الگوی مصرف ایرانی‌‌ها به گرانی دامن می‌زند

ابراهیم رزاقی دارای دکتراى تخصصى توسعه اقتصادى از دانشگاه سوربن پاریس، از سال 1356 عضو هیأت علمى دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران بوده است.وی همچنین مقالات متعدد تخصصى و علمى از جمله: قراردادهاى نفتى یا اسناد خیانت، مدخلى بر اقتصاد انرژى، آشنایى با اقتصاد ایران، نقدى بر خصوصى سازى ایران و الگوى مصرف و تهاجم فرهنگى را تألیف کرده است. رزاقی در گفت‌وگویی تفصیلی در خصوص آسیب شناسی فرهنگ‌سازی الگوی صحیح مصرف در جامعه و اینکه چرا گران شدن کلاها برخلاف دیگر جوامع در ایران تب خرید را افزایش می‌دهد به ذکر نکاتی درباره تعریف علم اقتصاد و نحوه استفاده از آن در یک کشور اشاره کرد و اظهار داشت: مسئله‌ الگوی مصرف در یک مقوله عام‌تر گنجانده‌ می‌شود یعنی اینکه اصل اقتصاد و فعالیت‌های مربوط در آن چیست؟ و یا اینکه اقتصاد وسیله است و یا هدف؛ طبق قانون اساسی جمهوری اسلامی «اقتصاد» وسیله است چراکه معتقد به این است که انسان‌ها برای صرفا مصرف و تولید خلق نشده‌اند بلکه از این وسایل باید برای ارتقای جایگاه انسان‌ها استفاده کند. وی ادامه داد: در قانون اساسی نظام جمهوری اسلامی ایران همه ابزارها به عنوان مجموعه‌ای برای ارتقای انسان‌ها به کار گرفته می‌شوند ولی در اقتصاد سرمایه‌داری چنین تفکری وجود ندارد، هدف اقتصاد سرمایه‌داری صرفا سود شخصی و فردی است؛ به تعبیر دیگر در این نوع از اقتصاد فرد محور قرار می‌گیرد. این استاد اقتصاد با اشاره به ویژگی‌های تجار و واسطه‌گران برای کسب سود، تصریح کرد: در اقتصاد‌ کشورهای غربی سرمایه‌داری معمولا افرادی که به عنوان واسطه و بازرگان در فعالیت هستند، صرفا سودآوری فردی را نسبت به انتفاع جمعی ترجیح می‌دهند. رزاقی با اشاره به اینکه نظام سرمایه‌داری بر خلاف نظام اسلامی عمل می‌کند، گفت: در اسلام نظام اقتصادی منسجم تولید‌کننده به فکر مصرف‌کننده و واسطه‌گرها به فکر تولید‌کننده‌ها هستند به تعبیر دیگر در نظام اقتصاد اسلامی اخلاق حرف اول را می‌زند. این اقتصاددان به تفاوت‌های میان اقتصاد اسلامی و سرمایه‌داری پرداخت و تأکید کرد: از نگاه نظام اقتصاد سرمایه‌داری افرادی که عقلایی فکر می‌کنند به اخلاق اهمیت نمی‌دهند ولی در نظام اقتصاد اسلامی تولید‌کنندگان، مغازه‌دارها و مصرف‌کنندگان با تفکر صرف سود فعالیت نمی‌کنند. عضو سابق هیئت‌علمی دانشگاه تهران با بیان اینکه فرهنگ‌سازی‌های لازم زمانی‌که یک کالا کمیاب می‌شود، انجام نپذیرفته است، گفت: یک کالا در بازار زمانی کمیاب می‌شود که توسط سودجویان عرضه در بازار مختل ‌شود و برخی دیگر هم با هدف کسب سود به شایعات دامن می‌زنند؛ نقش جامعه در این شرایط بسیار تعیین کننده و حیاتی است چراکه با آگاهی مردم از وقوع چنین وضعیتی جلوگیری می‌شود. 380 میلیارد دلار نقدینگی بسیار رقم‌ بالایی است وی با اشاره به اینکه نقدینگی 380 میلیارد دلاری باید صرف خرید مسکن، تولید و مواد غذایی در جامعه شود، گفت: این حجم نقدینگی با توجه به توان تولید کشور بسیار بالاست به طوری که اگر بخشی از این