افزایش ثروت نفت کشور برای نسل‌های آینده، می‌توان از فرصت " تحریم گاز" برای ایجاد درآمد برای سال‌های گران فروشی گاز استفاده بهینه تری کرد.