نقدینگی کاهش یابد دیگر شاهد کمبود و یا گرانی کالایی در کشور نخواهیم بود. این اقتصاددان گفت: تولید‌کننده باید این حجم از تقاضا را با توجه به نقدینگی بالای کشور تأمین کند و این کار زمان زیادی را می‌طلبد. وی به دلیل دیگر کاهش یک‌کالا در بازار اشاره و تأکید کرد: در شرایط دیگری کارخانه‌دار پس از تولید یک کالا و یا محصول آن را توزیع نمی‌کند و در انحصار خود نگه می‌دارد تا قیمت آن افزایش یافته و سپس در بازار عرضه کند در این مدت با کمبود کالای احتکار شده مواجه می شویم و از طرف دیگر هجوم مردم برای تهیه این کالا به کمبودهای بازار دامن می‌زند. مردم با عدم آگاهی بر افزایش نرخ برخی کالاهای کمیاب دامن می‌زنند رزاقی ادامه داد: بر فرض محال افراد سودجو و سوداگر در بازار نباشند، مردم با عدم آگاهی از وضعیت تولید و عرضه امکان افزایش قیمت را با هجوم به بازار برای تهیه چند برابری کالا را فراهم می‌کنند. این استاد اقتصاد با بیان اینکه بسیاری از خانواده‌های متوسط و کم درآمد از این سلسله اقدامات تأثیر منفی زیادی می‌پذیرند، گفت: در صورت هجوم مردم به بازار برای تهیه کالای محدود شده، فاجعه‌ای در قیمت آن رخ می‌دهد و در این صورت خانوارهای متوسط و آسیب‌پذیر تأثیر منفی خواهند پذیرفت. رزاقی بیان کرد: در این شرایط هر کسی هم این کالاهای محدود شده را در اختیار داشته باشد به هیچ عنوان در بازار عرضه نمی‌کند چرا که می‌داند روز به روز بر قیمت آن با مراجعه بیش از حد مردم افزوده خواهد شد. بیش از 50% درآمد خانوار بدون‌ مسکن صرف کرایه و اجاره خانه می‌شود این استاد اقتصاد با بیان اینکه بازار مسکن از آن دست مواردی است که هم اکنون مردم باید بیش از 50 درصد درآمدشان را برای صرف اجاره و یا کرایه آن هزینه کنند، گفت: صرف بیش از 50 درصد از درآمد برای تأمین مسکن به این معنی نیست که مسکن کم است، بلکه به این دلیل است که در اختیار معدود افرادی خریداری و بلااستفاده مانده است. وی ادامه داد: زمانی که یک اجاره‌نشین به جایی مراجعه می‌کند به عنوان یک پناهنده باید شناخته شود و این فرد نباید توسط صاحب مسکن مورد بی‌مهری قرار گرفته و اجاره‌های کلانی از آنان اخذ شود. رزاقی افزود: در کشورهای خارجی دولت‌ها با تدابیری که اندیشیده‌اند و با سازمان‌هایی که به وجود آورده‌اند تا حدودی افسار اقتصاد را به دست گرفته‌اند بعنوان مثال افرادی که دارای بیش از یک مسکن هستند، باید متقبل مالیات‌های سنگین شده تا مجبور شوند آن را در اختیار اجاره‌نشین‌ها قرار دهند. اقتصاد سرمایه‌داری لیبرال به طور کامل شکست خورده است این استاد اقتصاد با بیان اینکه اقتصاد سرمایه‌داری لیبرال با توجه به یک سلسله تصمیم‌گیری‌های مخرب کاملا با شکست مواجه شده است، خاطرنشان کرد: بانک‌های اروپایی در یک مقطع از زمان به طور مرتب برای تأمین مسکن شهروندان‌شان وام خرید مسکن با قیمت ارزان می‌پرداختند که نهایتا مورد توجه شهروندان قرار گرفت به طوریکه میلیون‌ها نفر هم از آن استفاده کردند. وی افزود: زمانی که این وام‌ها به بازار مسکن روانه شد، پس از آن رکود و اختلالی در این بازار به دلیل عدم عرضه به بازار به‌وجود آمد و قیمت‌ها نیز افزایش پیدا کرد تا جایی که که قدرت خرید مردم برای تهیه مسکن کاهش پیدا کرد. رزاقی در ادامه دلایل شکست نظام سرمایه‌داری در پرداخت وام‌های کلان خرید مسکن، گفت: پس از دریافت وام توسط شهروندان باید این مبالغ به بانک بازگردانده می‌شد که با توجه به عدم موفقیت آنان در بازار نابسامان مسکن قدرت بازپرداخت این وام هر روز کاهش پیدا کرد به طوری که بر بدهی آنان افزوده شد. این اقتصاددان هادیان بازار را برنده اصلی این بازی معرفی و عنوان کرد: کسانی که بازار را هدایت می‌کردند برنده اصلی این بازی بودند و بانک‌هایی که این وام‌ها را پرداخت کرده بودند نیز ورشکسته شدند، چراکه مسکن‌های مصادره شده خریداری پیدا نکرد تا سرمایه‌شان افزود یا بازگردد. اقتصاد نئولیبرالیستی آمریکا درنده‌ترین نوع اقتصاد دنیا به شمار می‌رود این اقتصاددان با تأکید بر اینکه اقتصاد آمریکا نئولیبرالیستی است، یادآور شد: بر خلاف اثرات مثبت اقتصاد اسلامی، درنده‌ترین نوع اقتصاد، اقتصاد سرمایه‌داری در آمریکا تجربه می‌شود، کشورهایی مانند فرانسه و انگلیس با سرمایه‌داری‌های مختلفی روبرو هستند که بدترین آن آمریکاست که در پی آن جنبش وال استریت شکل گرفت. رزاقی با اعلام اینکه هم اکنون در اقتصاد ایران تفکرات به سوی اقتصاد سرمایه‌داری که در تجربه شکست آن در کشورهای غربی وجود دارد، سوق داده شده است، گفت: باید از روند نفوذ تفکرات نظام اقتصاد سرمایه‌داری به کشور جلوگیری شود. رشد ضد فرهنگ اخلاق‌مداری دلیل برخی گرانی‌هاست این اقتصاددان در ادامه سخنانش به دیگر راهکارهای اشاعه فرهنگ الگوی مصرف اشاره و تأکید کرد: تنزل اخلاق در مبانی ارزشی دینی و رشد ضد فرهنگ اخلاق مشتری در نتیجه خرید یک کالای گران شده در بازار ایجاد شده است. وی افزود: دولت به جای پرداخت یارانه می‌توانست خوراک، مسکن و خدمات بهداشتی و درمانی به مردم بدهد و با این اقدام دولت به نوعی مفت‌بری ایجاد شد. وی ادامه داد: تنها کاری که از دولت برمی‌آید انجام واردات کالا به داخل کشور است که این واردات هم بر اثر افزایش نرخ دلار آسیب دیده است. رزاقی گفت: نکته‌ خیلی مهم این است که دولت باید از طریق افزایش عرضه به بازار نرخ‌ها را کنترل کند؛ همچنین نباید نقش تولید را در این بین نادیده گرفت؛ برخی کشورهای غربی علاوه بر تولیدشان کالاهای وارداتی نیز دارند در این میان ایران در حال فروش نفت است و تنها به واردات می‌اندیشد به نظر من یارانه‌ها باید به تولید اختصاص می‌یافت. در یک اقتصاد منسجم تولید ملی باید حرف اول و آخر بزند این اقتصاددان با ذکر مثالی در خصوص مشکلات تولید و موانع پیش روی آن، تأکید کرد: وقتی که مواد اولیه از خارج وارد شود هیچ انتظاری نباید از تولید‌کننده نهایی محصول داشته باشیم. وی افزود: ما می‌توانستیم علوفه را خریداری کرده و با قیمت پایین‌تری به دامداران عرضه کنیم چرا که همین امر موجب تولید ارزان‌ قیمت می‌شود. وی گفت: گرفتن مالیات از بنگاه‌های بزرگ اقتصادی، پرداخت یارانه به تولید‌کنندگان و خرید از تولیدات ساخت داخل و حذف یارانه ارز امکان بازی سوداگران و سودجویان در اقتصاد را محدود خواهد کرد، چراکه سود تولید افزایش پیدا می‌کند. رزاقی تأکید کرد: ما اگر وابسته باشیم دشمن برای اعمال فشارهای اقتصادی ترغیب می‌شود، هم اکنون هر کسی به هر نحوی که می‌خواهد به انجام واردات بی‌رویه و غیرضروری می‌پردازد و چیزی شبیه به دوران جنگ را تجربه می‌کنیم. وی با ارائه پیشنهادی به دولت برای کنترل موقتی بازار تا بازگشت آرامش، گفت: اگر دولت خواستار تنظیم بازار و بازگرداندن آرامش به بازار است باید به طور مقطعی کالابرگ‌هایی برای تامین کالاهای اساسی مردم عرضه کند. وی افزود: در بلند مدت پرداخت یارانه به تولیدکنندگان و عدم واردات کالاهای غیرضروری در راستای حمایت از تولیدات داخلی باید مورد توجه قرار گیرد. عدم توجه به الگوی قانون اساسی ریشه بسیاری از مشکلات است رزاقی تأکید کرد: الگویی که در قانون اساسی ایران گنجانده شده بسیار راهگشا و درخشان است ولی دولت و نمایندگان در مجلس به آن توجه کافی نمی‌کنند؛ الگویی که با هر گونه وابستگی و خام‌فروشی مخالف است. این استاد اقتصاد ادامه داد: ما باید طی یک مدت کوتاه وابستگی‌هایمان را به نفت کمتر کنیم و اگر بخواهیم اقتصاد مستقلی را الگو قرار دهیم باید گفت که در اقتصاد مستقل حرف اول و آخر را تولیدکننده،‌ مخصوصا کشاورزان می‌زنند. وی گفت: سپس تولیداتی که توانایی آنها در داخل وجود ندارد توسط دولت در یک مقطع زمانی تا خودکفایی تولیدکننده داخلی وارد شود؛ بنابراین باز هم تولیدکننده نقش تعیین‌کننده دارد و این سلسله اقدامات با هدف عدم وابستگی به خارج از کشور باید صورت پذیرد. خام‌فروشی را متوقف‌ کنید وی با بیان اینکه باید در خصوص خام‌فروشی به دیگر کشورها تجدید نظر اساسی صورت پذیرد، تصریح کرد: در الگو اقتصادی ایران که مقام معظم رهبری هم به آن اشارات فراوانی داشتند دیگر نفت خام و مواد پتروشیمی به جای صادرات به خارج، در داخل کشور تبدیل می‌شود. رزاقی با انتقاد از فروش سالانه 37 میلیون تن مواد معدنی به خارج کشور، اظهار داشت: با مقداری تلاش می‌توان همه این منابع را تبدیل کرد و میزان بالایی اشتغال‌زایی در راستای توجه به منابع معدنی ایجاد خواهد شد. ایجاد شرایط برای تولید سودآور تنها راه چاره است وی افزود: باید کاری کنیم تا فعالیت‌های تولیدی سودآور شوند و از فعالیت‌های غیرتولیدی نیز مالیات‌های سنگین اخذ شود به عنوان مثال افرادی که بیش از یک خانه دارند مالیات‌های سنگین برایشان اعمال شود. وی خاطرنشان کرد: اینها همه تدابیری است که کشورهای دیگر در اقتصادشان به کار برده‌اند چراکه درصددند قطب اصلی کشورشان تولید داخلی باشد. توزیع‌ عادلانه، کنترل مصرف و تولید سه ضلع مثلث موفقیت اقتصاد رزاقی با اشاره به اقتصاد فعلی کشور کوبا، گفت: الان کشور کوبا 100 سال در تحریم اقتصادی است پس این کشور چطور اقتصادش را اداره می‌کند؟ اینها مصرف‌شان را کنترل می‌کنند و عادلانه توزیع کالا می‌کنند. وی با تأکید دوباره بر لزوم کنترل بازار فعلی کشور، گفت: به نظر می‌رسد باید موقتا از کالابرگ استفاده کرد تا تولید جان تازه‌ای به خود بگیرد.